VOV4.M’nông: Ta n’gor Lâm Đồng, Ntu\k kan bonh đă nau kan tuch tăm neh dak (N’gâng kan tuch tăm ndrel Hun hao [on lan) tâm grop nsum đah n’gâng kan tâm nkuăl [ư nau tâm nchră đah nkô| “Ndâk tăm tay ndrel hun hao cà phê nâp nâl” tâm rơh du\t khay 9 mhe rlau. Râng nau tâm nchră geh âk nu\ih tă bah Ntu\k kan Ntru\t nsôr nau kan neh dak, Ntu\k kan mât chăm tơm tăm, ntu\k kan Khoa học kỹ thuật Nông-Lâm nghiệp Tây Nguyên, rđau kan ntu\k kan tuch tăm ndrel bơi tât 20 nu\ih [on lan tăm cà phê tâm ăp n’gor Tây Nguyên.

            Tây Nguyên  lah nkuăl tăm âk cà phê ngăn đah rnoh neh 622.300 ha. Nau nchrăp tât năm 2020 ăp n’gor Tây Nguyên [ư nau tăm tay ndrel ndop măt 132 rbăn ha cà phê kro ranh mô hôm jêng. Tât rnôk aơ, ăp n’gor ho\ [ư geh 118.200 ha (geh nklăp 90% nau nchrăp)

            Tâm nê, n’gor Lâm Đồng geh rnoh neh tăm tay ndrel ndop măt cà phê âk ngăn, dah rlau 58.200 ha, jêh nê lah ăp n’gor Dak Lak, Dak Nông, Gai Lai. Rnoh neh cà phê tăm tay ngăn lah đah ntil mhe, ho\ ăp nhoat [ư ueh nau dơi tuch tăm, geh du đê| nau dơi prêh mpeh nau to\ng ueh cà phê nâp kah.

            Yơn lah, nau kan tăm cà phê tâm Tây Nguyên dôl mâp âk nau kol, nau ê to\ng tơm prăk, kon ntil, kan [ư ti\ng nau kan tăm mhe…ko\ kơt lah ăp nau tât khuch bah rgala mhe trôk nar. Tâm rnôk nê, nau kan bah [on lan tâm rơh tăm mhe, rnoh cà phê tâm rơh rlau aơ mro dêh, ko\ khuch đo\ng tât nau tăm mhe, rgâl tăm cà phê. Râng r[u\n nchră, wa Đinh Văn Khấn, ta xã Hiệp Thạnh, nkuăl Đức Trọng, u\ch:

            ‘ Aơ kơt nu\ih [on lan ri u\ch mhâm [ư ăp n’gâng kan geh nau nti\m mbơh nau rgâl mhe trôk nar ri mra geh moh ntil bu tuh, tâm nchră ndrel ngăn lah ntu\k kan nkah mbơh ân [on lan nti\m nti gay ma kơl kônh wa rklaih ăp nau bu tuh tâm tơm tăm”.

            Ndrel đah nau kan bu tuh ri nau săch kon ntil ko\ lah nau kan eh tât nau săk geh bah nau tăm tay ndrel hun hao cà phê nâp nâl tâm Tây Nguyên. Ti\ng Tiến sĩ Phan Việt Hà, Groi Kruanh Viện Khoa học Kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, kan tăm tay lah rơh gay ăp nkuăl ndâk tay ăp ntil cà phê ân tâm di:

            ‘Tăm tay geh âk nau kan mpeh nau tăm [ư [on lan ko\ mâp nau jêr đo\ng. Yơn lah, nau ndâk tăm tay lah ngoai tâm ăp nau ueh gay rgâl lơi ăp ntil cà phê ơm gay sok do\ng ăp ntil mhe đah ăp nau geh jêng lơn kơt lah ân săk geh văng sa âk, nau nâp jêng ueh ndrel dơi rdâng dah ăp ntil bu tuh chuh sa, ngăn lah tâm tơm cà phê”

            Mpeh nau kan tăm mhe, Groi Giám sư Tiến sĩ Lê Quốc Thanh-Gíam đốc ntu\k kan Ntru\t nsôr nau kan tuch tăm bah neh dak ân gi\t, nu\ih tăm cà phê ân geh kơt ti\ng ăp nau kan ri mơ geh nau dơi. Nê lah gay thay ân kloh ndrel ma rgum lơi ăp ndo\k, reh tơm cà phê ơm, ih neh, tăm tơm tăm êng đê| ngăn lah 2 năm:

            ‘ Nau ndâk tăm tay cà phê  geh nau dơi ân geh nchâp đă lah ân geh tâm ntu\k geh rgum tăm bah n’gâng kan tâm nkuăl ho\ kơp ân. Tal bar ân geh to\ng mpeh ntrong kan, ndơ do\ng ndrel ngăn lah nau dơi ueh mpeh neh ntu. Lah neh ê geh bah khi\t le\ ndơ tâm neh ri ăp ntil bu tuh chuh sa ma nu\ih [on lan tăm nkre ri păng mra lơh khuch ngăn”.

            Ta rơh tâm nchră, ăp nu\ih kan khoa học, nu\ih mât nau kan ndrel [on lan Tây Nguyên ho\ ndrel tâm nchră, tâm mbơh nau tă blau kan gay joi luh ntrong kan ân tâm di gay ma tăm cà phê nâp nâl. Nau tâm nchră ho\ mbơh, nchră luh ăp nau kan mhe ngăn mpeh ăp nau tă geh bah nau tăm tay cà phê, ăp nau blau mhe mpeh ntil tăm, njrăng rdâng bu tuh, do\ng phân poh ân tâm ban, tăm nsum, tăm âk ntil tơm tăm tâm mir cà phê, mpeh ntu\k rvăt ndrel nau n’hao săk geh bah trong tâm rgop kan, nau tăm cà phê geh bu kơp dơn, nau tăm tay cà phê ti\ng ntrong./.

                                                Nu\ih rblang: H’Thi