VOV4.M’nông – Ăp nar dăch aơ, du đê| n’gor, nkuăl [on têh bâh dak he geh rnoh [ô djơh ntu\k gu\ rêh ta rnoh âk. Nău [ô djơh ntu\k gu\ rêh lah nkô| nău [ư kh^t ơm, [ư an nău ji play nuih n’hanh klơm soh âk lơn, ăp nău mpeh trong nsôr n’hâm hao âk, ntop [ư jêng geh ăp nău mpeh săk soan ta oh kon se n’hanh nu^h ranh. Ăp nu^h way kan le\ mbơh lor nău mbra tât khuch bâh [ô djơh ntu\k gu\ rêh n’hanh mbru^h nsuk, nkre lah ndơ\ ăp nău mbơh njrăng gay ma [on lan mât êng săk soan nơm.

N’hâm sial lah ngoay tâm âk ndơ bôk năp bah ntu\k ntô gu\ âm, geh nău du\t khlay đah nău rêh ta play neh. Lah mô dơi geh n’hâm sial ri nău rêh mô dơi mât. Nău êng, lah n’hâm sial geh n’hôl [ô mbra khuch mô ueh tât săk soan bah kon nu\ih n’hanh ăp ntil mpa êng. N’hôl [ô n’hâm sial geh âk ntil, kơt: n’hôl [ô sial khih, n’hôl [ô sial geh khuch an săk soan, n’hôl [ô nsu\k m’hul… Tâm ne\, nsu\k m’hu\l lah ngoay tâm âk nkô| nău khlay [ư n’hôl [ô n’hâm sial, lơn lah ta nkual [on têh.

Nsu\k m’hu\l geh âk ntil. Pă uănh t^ng ndơ, geh nsu\k kim loại, nsu\k m’hu\l bok, si, ka su, nsu\k choih, xi măng… tâm pă t^ng têh jêt geh nsu\k têh, di mơ, rhên, môi. Nsu\k rhih tât nsu\k rhên dơi nglăp bok muh. Trong nsôr n’hâm bah kon nu\ih geh đo\ng trong nking n’gang, trih n’hanh jăng nsu\k m’hu\l aơ du trong luh êng. Nsu\k môi geh rnoh têh jêt, rnoh jâk đêt jêng du\t đêt nkân, pơng mpăr tâm sial, lơn lah [ư khuch an săk soan. Nău khuch aơ lah nău săk soan geh khuch đah jo\ jông mô di [ư ăp nău ngăch.

T^ng WTO, n’hôl [ô n’hâm sial dơi uănh lah “nu\ih nkh^t nu\ih mô saơ săk”. Kơp êng geh nklăp 30% ăp nu\ih kh^t ur ung thư klơm soh geh tât n’hôl [ô n’hâm sial. Êng đah nău ji trong n’hâm, ăp nu\ih geh khuch mbra âk lơn du\t âk, kơp êng nklăp 43% ăp nu\ih kh^t yor ăp nău ji trong n’hâm geh tât n’hôl [ô n’hâm sial. N’hâm sial n’hôl [ô [ư hao nău ji bih gray trong n’hâm, hiăn n’hanh ăp nău ji chiăt ta kon se. N’hâm sial n’hôl [ô [ư khuch tât rse me rngok, khuch tât trong rse rngok me, rgâl nău rêh; khuch tât nău dơi wât bah kon se. N’hôl [ô n’hâm sial [ư khuch mô ueh nău m^n n’hanh mô saơ ngăch dăng. Tâm ntu\k ntô pah kan geh âk nsu\k m’hu\l mô lah geh [ô jêr ât mbra [ư nu\ih mâp dơi janh nuih, n’hu\ch nău [ư kơl nu\ih êng.

Gay dêr khuch tât săk soan, nu\ih way kan nt^m đă nu\ih [on lan an n’hu\ch luh bah dih, lơn lah rmôt nu\ih kon se, nu\ih ranh n’hanh ăp nu\ih ntưp ji mpeh trong n’hâm. Lah geh nău an luh bah dih, an nglăp bok put muh dơi trih sial gay dêr nsu\k, m’hu\l. Rnôk hăn bah dih s^t, an rao muh, m’lông dơ\ đah dak bôh sinh lý.

Đah ăp nu\ih ji hiăn n’hanh ji klơm soh jêr bah an t^ng rjăp n’hanh mât do\ng dak si ăp nar t^ng nău nt^m bah nai dak si. Rnôk geh ăp nău saơ mô lah geh nău jêr ât, jêr nsôr an n’hao rnoh dak si ntoch hao ryông klơm soh t^ng nt^m bah nai dak si. Lah nu\ih ji hôm e jêr nsôr, mô dơi uănh nđôi êng ri an ôp đah nai dak si mô lah ntu\k ngih dak si gay dơi ntop kơl, nt^m ăp trong mkra, rchăng n’gang n’hanh săm ndal rơh jêr nsôr, dêr ntêt nkri an nău rêh kon nu\ih.

Đah ăp nu\ih ji ntưp ji trong n’hâm, rlău ma nsu\k m’hu\l ri nsu\k n’hanh ăp nău [ô khêt jêr ât lah nkô| nău [ư ăp rơh ngăch jêng rnôk hăn bah dih an put muh gay dêr nsu\k bah ăp ndeh rklư, nsu\k bah ăp ndơ [ư ngih wâl mô lah ăp mô kh^t jêr ât, njrăng an săch bok put muh dơi trih nking n’gang nsu\ik môi.

T^ng nai dak si Nguyễn Phượng Hoàng, nu\ih way uănh nđôi tâm tưp hiăng ngih dak, Kruanh khoa Vi sinh, Ngih dak si klơm soh Hà Nội, ăp ntil bok put muh cotton hoạt tính, bok put muh dak si knu\ng geh tam nking n’gang nsuk m’hu\l têh, mô dơi nking n’gang nsu\k m’hu\l môi rhen, ntil nsu\k m’hu\l ma măt mô dơi saơ n’hanh khuch mô ueh tât săk soan. Đah ăp ntil bok put muh tâm di bah Viện ngih dak mpeh đăp mpăn n’hanh săk soan nău kan Mỹ mô lah bok put muh tâm di châu Âu, lah do\ng di dơi trih geh 85-99% nsu\k môi jêt, nking n’gang n’ăp kaman, virur.

Ăp nu\ih way kan nt^m đă, nău way do\ng bok put muh rchăng n’gang nsu\k m’hu\l, kaman, virus lah mô dơi pih, lah [ơh ri jăng lơi n’hanh do\ng ndơ êng, yor pih mbra [ư phah lơi nsôp trih bah bok put muh, rnôk ne\ bok put muh mô dơi trih tay. Gay đăp mpăn, nu\ih [on lan an rwa\t ta ăp công ty ndơ dak si geh ntô lir ntoh lư, nsing nơm, ndơ geh tu tơm nkra njêng na nê|, rplay sam [u\t in an ntoh na nê|, mô geh mô ntoh, lip…

Yơn lah, nău dơi rwa\t ndơ đăp mpăn ueh nâp mhe lah nău khlay, nău u\ch gay mât njrăng ueh săk soan lah do\ng bok put muh di trong. An do\ng bok put muh nku\m to\ng le\ măt muh, [a [ơ rgâl bok put muh n’hanh mât prăp bok put muh ntoh ueh.

            Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja