VOV4.M’nông - A[aơ ta dak he ji duh rtoh trong mham dôl hao n’hanh ntưp ngăch ta âk n’gor ta lam dak, tâm ne\ le\ geh nu\ih kh^t. Nău dôl rvê lah geh nuh srê hôm e du\t âk.

A[aơ, nu nău srê duh rtoh trong mham dôl geh trong hao ngăch ta lam dak, nuh srê duh rtoh trong mham geh ta 50 n’gor, nkual [on têh ta lam dak. Kơp tât bôk năm 2015 tât a[aơ lam dak geh rlău 30.000 nu\ih ntưp ji, tâm ne\ le\ geh nu\ih kh^t.

Duh rtoh trong mham lah nău ji trong ntưp nău ji mô ho\ geh vaccine n’hanh dak si săm tam. Ntu\k măch rhoăi-tu tơm ntưp ji duh rtoh trong mham rgum ta ăp ndơ do\ng n’gâr dak kơt: măm, ndơ ntăm n’gân nkao, tơm si tăm, ndơ n’gâr dak ta le\ rngôch ăp dăp jay, ndring jay, ntung jay… bah ăp rnăk wâl. Gay rchăng n’gang, Cục y tế dự phong (N’gâng kan dak si) đă nu\ih [on lan mât kloh ueh ntu\k ntô gu\ âm kloh ueh, jăng lơi ăp ndôk mbrâm, nkhu\t lơi dak nkân tâm ăp ndoh nga n’hanh ăp dak bok rs^l ju\m dăr jay, mât ka ăp bể dak, nkh^t măch rhoai…. Rnôk pah kan, hăn pâl ta ăp nkual geh măch ri ân nsoh kho ao mbâl, mh^ng dak si măch, b^ch kăt mu\ng… rnôk geh duh hô, mô săm êng tay jay ma hăn tât ngih dak si gay khăm, mbơh nt^m n’hanh săm ơm.

Njrăng măch kăp ding nar:

Duh rtoh trong mham lah nău ji ntưp trêng yor virus [ư, dơi [ư jêng srê yor măch djôt ntưp an nu\ih mô geh ji tă bah ntu\k kăp. Măch [ư ji way geh tâm nar, âk ngăn lah tâm rnôk 2 mông jêh rnôk măt nar luh, n’hanh mông lor rnôk măt nar nhâp. Duh rtoh trong mham geh wa\r năm, lơn lah tâm yan mih, geh rnôk ntoh jêng srê. Kon se bah 1-15 năm way dơh ntưp duh rtoh trong mham, âk ngăn lah bah 3-8 năm deh. Nu\ih têh ntưp ji đo\ng.

Rnôk virus lăp tâm săk nu\ih, 4-6 nar bah kơi (ơm ngăn 3 nar, mbrơi ngăn 10 nar), mbra geh du đêt nău saơ bôk năp: duh; ji rse soan (ji ngăn lah soan dôn), ji nting. Way duh hô ndal, na nao 2-7 nar, jêh ne\ geh rtoh trong mham (rplay, mpang rtoh trong mham bah dâng ntô, luh mham jâng sêk, geh rtoh luh mham ta trong proch, rngok, trong cho), g^t saơ klơn têhm geh hao ndal (Ju\r nđik, pal ntô, o\k r’ah, ju\r mham, trong mham jêt jêr năl), dơh kh^t lah mô g^t saơ ơm, mkra ngăch nău hao ndal, ngăn lah ta kon se.

Săm Đông, Tây y:

Tât a[aơ, duh rtoh trong mham mô ho\ geh dak si săm tam ngăn. Ma knu\ng săm ap nău ji, nău mâp. Lah nu\ih đêt, dơi săm ta jay kơt: an kon se rlu mpăn, dêr pâl rlưn, an sa đêt, an ngêt âk dak lơn êng năng, dơi do\ng dak duh an nđik, mô lah dak Oresol (dak lêng ko\t, mpli kơt bah kơi aơ: 1 du\ng mpli tâm 1 lít dak, ngêt 100-150 ml dak/kg jâk/nar), dak cam păt, dak chanh s^k, ju\t đah dak duh rnôk duh hô. Mô dơi [^h mô lah koch sial, mô nsoh kho ao mbâl rnôk kon se dôl duh, mô ât sa, mô ât ngêt dak.

            Nău way nsum săm ji duh rtoh trong mham lah ơm ntop dak rnoh trong rwa\ch lăp, dak, điện giải… duh rtoh trong mham n’gơih, Tây y ntop dak, điện giải ơm đah trong ngêt; bah duh lah duh hô rlău 39 độ C đah trong ntă bôk an n’^k, đah dak si… đah nu\ih duh rtoh trong mham hô an chuh dak si rom, ntop mham…

Trong rchăng n’gang ji duh rtoh trong mham:

Trong rchăng n’gang ji ueh ngăn lah ju\t jăng lơi ntu\k gu\ nde măch, nkh^t măch, rhoai n’hanh rchăng n’gang măch kăp.

- Nkah na nao nku\m le\ rngôch ăp ndơ do\ng n’gâr dak ngêt sa gu\ âm kơt bể, yăng gri, ndơ n’gâr dak, wach rgum, jăng lơi ăp ndơ do\ng djăh ju\m dăr jay kơt, ngan gri chah, nsuôp nja bơ, ntô play đung…; răk kloh ueh ntu\k gu\ âm.

- Chrang n’gang măch kăp;

- Nsoh kho ao jông nku\m ty jâng.

- B^ch tâm mu\ng n’ăp ding nar.

- Do\ng bình krih nkh^t măch, nhang măch, kem ju\t măch, jal điện rpuh măch…Do\ng mu\ng nking, mu\ng trăm dak si nkh^t măch.

            - An nu\ih geh duh rtoh trong mham b^ch tâm mu\ng, dêr măch kăp gay mô ntưp an nu\ih êng.

Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja