VOV4.M’nông: Bah năp nơh, hiăn geh dăp tâm nau ji jêr săm bah, kơt lah ngoai tâm 4 nau ji mô dơi săm bah. Yơn rnôk aơ, nau ji aơ mra dơi săm bah ngăn lah geh saơ ndrel săm năn. Yơn lah, Việt Nam hôm tâm rnoh 22 dak geh rnoh nu\ih ji hiăn prêh ngăn lam ntur neh. Nkô| lah yor nau gi\t bah nu\ih [on lan mô âk, ndrel nau mưch rmôt bah nu\ih êng đah nau ji aơ hôm âk, [ư nau kan njrăng rdâng hiăn hôm âk nau jêr.

Ti\ng ntu\k kan Ngih dak si lam ntur neh, a[aơ tâm du năm lam ntur neh geh nklăp 9 rkeh nu\ih ji hiăn ndrel geh 1,3 rkeh nu\ih khi\t yor nau ji aơ. Việt Nam a[aơ dôl dâk tâm 12 tâm rnoh 22 dak geh rnoh nu\ih ji hăn prêh ngăn lam ntur neh, geh nklăp 130.000 nu\ih ji ndrel 16.000 nu\ih khi\t du năm.

Nau ji hiăn lah nau ji tâm ntưp yor kman hiăn [ư jêng. Kman hiăn ntưp ntơm nu\ih aơ tât nu\ih êng bah trong so\ n’hâm. Rnôk lăp tâm săk nu\ih, kman mra lơh khuch tâm săk. Nu\ih ji khi\t lah mô geh saơ aơ ndrel săm ngăn.

Nkoch tât nau ji bah hiăn, nai dak si Chuyên khoa I, Nguyễn Kim Mỹ, Groi Giám đốc Ngih dak si hiăn ndrel klơm soh n’gor Dak Lak, ân gi\t:

‘Ăp nau mpơl saơ nau ji hiăn lah nu\ih ji siăk, luh n’hak ntơm 2 pơh hao go\ lơ. Aơ lah nau mpơl saơ âk ngăn. Êng nê hôm geh siăk luh mham, jêr so\ n’hâm, rgay êng săk, ji ntang ntơh, ngăn lah luh dak rhal, kơt lah bri mô duh, mô lah ji kăl yơn nu\ih ji ri hôm luh êng dak rhar”.

Nau ji geh pă jêng 2 nau tơm lah klơm soh ndrel hiăn bah dih klơ soh. Tâm nê, klơm soh lah âk ngăn, geh rnoh 80%

Năm 2017, Ngih dak si Hiăn ndrel ji klơ soh Dak Lak ho\ khám ndrel săm ân rlau 1000 nu\ih ji hiăn, tâm nê geh 50 nu\ih hiăn mô tam ma dak si. Nai dak si Nguyễn Kim Mỹ ân gi\t, rnoh nu\ih ji hiăn rdâng đah dak si tâm năm rlau aơ ho\ hao 4 nu\ih rđil nau nchrăp săm bah ngih dak si, kơt lah nau ntưp rêng bah nu\ih ji tâm nsum mpôl lah âk ngăn. Âk nu\ih ji klơm soh tât ngih dak si rnôk nau ji jru, [ư nau ntưp rêng lơn ma âk. Nkre lah, nau săm ko\ mâp nau jêr lơn. Nai dak si Nguyễn Kim Mỹ ân gi\t tay:

‘Nu\ih ji jiăn a[aơ hôm geh nau prêng, mô êng tâm nkual [on lan jru ngai, ma n’ăp ma nu\ih geh nau gi\t blau, cán bộ ngih dak ko\ geh nau prêng. Nau aơ [ư nau mpôn ji. Bu mô hăn khám mô lah rvăt êng dak si gay ma săm”.

A[aơ, nau ji hiăn ho\ geh dak si săm bah ndrel bah ngăn, đah nau u\ch lah nu\ih ji mpơl nau ji ơm ndrel săm ân năn. Ntoh ngăn kơt lah Wa Nguyễn Thành (68 năm) ta Phường Tân Lơi, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak. Bah a[aơ đê| khay, wa Thành saơ tâm săk geh nau ji êng, săk ri rgăng, lêt, vay siăk ndrel ji ntang ntơh. Wa hăn khám ndrel geh năl lah ji klơm soh. Jêh 3 pơh săm, n’hâm soan bah wa bah oi. Wa nguyễn Thành nkoch:

‘Gâp hăn tât ngih dak si hiăn ndrel klơ soh Dak Lak gay săm geh nklăp 3 pơh hôm, n’hâm soan saơ mbơm oi. Nkoch tât siăk ri mbơm oi ngăn hôm. Siăk, ji ntang ntơh ri kơt lah bah 70-80% hôm”.

Ti\ng nai dak si chuyên khoa, nau ji hiăn nơih ntưp tâm nsum mpôl. Kman geh tâm n’hak bah nu\ih ji, bah dak si bah nu\ih ji. Rnôk khân păng si-đeh, soh n’hak, nkoch bri ri kman mra luh , [ư nau ntưp ji ân nu\ih êp nê. Nau ji ko\ ntưp bah kan ngêt sa nsum, sa mâng nkeh, n’hoi nsum ma nu\ih ji

Kman hiăn mra rêh tâm săk jăn, rnôk n’hâm soan mô dăng ri mra ntoh luh ndrel jêng nau ji. Rnôk kman hiăn, nu\ih ji gay hăn khám, năn tâm ăp ngih dak si chuyên khoa, geh nau săm ân tâm di mư bah ji. Nu\ih ji mra tât ngih dak si gưl nkuăl mô lah ngih dak si hiăn ndrel klơm soh Dak Lak, mrô 136 Nguyễn Thị Định, Phường Thành Nhất, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột n’gor Dak Lak gay năn ndrel săm. Aơ ko\ lah ngih dak si êng du ntu\k tâm nkuăl Tây Nguyên ndơn ndrel săm nu\ih ji rdâng mô tam đah dak si.

Nai dak si chuyên khoa I Nguyễn Kim Mỹ, Groi Kruanh Ngih dak si hiăn n’hanh ji klơm soh n’gor Dak Lak, mbơh kloh mpeh trong kan rchăng n’gang ji hiăn ta n’gor.

Ôp: Ơi nai dak si, a[aơ g^t wât bah nu\ih [on lan đah nău ji hiăn m’hâm mêh ?

Nai dak si Kim Mỹ: Uănh nsum, ăp nu\ih ji lăp ngih dak si hiăn n’hanh ji klơm soh n’gor way ta lvang mbăn, klơm soh le\ ji hô. Rnôk mpôl hên uănh năl ri saơ way lah 2+ tât 3+, đê| đo\ng lah geh nu\ih ji jiăn [al ăp dak si. Nu\ih ji tât uănh năl hiăn mbrơi geh âk nkô| nău, n’ăp mô uănh mô njrăng n’hanh thơ tha. Bôk nău kan rchăng n’gang hiăn ta lam dak lah nsum n’hanh Dak Lak lah êng tâm rnôk bah 10-15 năm aơ le\ nkoch trêng du\t âk. Lơn lah năm 2015, bôk nău kan rchăng n’gang hiăn dơi Thủ tướng Chính phủ ký ntru\nh trong rchăng n’gang hiăn tât năm 2020 n’hanh uănh tât năm 2030, Việt Nam an trok prăk ji hiăn. Yơn lah le\ nkoch trêng hô yơn ta ăp nkual jru ngai, ri rnoh nu\ih [on lan dơi g^t nu nău đêt. Âk nu\ih le\ tât ngih dak si ri ji le\ mbăn, nkô| nău yor khân pơng geh ji, khân pơng săm êng, rwa\t êng dak si s^t ngêt mô lah hu\m. Rrnôk săm mô bah, jêng mbăn ri khân pơng mư tât ngih dak si. Rlău ma ne\, nău geh prăk kaih jêr jo\t, m^n tât ngih dak si hoach prăk jêng khân pơng du\t klach hăn săm ji. Du nkô| nău tay yor khân pơng m^n lah geh hiăn yơn mô hăn but uănh yor klach ăp nu\ih g^t, klach bu mưch jêng khân pơng mpôl ji. Tât rnôk mbăn ir, siăk luh mham ri mư hăn ngih dak si.

Ôp: Ơi nai dak si, a[aơ ntu\k lah ntul rlong têh ngăn [ư t^ng trok prăk săm ji hiăn ta Việt Nam mêh ?

Nai dak si Kim Mỹ: A[aơ, ji hiăn dơi săm bah le\ rngôch, lah dơi tâm di ăp nău đă: bôk năp lah saơ ji ơm, geh nkô| nău lah ăp nău ji hôm e đêt, mô ho\ treh âk ntu\k êng tâm săk. Tal 2, nu\ih ji an t^ng nău săm, di nău way, nău ntru\nh ma ăp nai dak si nt^m. Geh kô| lah săm di trong, to\ng nar khay, ngêt dak si, chuh dak si di mông, to\ng ding n’hanh an hăn uănh năl n’hak tâm rnôk săm di t^ng trong gay năl ji bah ho\ mô. Lah he săm bah an du hê nu\ih ji hiăn tâm ban đah nău rchăng n’gang an ăp nu\ih ji êng.

Ji hiăn dơi săm bah. Yơn a[aơ, nu nău hiăn [al âk dak si dôl jêng nău rvê bah lam ntủ rneh, mô êng lah Việt Nam. Việt Nam dôl dâk tal 15/30 dak geh rnoh hiăng [al dak si âk ngăn lam ntur neh. Ji aơ săm du\t jêr. Đah nu\ih ji đêt dơm ri săm nklăp 6-8 khay yơn hiăn [al dak si an săm tât 20 khay. Rnoh săm bah đêt, yor nar khay săm jo\ jông, geh ăp nău ji êng bah dak si âk jêng nu\ih ji dơh ntlơi n’gul gâl. Way nu\ih ji hiăn [al âk dak si le\ tă geh hiăng du tơ\ 2 tơ\ jêng săk khân pơng djuôr, mô dơi rdâng đah dak si jêr jo\t. A[aơ lam dak dôl nsrôih săm bah hiăn [al dak si bah 60-75%.

Ôp: Ơi nai dak si, nu\ih [on lan ân wât di đah ji hiăn m’hâm gay n’hu\ch nău ntưp tâm [on lan /

Nai dak si Kim Mỹ:  Nu\ih [on lan an nsrôih uănh ăp bôk nău nkoch trêng gay wât ji hiăn lah m’hâm nău ji, m’hâm nău ntưp. Ta năp măt an wât hiăn lah nău ji tâm tưp tă bah trong n’hâm n’hanh geh hiăn klơm soh mư ntưp, hôm hiăn bah dih klơm soh mô ntưp. Tal 2, ji hiăn lah ji dơi săm bah le\ rngôch. Tal 3, dak si săm hiăn dơi ngih dak an dơm. Rnôk geh ăp nău ntôn ji hiăn an tât ăp ngih dak si gay dơi mbơh nt^m./.

Ôp: Dăn lah ue\h nai dak si !

            Nu\ih nchih rblang: H'Thi