VOV4.M’nông: Ti\ng ntu\k kan dak si lam ntur neh, Việt Nam tâm rnoh 15 dak geh rnoh nu\ih su hât âk ngăn lam ntur neh. Tâm, 2 nu\ih bu klô ri geh du hê su hât. Tâm nê, 2/3 rnoh bu ur ndrel kon se vay geh n’hơp n’huk hât tâm ngih. Nau nê tâm kơt ma n’hâm soan bah khân păng geh nkri ngăn. Ti\ng n’gâng kan dak si, 73% rnoh nu\ih khi\t yor nau ji ndrel rmanh ta Việt Nam a[aơ lah yor ăp nau ji mô ntưp ndrel su hât lah ngoai tâm âk nkô| nau tơm.

Ti\ng ăp nau mi\n khoa học mhe ngăn, n’huk hât geh rlau 70 rbăn dak si hoá học. Tâm nê geh 69 ntil [ư ung thư. Du đê| ntil hoá học geh tâm n’huk hât geh joi saơ tâm ăp ntil dak si khih kơt nkhi\t ndru\ng, ăp ntil ndơ rao kloh, dak pring, dak si [ư mô ôm săk…Ngăn lah Nicotine geh tâm hât lah ntil ndơ [ư mơng, tâm ban ma ma tuý

Gi\t kloh mpeh nau khuch bah hât, Ntu\k kan dak si lam ntur neh ho\ dăp nau kan su hât lah nau kan khlay khuch tal 2/10 nau [ư geh nkri tât n’hâm soan nu\ih [on lan tâm dak dôl hun hao. Nê lah nkô| nau [ư 25 ntiol nau ji khuch, tâm nê ntoh ngăn lah ung thư ndrel ji play nuih. Rlau 90% nu\ih ung thư klơm soh, 75% nu\ih ji klơm soh kol, 25% nu\ih ji play nuih mô to\ng mham…lah yor su hât.

Nai dak si Nguyễn Kim Mỹ, Groi Giám đốc ngih dak si hiăn ndrel klơm soh n’gor Dak Lak ân gi\t:

‘Đah ăp nu\ih kol tâm klơm soh geh săm tâm ngih dak si ri 100% lah geh nau tă mơng su hât mô lah rêh tâm ntu\k aka n’huch hât. Yor lah ko\ geh âk nu\ih ji aơ lah bu ur. Ăp nu\ih ji aơ mô su hât yơn rnôk hên ôp mpeh nau tă geh nau ji ri saơ lah, tâm rnăk vâl geh sai mô lah mbơ\, kon păng su hât”.

Ăp nu\ih môm su hât ma vay n’hơp n’huch hât. Khân păng khuch yor n’huk hât tă bah ntơm rnôk su ân tât lôch lon hât ndrel n’huchn hât bah nu\ih su mphu\l tâm n’hâm. Ndrel nau su hât gay n’hơp 2 tơ\ aơ mô lah hôm âk lơn ma nu\ih su hât n’hơp lăp tâm săk nơm. Yor ri, mô êng nu\ih su hât mư ndơn nau ji tă bah nau mơng aơ ma ăp nu\ih tâm êp nu\ih su hât, ngăn lah bu ur ndrel kon se ko\ geh nau khuch kơt nê.

Du hê bu ur geh nu\ih băl mpôl tă su hât jo\ năm, nkoch:

‘Gâp vay dă oh gâp, păng vay su hât nganư, yơn a[aơ ri panưg khi\t jêh, bah năp nơh du nar păng su tât 2 nklâm. Nu\ih su hât ri mô chrao, ma nu\ih gu\ êp păng ri n’hơp hât ri geh nau ji. Bô hât mô ueh ôh, gay du der ngai, lah mô ri khi\t ro. Păng khih ngăn”.

Nkoch tât nau khuch ngăn yor su hât [ư, nai dak si Nguyễn Kim Mỹ, Groi Giám đốc ngih dak si hiăn ndrel klơm soh n’gor Dak Lak, nkoch tay:

‘Phung hên hôm nkoch lah, rnôk geh nau ji ung thư mô lah nu\ih ji kol trong mham klơm soh lah phung he ho\ ndơn du nau mra khi\t hôm. Mpeh năm jong rêh ri nsing tâm săk, lah kơt ung thư ntoh, ung thư tâm săk jê| ri khi\t ngăch, hôm ung thư tâm săk rêh ri năm rêh jong lơn. Bol ma a[aơ ko\ geh âk nau săm gay têk jong năm rêh, yơn lah rnôk saơ ung thư klơm soh geh mor geh tâm ban nglay jâng me mô lah tăp djăr ri nu\ih ji nê knu\ng nê ntơm 6 khay tât du năm dơm”.

Gay n’huch oi nau khuch bah su hât đah n’hâm soan [on lan, Luatạ njrăng rdâng nau khuch bah su hât ho\ geh Quốc hội nchră ndrel ntơm geh nau tam ntơm lơ 1/5/2013. Ti\ng nê, Luật ntru\nh mô ân geh su hât tâm nkuăl tâm ngih ndrel ntu\k geh âk nu\ih kơt ngih dak si, ngih săm [u\t, ntu\k mra geh rtoh u\nh sa. Luật ko\ ân ăp nu\ih [on lan geh mât đăp mpăn n’hâm soan bah nơm đah nau đă bu êng mô dơi su hât tâm ntu\k geh bu bu ân.

Ăp nu\ih gu\ m^n khoa học le\ nt^m hât du\t khuch an săk soan. Pơng lah nkô| nău [ư âk nău ji hô ta kon nu\ih. Yơn lah ju\p hât n’ha, hât lào bah jo\ le\ jêng bên jêr ntlơi bah âk nu\ih, ngăn lah bu klô. Nău lah le\ bên aơ mô knu\ng [ư khuch tât săk soan săk nơm ma hôm khuch têh tât săk soan ăp nu\ih kuăl ma, lơn lah bu ur kon se. Ndr^ nsuk hât m’hâm geh khuch tât bu ur n’hanh kon se ? Nai dak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn, Kruanh khoa Hồi sức cấp cứu nhi n’hanh Nhi sơ sinh, Ngih dak si n’gor Dak Lak, mbơh kloh lơn mpeh nău aơ !

Ôp: Ơi nai dak si ! Bu ur n’hanh kon se way ntưp ăp nău ji lah [a [ơ rhêp nsuk hât mêh ? Tâm ne\, khuch hô ngăn ma ăp nu\ih aơ moh nău mbak rdâng mêh ?

Nai dak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Nău nu\ih bu ur ngăn, mô geh bu\n, rnôk ma rhêp nsuk hât, n’ăp ăp nu\ih ju\p hât ri mâp âk nău ji geh rnôk he mô m^n tât. Êng lah nău ji mô deh kon. Rnôk nsuk hât hăn tâm săk, pơng mbra [ư khuch ăp ntô rngok bah nu\ih bu ur. Nău aơ lah ntu\k bah ? yor chất Nicitine tâm hât, pơng mbra jêng du ntô kar, nking n’gang an tinh trùng thụ tinh đah rnăn kon. N’gle\ du\t [ư mô deh kon.

Rlău ma ne\, đah bu ur bu\n geh khuch yor nsuk hât mbra mâp nău rlih kon, deh kon mô to\ng khay, đê| đo\ng lah oh bê kh^t tâm ndul.

Hôm đah kon se. he g^t soan rchol nău ji bah kon se mô dăng nkôp đah nu\ih têh. Tâm rnôk nău rhêp nsuk hât nkân tâm săk ri ăp nu\ih tâm ban da dê. Kon se, rêh tâm du ntu\k mô ueh, mô ho\ lah tât ntu\k ntô gu\ âm geh nsuk hât, ri le\ khuch tât săk soan ri  mô ho\ lah tât nău kon se rhêp nsuk hât bah ăp nu\ih têh kiău ma. Pơng mbra [ư khuch tât âk nău ji ta kon se.

Ăp nău ji way mâp ngăn lah môr trong n’hâm bah lơ, môr trong n’hâm bah dâng, ăp nău ji môr tôr, đê| đo\ng lah trong proch.

Gâp u\ch nkah tay khuch bah nsuk hât mô geh dêr du hê nu\ih. Tâm ne\, bu ur n’hanh kon se lah 2 nu\ih geh khuch hô ngăn.

Ôp: Kơt nai dak si mhe nkoch ri nău khuch bah hât đah săk soan bu ur n’hanh kon se lah du\t têh. Ndr^ tâm rnôk [ư pah kan săm ji, nai dak si uănh lah m’hâm mpeh nău wât bah ăp nu\ih bu klô, nu\ih sai, nu\ih bơ\ tâm rnăk wâl mpeh khuch bah hât đah bu ur n’hanh oh kon bah nơm mêh ?

Nai dak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Mpeh khuch bah hât n’ha, a[aơ, nău rêh kon nu\ih dôl du\t uănh. Êng đah nău kan dak si, N’gâng kan dak si le\ geh âk nt^m đă mpeh nău [ư t^ng ăp trong mkra n’hu\ch khuch bah hât tâm ntu\k ntô ngih dak si. Đah khoa Hồi sức cấp cứu Nhi n’hanh Nhi sơ sinh, mpôl hên mô an geh nu nău ju\p hât ta khoa, yor aơ lah ntu\k săm ji an ăp kon se oh bê săk soan mô dăng. Yơn lah, ta du đêt nkual êng bah ngih dak si hôm e nău ju\p hât. Gâp saơ an lah bôl nău wât bah nsum mpôl mpeh nău kuch bah hât le\ dơi hao yơn gay rgâl nău wât jêng nău [ư gay đăp mpăn săk soan an săk nơm n’ăp kon se ri mô ho\ dơi geh kơt nău u\ch.

Ôp: Gay n’hu\ch khuch bah hât ri nu\ih dơh khuch ngăn lah bu ur n’hanh kon se an mât njrăng êng đah n’hâm m’hâm mêh ? n’hanh ăp nu\ih ju\p hât an njrăng moh ăp nău ơi nai dak si ?

Nai dak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: Đah bu ur, gâp lah an wât êng rchăng n’gang khuch bah ju\p hât bah ntu\k ntô gu\ âm kiău ma bah nơm. Nt^t nsa lah geh nu\ih ju\p hât bah mêng he ri ueh ngăn lah dêr hăn ntu\k êng. Tal 2, lah yor du nkô| nău êng, kho ao geh krêp nsuk hât ri an tơh. Bu ur an rêh tâm du ntu\k ntô aih kloh, n’hu\ch du\t n’hâm nău mâp đah nsuk hât.

Đah kon se, ăp me bơ\, u, che, nu\ih têh an wât lơn tay, ndrel ty ndrel nău rêh jêng kon nu\ih gay mât njrăng kon se. Lah geh ju\p hât ma mô dơi ntlơi ri an săch du ntu\k ju\p hât mô [ư khuch tât ăp nu\ih kiău ma.

Bu ur nhanh kon se jêt rnôk hăn trong an put muh gay nking n’gang nsuk mbrui [ơ\, hoá chất bah nsuk hât lăp tâm trong n’hâm.

N’gle\ du\t, gâp mpo\ng, le\ rngôch ăp rnăk wâl, nu\ih me bơ\ an ua\nh m^n lơn tay, đăp mpăn ntu\k ntô gu\ âm rêh ueh, đăp mpăn ngăn an le\ rngôch ăp nu\ih, ngăn lah bu ur n’hanh kon se.

Dăn lah ueh nai dak si !

            Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja