Nau ji chrach nju\ng hôm ntơ lah nau luh dak chrach nju\ng, lah ntil nau ji mô ueh tâm săk, rnôk Hoóc-môn Insulin bah glô nting mô to\ng mô lah n’huch  nau khuch tât săk jăn, ntoh nau đah trong mham mro hao âk. Nau ji chrach nju\ng geh ntơ lah ntil nkhi\t nu\ih mpôn êng, yor nau ji păng geh mpôn n’hanh nau tât păng du\t jêr, lah mô năn saơ. Rnohy nu\ih ji chrach nu\ng tâm lam ntur neh du\t âk, geh 100 nu\ih ri du hê nu\ih geh nau ji aơ. Việt Nam lah dak geh rnoh nu\ih ji chrach nju\g dâk tal 10 lam ntur neh n’hanh lah dak geh nu\ih ji chrach nju\ng hao âk ngăch ngăn. Ji chrach nju\ng [ư n’huch nau dơi geh tâm nau rêh bah nu\ih ji. Nau gay ơm năl nau ji n’hanh nau săm rgop đah đah nau khám [a [ơ lah nau du\t n’hâm khlay.

Groi Gíao sư, Tiến sỹ Nguyễn Nhược Kim, Ngih săm [u\t Đại học Y Hà Nội, Groi Kruanh rmôt kan Đông Y Việt Nam) ân gi\t, geh âk nkô| nau [ư jêng nau ji chrach nu\ng, kơt: Nau tâm rêng tă bah rơh ba năp tât rơh ba kơi, yor săk lay ir, yor nau rêh mô mpât âk săk, ngêt sa ê tâm di…Ngăn lah, ăp nau tât bah nau ji vay tât mppon yor ri ma nu\ih ji thơ tha mô nkah uănh. Knu\ng tât rnôk nau ntoh luh ngăn ri mư hăn khám ji, rnôk nê nau sakư ji mra jêr bah n’hanh roh hoach âk ngăn.

Ăp nau mpơl bah nau ji chrach nu\ng lah nu\ih ji mro vay saơ ji hir dak, hăn chrach aka tơ\, ngăn lah tâm bri măng, săk rgănh, n’huch jâk săk, chiăt tâm kuang..Nu\ih ji hôm vay geh kruăt soan tâm bri măng, krăl ach, măt nar lơn mô saơ, ntô sakư nơih sôt khap.

Nau ji chrach nju\ng du\t n’hâm jêr yor mô mpơl ân saơ, yor ri gay njrăng nau ji aơ nkre rnôk ê geh păng lăp tâm săk nơm, đah ntrong:

Nê lah njur nau jâk săk: Ti\ng nau uănh bah âk nau mi\n rv\ê nau ji chrach nju\ng mra tât mbrơi lah nu\ih ji n’huch geh 5-7% nau săk săk. N’huch jâk săk n’hanh păl thể thao ko\ kơl an săk nơm geh nau dơi ngluh Insulin âk lơn, nkô| kơl nơm mô geh ji chrach nju\ng.

Geh nau ngêt sa ân tâm di, săch ăp ntil ndơ sa mô lay, đê| sik n’hanh đê| boh, ndơ ngêt đê| caloric mô lah ngêt dak mô geh ga. Lơi di\ng su hăt n’hanh lơi ngêt ndrănh, [iêr gay rchăng nau ji chrach nju\ng.

Kan săm nau ji chrach nju\ng dơi geh 2 nkô| nau:

Mât rnoh si\k tâm mham tâm nau đăp mpăn n’hanh saơ gay ma săm ơm ăp nau tât ji.

A[aơ geh du\t âk ntil dak si geh êng, tâm dăch geh nau tam [ư bah trong mham, bah nau rgănh tâm săk ân nu\ih ji, kơt lah: Play mpan tăng, rse thìa canh, sinh địa, thương truật, hoài sơn. Kan do\ng dak si tây-y nsum đah đông y a[aơ ho\ [ư ueh lơn nau săm n’hanh njrăng ăp nau tât khuch lơn yor nau ji chrach nju\ng, n’huch ăp nau khuch bah dak si.

Gay kơl kônh wa g^t wât na nê| lơn mpeh nău ji chrach nju\ng, ăp nu\ih geh ntưp ji, n’hanh phâm [ư gay rchăng n’gang ji, mpôl hên le\ geh rơh tâm nchră đah Thạc sỹ, Nai dak si Trịnh Quang Trí, Groi kruanh ngih dak si y tế dự phòng n’gor Dak Lak.

Ơi nai dak si, ndơ lơh ji chrach njung du\t n’hâm klach n’hanh dơi uănh lah nău ji nkh^t nu\ih mbrơi mbrơi ngăn ?

Nai dak si Trịnh Quang Trí: Rnoh s^k tâm mham pơng hao âk ri mô [ư kh^t nu\ih dil, ma pơng [ư jêng nău ji êng n’hanh mbra mbrơi mbrơi kh^t. Nt^t nsa kơt pơng [ư dăng trong mham ta ndâr măt, [ư vi rsang măt tât ngo măt, hơn lơn lah cheh măt. Tal 2 lah pơng [ư rgâl jêng ji mpeh thần kinh: le\ rngôch ăp rse thần kinh tâm săk rnôk s^k mham hao ri mbra geh môr dăng, [ư nu\ih ji mbra g^t tăng ji, jêh ne\ ji ol, jêh ne\ mô hôm tăng ji. Rgâl jêng nău ji klach ngăn lah mpeh trong mham n’hanh play nuih jêng tât hao mham tâm play nuih, djuôr trong mham, dăng rdih trong mham…, jêh ne\ rgâl jêng s^t play leh [ư djuôr leh… le\ rngôch ăp me soan tâm săk geh nău ji yor ji chrach njung jêng nău ji du\t klach ngăn.

Ơi Nai dak si, ji chrach njung geh nău hao mbrơi jêng jêr g^t năl n’hanh nu\ih ji way mô m^n njrăng. Ndr^ ăp nu\ih phâm he g^t njrăng nău ji chrach njung ?

Nai dak si Trịnh Quang Trí:  Bôk năp lah ăp nu\ih rmo\ng. Tal 2 lah nu\ih lơ âk năm deh ri geh hô ngăn, ngăn lah bah 45 năm let lơ. Tal 3 lah nu\ih rmo\ng têh ndul, yơn bu\t têh, đah bu ur lah bah 80cm, bu klô lah 90cm let lơ. Jêh ne\ ăp nu\ih geh nău ji hao huyết áp, ji play nuih, mô lah ăp bu ur bu\n ma deh kon têh rlău 4kg; tâm rnăk wâl ma geh me bơ\ mô lah oh nô geh ji chrach njung; n’hanh ăp nu\ih ma đêt pah kan đah jâng ty, n’hâm soan… ri le\ rngôch ăp nu\ih ne\ ân hăn khám ăp năm đêt ngăn 1 năm du tơ\, knu\ng ân so\k mham uănh năl, n’hanh ăp jrô khám dơi [ư, lo\ thuk prăk.

 Ăp nu\ih aơ ân moh ndơ [ư gay dơi njrăng dêr nău ji chrach njung, ơi nai dak si ?

Nai dak si Trịnh Quang Trí:  Nău njrăng n’gang lah rgâl nău rêh, rgâl nău m^n, trong ngêt sa… nt^t nsa lơt rmo\ng lăi ân rgăy tay, ndul têh ri ân phâm [ư an ndul jêt tay, ngêt sa klong măng ri đêt tay, jêh n’hu\ch sa ngi, n’hu\ch sa bôh, ăp ndơ ngi puăch; n’hu\ch ngêt dak njung, n’hu\ch ăp ndơ sa ơm nkre gâm. Jêh ne\ nt^t nsa kơt geh hao huyết áp ri he ân săm nking n’gang huyết áp plơ\ tay nâm ơm… ri pơng mbra n’hu\ch ăp nău geh ntưp ji.

Kơt nai dak si nkoch ri nău [ư t^ng rêh jêng ueh lăng, ngêt sa tâm di, tiăr nti ngăch prăl săk soan lah trong [ư ueh ngăn gay rchăng n’gang kop ji. Lơn lah đah nu\ih ji chrach njung, rnôk le\ geh ji ri nău săm mbra du\t jêr n’hanh roh hoach, yor an uănh n’oi rnoh s^k tâm mham n’hanh saơ săm ơm ăp nau ji. Nai dak si dơi lah kloh lơn mpeh trong săm nău ji aơ phâm hơi nai dak si ?

Nai dak si Trịnh Quang Trí:  Nău săm ji chrach njung ri geh 3 rmôt trong: bôk năp lah nău ngêt sa rgâl tay. Tal 2 lah an tiăr nti ngăch prăk săk soan, tiăr nti săk soan tâm di đah năm deh. Tal 3 lah do\ng dak si ri an t^ng nău nt^m bah nai dak si n’hanh t^ng răp jăp, lah ngêt rlău ir dak si [ư kh^t nu\ih dil.

Ơ, dăn lah ueh nai dak si.