VOV4.M’nông: Bol ma le\ lăp tâm khay wai yơn ji duh rtoh trong rse mham ta n’gor Dak Lak nha tât duh hô đo\ng. Tât a[aơ, lam n’gor Dak Lak le\ năl geh rlău 2 rbăn nu^h ji duh rtoh trong rse mham, tâm nê geh du hê nu^h kh^t. Rlău ma nkô| tă bah trôk nar mô ue\h n’hanh kơp nău rvăch tât bah nuh srê ri mô geh nău g^t njrăng n’gang lah nkô| nău tơm [ư ji duh rtoh trong rse mham ta n’gor Dak Lak rêng lam hvi.

            Jay bah wa Võ Đình Chuẩn ta thị trấn Quảng Phú, nkuâl Cư M’gar, n’gor Dak Lak lăp jru bah kơi mir cà phê, wa\r kiău ma ji gle n’hâm ngo; wa\r jay geh âk thùng phi, rbâng dak an mbrach lêng lang. Tâm âk thùng dak, tăp măch le\ deh jêng yơn tâm nău m^n bah wa Chuẩn nê lah nău mô dơi der:

            Mir n’hâm ngo ri geh măch dơm  păng. A[aơ phâm hôm blău [ư, mô di lah he puh le\ lam mir hvi dja lah he puh le\ măch, ri mơ păng bah hôm deh tăp. A[aơ jay bah meng, jay bah [ah nê geh tăp măch păng mbra mpăr let aơ”.

            Wa Lê Văn Duyên, Giám đốc Trung tâm y tế nkuâl Cư M’gar an g^t, bar pe khay aơ, ta nkuâl geh mbro nu^h ji duh rtoh trong rse mham, rnoh nu^h ji âk rlău bar tơ\ rđ^l đah ndrel khay dja năm e nơh. Trung tâm y tế nkuâl le\ rgum nu^h kan, puh dak si nkh^t măch, phăt lha săm[u\t, [ư nkoch trêng gay [on lan g^t kloh lơn nkô| nău bah ji duh rtoh trong rse mham n’hanh trong njrăng n’gang yơn nu^h [on lan nha hôm uănh lhơ tâm pah kan dja đo\ng:

            “Nău g^t êng bah nu^h [on lan tâm nău mât njrăng n’hâm soan, rnăk wâl n’hanh [on lan dôl du\t châp ngăn, ma pah kan ôp uănh, groi nđôi ri saơ ăp tổ dân phố ta thị trấn Quảng Phú saơ ntoh [ư êng t^ng rnăk dơm đo\ng, hôm nkô| nău rgum kuaih kloh ue\h du rơh ri mô ho\ geh”.

            Ta nkual [on têh Buôn Ma Thuột, nău ji duh rtoh trong rse mham dôl nha geh trong r[o\ng duh hô đo\ng. Bác sĩ Đặng Ngọc Sơn, Kruanh khoa mât njrăng nuh srê, Trung tâm y tế nkual [on têh an g^t, năm aơ, ji duh rtoh trong rse mham rêng lam hvi tât 21 xã phường ta nkual [on têh yơn mô đêt nu^h [on lan nha uănh njrăng n’gang ji duh rtoh trong rse mham lah nău kan êng bah n’gâng kan dak si đo\ng:

            Nău m^n bah nu^h [on lan ơm tâm bah ri aơ geh ji lah puh dak si dơm mô ho\ geh nuih n’hâm nkra lơh ăp ntu\k tăp măch tâm ăp rnăk [on lan. Mhe aơ, ntu\k rgum n’hanh nkual [on têh le\ [ư du\t âk rơh nkoch trêng nkh^t tăp măch yơn rnoh u\ch t^ng bah rnăk wâl n’hanh âk nu^h [on lan ri mô ho\ g^t nău nê. Kơt lah lôch he hăn [ư pơh bah kơi tay plơ\ tay ri mô hôm u\ch [ư êng đo\ng ôh n’hanh nha saơ tăp măch đo\ng. Gâp le\ hăn n’hanh saơ geh rnoh 10- 20% nu^h [on lan mô u\ch tâm boh…du đêt rnăk nt^l mpông hăn kan hôm du đêt mô u\ch pơk mpông gay puh dak si bol ma gu\ ta jay.

            A[aơ, le\ rngôch ăp nkuâl, thị xã, nkual [on têh bah n’gor Dak Lak le\ geh nu^h ji duh rtoh trong rse mham, đah le\ rngôch rnoh rlău 2 rbăn nu^h ji. Ndrel đah nău njrăng đă nu^h [on lan mô dơi uănh lhơ đah nău ji dja, n’gâng kan dak si n’gor Dak Lak dôl nsrôih kan nsum đah n’gâng kan ăp ntu\k, ăp hội, ăp mpôl an [ư âk trong nkoch trêng nău blău njrăng n’gang nuh srê kơt [ư kuaih kloh ue\h ntu\k ntô, nkh^t tăp măch, puh dak si nkh^t măch gay hu\ch bah nău ji duh rtoh trong rse mham ntưp rêng.

Ơi kônh wa n’hanh le\ băl mpôl ! kơt âk n’gor nkual [on têh, tâm lam dak, nu nău nuh srê duh rtoh trong rse mham ta n’gor Dak Lak hôm e dôl âk. Nuh srê ntoh tay ta le\ rngôch 15 nkuăl, nkual têh, nkual [on têh, tâm n’gor n’hanh ăp nu\ih ji hao ndal. Dôl lah ngăn ta lam n’gor Dak Lak le\ geh nu\ih kh^t yor duh rtoh trong rse mham. Nu\ih [on lan ân m^n ăp trong rchăng n’gang, ăp gưl n’gâng kan [on lan n’hanh n’gâng kan dak si moh geh nău [ư tơm tâm nău rchăng n’gang nuh sre aơ, Nu\ih nchih nău nkô| trăch way nkoch le\ tâm nchră đah nai dak si Phạm Văn Lào-Kruanh kruanh ngih dak si y tế dự phòng n’gor Dak Lak mpeh nkô| nău aơ.

Ơi nai dak si, bôl le\ ntơm tâm yan wai yơn rnoh nu\ih ntưp duh rtoh trong rse mham ta Dak Lak hôm e ta rnoh âk. Ndơ lơh năm aơ srê duh rtoh trong rse mham lo\ ntoh tay âk kơt nê n’hanh n’gâng kan dak si le\ geh nău m^n [ư t^ng ăp trong rchăng n’gang srê đo\ng ?

Nai dak si Phạm Văn Lào: Dơi an lah ji dih rtoh trong rse mham lah nău ji geh na nao, pơng geh bah ta Việt Nam n’hanh bah ăp năm 1960, ta lam ntur neh ri pơng ntoh jo\ hôm, he gu\ tâm trôm ntu\k gu\ bah duh rtoh trong rse mham. Tal 2 tay lah trôk nar năm aơ t^ng nu nău trôk nar ăp năm dăch aơ ri trôk nar hao mbrơi mbrơi ma trôk nar lơ hao ri trong r[o\ng ăp ntil nău srê geh tât ăp nău rêh bah ăp ntil ka mun kaman geh tât trôk nar pơng mbra hao, tal 3 tay lah he saơ năm aơ nu nău nkual mih geh du\t hô, yan mih năm aơ mô mih âk yơn mih chah chrai, kơt nău mih t^ng rơh bah he le\ roh yor rgâl trôk nar jêng tât nu nău kơt nê yơn lah he mô dơi ntôn le\ rngôch đah nkô| nău êng ma hôm n’ăp nkô| nău thơ tha. Thơ tha bah he lah tât rơh 3 tât 6 năm yơn lah mô g^t na nê| rơh ma yor he geh srê ri he rgum mkra yơn rnôk jo\ năm he chuêl lơi ri n’ăp n’gâng kan dak si le\ geh tih tâm nău aơ n’hanh nu\ih [on lan thơ tha, ăp cán bộ n’hanh nu\ih [on lan mô rgum knu\ng mpeh ăp nău aơ ngăn hôm he mbrơi mbrơi chuêl tât rnôk he saơ ri nău ji le\ tât du\t hô, nkô| nău ne\ kơt nê.

Mpeh trong rchăng n’gang nuh srê a[aơ dâk bah năp nu nău ne\ dơi lah năm aơ he [ư du\t n’hâm, n’gâng kan dak si du\t nsrôih lăp nău kan đah ăp trong kỹ thuật n’hanh tâm ôp tâm nchră đah ăp gưl, n’gâng kan ri a[aơ ta ăp ntu\k hô kơt nkual [on têh Buôn Ma Thuột, C|ư M’gar ri nău kan nkh^t măch rhoăi, nău kan răk kloh ueh ntu\k ntô gu\ âm mkra gay n’hu\ch rnoh nu\ih ntưp ji n’hanh nu\ih kh^t le\ [ư du\t n’hâm, bôl he le\ geh ăp nu\ih kh^t yơn jêh ne\ le\ dơi rhoăt tay nău ơm ăp ntu\k săm le\ n’hao rnôk săm bah nơm, ăp ntu\k jrô kan mbơh pă tay ăp kỹ thuật n’hanh n’ăp trong nău khlay he hôm e puh dak si n’hanh mkra nkh^t măch hoăi kamun kaman du\t rjăp.

Kơt nai dak si mhe tâm ôp ri ngoay tâm ăp nkô| nău nu nău pơk hvi ji duh rtoh trong rse mham lah g^t wât bah nu\ih [on lan kơt ne\ ri tă bah ăp nău ngăn n’hanh tă bah trong kan uănh nđôi g^t nu nău bah nai dak si nai dak si uănh lah phâm mpeh nău wât rchăng n’gang ji bah nu\ih [on lan na nê| tâm ntu\k srê âk bah năm aơ ?.

Nai dak si Phạm Văn Lào: Du nău du đêt nu\ih [on lan hôm e thơ tha, an lah ndr^, yơn ma nău jru lơn lah ân uănh m^n tât nău blău bah nu\ih [on lan mpeh rchăng n’gang duh rtoh trong rse mham, dơi an lah kônh wa he lah tât ji duh rtoh trong rse mham lah du\t rvê n’hanh nkoch đah n’gâng kan dak si n’hanh nkoch đah ăp gưl n’gâng kan, yơn lah nău mkra na nê| ăp nu\ih an m’hâm [ư mô geh ji duh rtoh trong rse mham tay ri kônh wa v^ ve\ mpeh nău ne\ nt^t nsa kơt lah ta ăp nkual [on têh ri ta ăp nkual bu an ăp yăng [ưk nkao, ăp gri dak, tô nô dak mih du\t âk yơn he mô mkra mô lah khân pơng mô gơih m^n joi ăp nău tăp rhoai, nhui măch gu\ tâm jay nơm an mkra le\ pơng dil. T^ng gâp nău g^t blău gay mkra ăp nău ne\ bah he kơt lah ăp gri nkao, yăng tơm si nkao lah ntu\k an măch gu\ bah duh rtoh trong mham hun hao ri kôn wa he mô g^t na nê|, âk rnôk he w^ đah nău răk ntu\k ntô gu\ âm, đah nău răk ntu\k ntô gu\ âm rchăng n’gang sre duh rtoh trong mham ne\ lah ăp nău khlay he an uănh m^n.

Ndr^ ăp nu\ih u\ch ntăm nkao mô lah mât ka mô lah bon sai ri moh ndơ [ư tâm rnôk duh rtoh trong mham kơt a[aơ.

Nai dak si Phạm Văn Lào: Na nê| nău rêh le\ hao ri nău u\ch âk lơn yơn lah an geh âk trong mkra n’hanh trong uănh n’hêl na nê|. Nt^t nsa kơt rnôk tăm bon sai ri geh dak tâm ne\, ri m’ơk ka. Hôm đah ăp gri nkao ta bàn thờ ri an du n’hoi dak ngi ăp ndơ măch rhoai mô hôm hun hao tay. Mô lah ăp ntu\k kơt ngan n’gâr dak ri an đêt bôh ri măch mô hôm hun hao. Hôm ăp ntu\k dak ri do\ng nhớt nkhu\t đêt. Ăp gri ngăn ri an rku\p, ăp bể dak ri mât ka 7 màu, nkre mât njrăng ntu\k ntô, nkre mât nău u\ch ro\ng bah nơm.

Ơ dăn lah ueh nai dak si le\ mbơh an ăp nău blău ueh tâm trong rchăng n’gang duh rtoh trong rse mham.

            Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja