VOV4.M’nông:  Ntơm bôk năm 2017 tât rnôk aơ, tâm n’gor Dak Lak ho\ geh 4 nu\ih kon se khi\t yor nau ji uốn ván mhe deh. Di\ng ăp kon se khi\t lah kon se geh me deh êng tâm ngih, mô geh nau kơl bah nai dak si. Nau gay nkoch lah rnăk vâl bah 3 tâm 4 nu\ih nê ko\ gu\ dăch tâm ngih dak si, ma nau blau mpeh mât chăm n’hâm soan rnôk dôl bu\n bah âk me hôm âk, [ư âk kon se mhe deh khi\t hêng.

Uốn ván lah du nau ji tâm ntưp tâm kon se mhe deh,yor kman uốn ván geh rêh tâm neh, choih, n’huch [ơ\, geh tâm  ach ndrôk, pru, mpang ty [ơ\ [ư. Kman  uốn ván lăp tâm săk kon se bah trong klo\. Rnôk kon se mhe deh lah ndơ koh klo\ mô lah mpang ty bah nu\ih koh klo\ mô kloh ri kman ma ti\ng trong klo\ lăp tâm mham [ư nau ji ân kon se. Rlau 90% kon se mhe deh mra khi\t.

Ntơm năm 2017 tât rnôk aơ, tâm lam n’gor Lam Dak geh 4 nu\ih kon se khi\t yor nau ji uốn ván. Ti\ng nau kơp bah n’gâng kan dak si ri ăp nu\ih aơ lah deh êng kon tâm ngih ma mô geh nau kơl an bah nai dak si n’hanh i bu\n mô geh chuh Vacine njrăng uốn van  rnôk bu\n. Rnăk vâl bah ¾ kon se ko\ geh dăch ngăn đah ngih dak si yơn ăp au gi\t blaiu mpeh nau mât chăm n’hâm soan rnôk bu\n ko\ kơt lah nau răk kloh rnôk deh bah ăp nu\ih me aơ mô âk.

Yuh H’Ngọc Byă (19 năm), ta [on Yang Reh, nkuăl Krông Bông, n’gor Dak Lak deh kon bôk rah geh 6 nar ri kon se geh leo lăp tâm ngih dak si yor uốn ván.  Bol ma rnăk yuh Ngọc knu\ng ngai đah ngih dak si xã Yang Reh rlau du cây số yơn yuh ê mâp geh nau chuh uốn ván ndrel mô hăn ngih dak si gay geh mbơh rnôk bu\n. Tât nar deh, yuh geh me po nơm djôt ndul tâm ngih. Yuh H’Ngọc Byă nkoch: Gâp mô giư\t bu ur buư\n ri kâp geh chuh uốn ván. Gâp ji ndul rnôk n’gul măng, rnôk bri dôl ma mih, ngih mô geh ndeh, gâp ji ndul ir mô năn hăn tât ngih dak si.

Kơt yuh H’Ngọc Byă, rnăk yuh H’Mân B.Dap (37 năm) ta  [on Rung, ngai đah ngih dak si nkuăl têh Buôn Trấp, nkuăl Krông Ana n’gor Dak Lak ê tât du km yơn lah le\ 4 tơ\ deh kon ri yuh deh êng tâm ngih. Bôk năm 2017, jêh rnôk yuh H’Mân deh kon tal 4 geh du khay ri kon yuh khi\t yor uốn ván. Bah năp nê, yuh H’Mân mô mâp chuh uốn ván. Me po yuh, wa H’Vet Bkrông ân git\, rnăk vâl ach o, yor ri ma deh tâm ngih ân geh nau têm nkrem. Wa sau păng roh yor rnăk mô lap, yor bah năp nơh, păng ho\ tă ndjôt ndul ân âk nu\ih ko\ ueh lăng da dê, mô geh nau tât, ăp kon se êng êng hôm têh ueh ơm. Wa H’Vét Bkrông ngơi:

 ‘ Kon gâp đă gâp hăn ndjôt ndul ri gâp hăn ndjôt dơm. Gâp kât rse klo\ đah brai. Ma ndơ koh klo\ mô lah ndjôt ndul ri mô ho\ geh gâp si\n đah dak duh, mô geh nkhi\t kman ơm”.

Nkuăl têh Buôn Trấp, nkuăl Krông Ana geh 3 [on nu\ih [on lan rnoi đê| ta ntu\k. Ntơm năm 2012 tât rnôk aơ, le\ 3 nu\ih khi\t yor uốn ván ko\ tâm 3 [on aơ. Yuh Lại Thị Hạnh, Groi kruanh ngih dak si nkuăl têh Buôn trấp ân gi\t, cán bộ ndrel nu\ih kơl nau kan bah trạm hôm [a [ơ hăn tât ăp ngih gay bonh đă bu ur bu\n ndrel bu ur tâm năm deh kon hăn chuh vaccine uốn ván, yơn rnoh bu ur geh chuh ri ê to\ng kơt nau u\ch. Nkô| nau lah yor âk nu\ih [on lan ê gi\t ngăn nau khlay bah nau chuh Vaccine, êp nê, nau mơng deh kon tâm ngih, ngăn lah du đê| rnak vala mô geh prăk, nau vanưg sa jêr jo\t hôm âk ơm. Khân păng mô gi\t lor nau khuch bah nau kan aơ đah n’hâm soan bah me ndrel kon se. Yuh Lại Thị Hạnh, nkoch:’

 ‘Jêh geh nau ntru\nh mô ân chih vaccine tâm ăp ntu\k pơk êng ma gay rgum tât ngih dak si gay ma chuh ri rnoh nu\ih chuh n’huch âk ngăn. Jêh geh du đê\ nu\ih kon se khi\t yor uốn ván tâm [on Rung, Ngih dak xã ndrel Ngih dak si nkuăl Krông Ana ko\ [ư nau nkoch trêng tât nau chuh uốn  ván ân kon se mhe deh ân bu ur dôl bu\n n’hanh tâm năm dôl deh kon tâm [on aơ ndrel [ư nau hăn chuh nkai uốn ván ân ăp nu\ih ê geh chuh đo\ng.

       Uốn ván oh bê lah nău ji du\t n’hâm klach ta oh bê yor rnoh kh^ âk. Thạc sĩ, nai dak si Lê Đình Nhân, Groi Kruanh khoa Hồi sức cấp cứu nhi n’hanh nhi sơ sinh, ngih dak si n’gor Daklak an g^t:

Rnoh kon se kh^t yor ntưp nău ji uốn ván oh bê du\t âk, rlău 90%, knu\ng geh đêt % nu\ih rêh. Yơn lah, ăp nu\ih rêh way n’glơi an âk nău ji hô, dơh saơ ngăn lah nău bih grăi ngih dak si yor b^ch săm so\, ngai lơn lah kon se mbrơi têh mô lah mbăn lơn lah lêt rngok, kon se rêh tâm ban kh^t, gu\ b^ch du ntu\k, nkoet nte lôch săk.

T^ng nai dak si Lê Đình Nhân, bah meng nău deh kon ta ngih [ư ntưp nău ji uốn ván oh bê âk ri ăp nu\ih me bơ\ băt g^t ăp nău ju\r rnăn kon gay tât ngih dak si deh kon, way geh ntưp ji aơ âk lơn. Nău bah yuh Phan Thị Thu (36 năm deh) ta [on Tă, xă Ea Bho\k, nkuăl Chư Kuin lah du nău nt^t. Rnôk geh saơ ju\r rnăn kon, yuh Thu mô dơi g^t, yor ntôn nơm ji ndul yor sa ndơ m’ha jêng mô ngăch tât ngih dak si. Me\ sai yuh đâng deh an kon. Nău n’glơi lah 4 nar deh kon, oh bê an lăp ngih dak si yor geh uốn ván oh bê. Nai dak si Lê Đình Nhân lah:

Ăp nău saơ ju\r rnăn lah: Ji ndul, pu\k ndul hao nga\ch lơn nkôp đah êng n’aơ. Tal 2 lah luh dak sok. Rnôk ne\ an tât ngih dak si dil gay dêr ăp nău tât mô ueh. Tâm nău mô ngăch tât ngih dak si ri nu\ih ngih wâl đă ntop kơl bah cán bộ dak si, mô lah nu\ih đâng deh thôn [on, ăp nu\ih le\ dơi nt^m nti mpeh đâng deh.

Gay n’hao nău wât bah [on lan mpeh rchăng n’gang uốn ván oh bê, ăp nai dak si an lah cán bộ y tế, phung pah kan y tế thôn [on n’hao trong kan nkoch trêng, nt^m nti săk soan. Bu ur bu\n, bu ur tâm năm deh kon ân m^n chop khâl cán bộ y tế mô lah băl bên, oh nur g^t ơm tâm rnăk wâl mpeh ăp nău [ư rnôk bu\n. Gay njrăng dêr uốn ván oh bê, bu ur geh bu\n an [ư t^ng ăp trong bah kơi aơ:

- Chuh 2 tơ\ vaccine uốn ván, du tơ\ jo\ du khay. Ding tal 2 chuh lor rnôk bu\n 8 khay. Rơh geh bu\n bah kơi chuh tay du tơ\.

- Khăm bu\n đêt ngăn 3 tơ\ tâm lvang 3 khay bôk năp, 3 khay lvang n’gul n’hanh 3 khay n’gle\ du\t bah bu\n.

- G^t năl ơm ăp nău ju\r rnăn kon gay tât ngih dak si ơm. Mô deh ta jay. Lah nu\ih an deh kon ta jay an cán bộ y tế đâng đah ndơ deh kloh ueh.

- Răk kloh ty đah xa [u rao kaman rnôk mât klo\ bah oh bê rnôk klôt klo\ mô ho\ kro.

Rlău ma ne\, bu ur tâm năm deh kon (bah 15-35 năm) an chuh 2 ding vaccine rchăng n’gang uốn ván bôk năp, du ding jo\ du khay. N’hanh chuh ăp ding ntop tay t^ng nău nt^m bah cán bộ y tế.

Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja