VOV4.M’nông: Tâm bah ri aơ nơh, ndrel đah nău ntuh kơl drăp ndơ do\ng, nt^m nti, wa\ch rgum bác sỹ s^t trạm y tế xã, n’gâng kan dak si Dak Lak hôm ntuh kơl âk ndơ năp nchroh uănh lor nău ji bôk năp gay ăp nhih dak si n’hao nău dơi tam săm ji. Lah ngoăy tâm ăp nhih dak si ntop kơl ndơ năp do\ng dja, Trạm Y tế xã Cuôr Knia, nkuâl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak le\ n’hanh dôl nsrôih rvăt năp to\ng ăp ndơ mât chăm n’hâm soan lor bôk năp an nu^h [on lan ta ntu\k.
Mhe 8h ôi ma Trạm Y tế xã Cuôr Knia, nkuâl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak le\ geh âk nu^h kâp khám săm ji hôm. Khân păng mô dơn lah nu^h [on lan tâm xã ma hôm le\ ma nu^h [on lan ta ăp xã kiău ma đo\ng.
Yuh Triệu Thị Hoa ta thôn 14, xã Ea Bar, nkuâl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak dôl ntreo 5 khay. Bol ma jay yuh Hoa ngai đah nkual [on têh Buôn Ma Thuột nklăp 15km, yơn yuh sơch Trạm Y tế xã Cuôr Knia gay khám n’hanh siêu âm ndu\l ntreo t^ng khay yor ta aơ mô dơn geh ăp y, bác y rah rơch, ma rvăt năp ndơ do\ng máy móc ue\h mhe tâm ban kơt nhih dak si bah lơ đo\ng.
Wa Tô Thị Ánh Thuỷ ta thôn 5, xã Cuôr Knia, nkuâl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak geh ji play nuih, viêm gan B le\ bah âk năm aơ. Ntơm nơh, rnôk ăp tơ\ u\ch uănh năl nău ji bah he păng ân hao tât nhih dak si nkuâl Buôn Đôn, nkre hăn ngai hôm nkre roh huach prăk kaih đo\ng. Ntơm bah rnôk Trạm Y tế xã Cuôr Knia rvăt năp ăp ndơ do\ng uănh năl bôk năp, păng sơch nhih dak si dja gay khám. Wa Tô Thị Ánh Thuỷ lah:
Ntơm nơh xã he hôm ach o, ndơ do\ng dak si mô ho\ ăp to\ng. A[aơ gâp saơ máy móc tâm ban kơt ăp nhih dak si bah lơ đo\ng, ăp y, bác sỹ hôm rah rơch mô su\ch lach đo\ng jêng gâp sơch ntu\k dja gay khám săm ji.
Cuôr Knia lah xã nkual 3 hôm âk jêr
jo\t, rnăk ach o âk rlău 50%, rlău 60% lah nu^h rnoi mpôl đê|. Drăp ndơ do\ng
mô ho\ ăp to\ng jêng khuch mô đêt tât nău
Ntơm bah rnôk an [ư ăp kỹ thuật siêu âm, điện tim, xét nghiệm ta nhih dak si ri rnoh âk nu^h ji tât khám săm hao âk đo\ng, yor nu^h [on lan du\t nsing nơm tâm kỹ thuật uănh năl lor bôk năp le\ an [ư ta nhih dak si.
Nơm geh ntuh kơl rvăt năp ăp to\ng ndơ do\ng, săk tam săm ji an nu^h [on lan dơi hao âk đo\ng. A[aơ r^ng ăp khay, Trạm Y tế xã Cuôr Knia wơt nklăp 600 tât 800 tơ\ nu^h ji, hao bơi rlău 2 tơ\ rđ^l đah lor rnôk mô ho\ rvăt năp ăp ndơ do\ng dja. Kơp êng tâm quý I năm 2016, Nhih dak si wơt rlău 1.700 tơ\ nu^h ji tât khám n’hanh săm ji, hao 500 tơ\ nu^h ji rđ^l đah ndrel khay dja năm 2015. Bác sỹ Võ Minh Hùng, Giám đốc Trung tâm Y tế nkuâl Buôn Đôn an g^t:
Rnoh ma mpôl hên sơch du đêt nhih dak si xã gay ntuh kơl rvăt năp ăp ndơ do\ng uănh năl nău ji kơt siêu âm, điện tim, xét nghiệm mham, sinh hoá, uănh năl dak chrach…gay rho\ do\ng an nu^h [on lan lah ăp xã âk mpưm [on lan, geh âk nu^h [on lan rnoi mpôl đê| n’hanh ăp xã jêr jo\t. Du nkô| nău mpôl hên uănh khlay đo\ng lah nt^m nti kon nu^h gay do\ng ăp ndơ rvăt năp dja…
Nău rvăt năp âk ndơ do\ng dak si an
nhih dak si tâm dâng ntơm le\ geh nău tam tâm nău mât chăm n’hâm soan an [on
lan, nkre lah ngoăy tâm ăp rnoh u\ch tât khlay gay uănh năl nhih dak si di rnoh
t^ng nkôp nău way gưl ngih dak mpeh nhih dak si xã, yơn, a[aơ, tơm nu^h kan bah
nhih dak si hôm nkre mât đah âk ntil nău kan êng [a [a\ đo\ng, jêng tâm rnôk an
[ư ăp kỹ thuật nchroh uănh lor bôk năp nha hôm geh tăch pruăt, lơn lah tâm rnôk
tiêm chủng. Yor kơt nê|, Trạm Y tế xã Cuôr Knia du\t u\ch geh nău mât uănh bah
n’gâng
Trong g^t saơ n’hanh săm ji ung thư ryông rnăn kon
Ung thư rnăn kon lah nău ji ung thư way mâp ngăn ta bu ur, knu\ng bah kơi unh thư toh. Ta Việt Nam, geh 100.000 bu ur ri geh du 20 nu\ih ntơm nău ji aơ n’hanh rlău n’gul tâm rnoh ne\ kh^t. Bôl lah nău ji klach ngăn yơn đah nău rgâl hao bah y học mhe, ung thư rnăn kon dơi săm bah lah dơi uănh nđôi, g^t saơ n’hanh săm ơm.
Ji rnăn kon lah ung thư geh bah ăp ntô rnăn kon. Nkô| nău khlay bah ji lah ntưp kaman Papilloma ta nu\ih (kuăl lah HPV). Ntil kaman aơ ntưp du\t âk tâm nău b^ch ur sai.
HPV geh rlău 100 tuýp. Tâm ne\ geh 4 tuýp klach hô ngăn [ư ji rnăn kon. Ăp tuýp aơ hôm e geh tâm rnăn kon, [ư rgâl ăp gen trêng tay jêng ăp tế bào n’hanh jêng rklih kon. Lah dơi săm ơm, nău rlih kon aơ dơi hun hao jêng ung thư rnăn kon. Ăp bu ur le\ geh tâm b^ch geh ntưp nău ji aơ. Tâm ne\, nu\ih geh âk ngăn lah bu ur geh âk bu klô; bu ur gu\ sai ơm, deh kon, cheh kon âk tơ\...
Du\t âk ăp nu\ih ntưp HPV mô geh nău ji. Yor ne\, nu\ih ji knu\ng saơ ji ta lvang la đah ăp nău tăng ji kơt: rih mham ta n’gul di khay, jêh tâm b^ch đah bu klô; ji ndul; ji rnôk hăn cho, cho djrach mô lah krăl bah trong cho… rnôk aơ ung thư le\ hun hao n’hanh jêr săm. Tiến sỹ-nai dak si Nguyễn Khắc Hân Hoan, Kruanh khoa Xét nghiệm di truyền y học, Ngih dak si Từ Dũ an g^t:
HPV rnôk ntưp tâm săk nu\ih mbra mô [ư du ntil nău dâl pơng ân geh nar khay gay [ư mbrơi mbrơi. Tâm rnôk hun hao jo\ jông bah 1 năm, 2 năm, đê| đo\ng lah 8 năm bah rnôk ntưp HPV tât ung thư rnăn kon.
Bôl ung thư rnăn kon du\t âk n’hanh klach ta bu ur. Yơn aơ lah nău ji mha. Yor pơng dơi saơ dil rnôk mô ho\ geh tế bào ung thư. Nău aơ mô geh ta ăp ntil ung thư êng. Nar aơ, đah nău rgâl hao bah y học mhe, ung thư rnăn kon dơi săm bah le\ rngôch lah dơi uănh nđôi, saơ ơm n’hanh săm ơm.
Ta Dak Lak, bah khay 1/2016, ngih dak si đa khoa Thiện Hạnh le\ [ư xét nhgiệm HPV gay saơ ơm ung thư rnăn kon. Aơ lah ntu\k ngih dak si bôk năp n’hanh ngoay dơm a[aơ ta nkual Tây Nguyên [ư nău kan aơ, rgop kơl nu\ih [on lan dơi g^t đah ndơ dak si mhe ta ntu\k dil, n’hu\ch âk ir an ăp ngih dak si bâh lơ.
Way bah năp đaơ, gay uănh nđôi ung thư CTC, nu\ih ji dơi [ư du xét nghiệm dơh dơm kuăl lah PAP’s Smear. Xét nghiệm aơ gay saơ ăp nău rgâl ta tế bào rnă kon rnôk ung thư le\ ntơm geh. Yơn ta n’hêl na nê|, PAP’s Smear dơi v^ bah 45% nkô| nău geh ji. Yor ne\, nău plơ\ khăm tay an [ư âk tơ\ lơn, dơi joi saơ bah ăp ntil HPV geh nău ji âk n’ăp rnôk mô ho\ geh ăp nău rgâl ta tế bào rnăn kon n’hanh n’ăp lor rnôk ung thư hun hao. Tiến sỹ, Nai dak si Nguyễn Khắc Hân hoan, Kruanh khoa xét nghiệm di truyền y học, Ngih dak si Từ Dũ an g^t tay:
Nu\ih xét nghiệm dơi saơ HPV geh ji mô lah ntưp HPV ri mô di lah ung thư, yor bah rnôk ntưp HPV tât ung thư jo\ tât 8 năm. Geh 100 nu\ih du năm plơ\ tay khăm ri a[aơ he phâm [ư knu\ng geh nklăp 10 nu\ih plơ\ khăm tay, 90 nu\ih êng ri bah 3 tât 5 năm bah kơi mơ ân uănh nđôi tay. Nău aơ kơl ntêm nkrem prăk an rnăk wâl, kon nu\ih, nkre n’hu\ch âk nu\ih an ăp ngih dak si.
Tâm rnôk xét nghiệm HPV [ư dơh dơm kơt du nău hăn khăm bu ur kơt [a [a\. Bôk năp, nu\ih ji dơi nai dak si khăm n’hanh so\k tế bào niêm mạc rnăn kon gay xét nghiệm. Jêh [ư mbra dơi nai dak si săm mbơh tât nu\ih ji tâm 2-3 nar. Thạc sỹ, nai dak si Nguyễn Vĩnh Phúc, Groi kruanh khoa Phụ sản, ngih dak si Thiện Hạnh lah:
Lah jêh xét nghiệm mô geh nău ji ri nu\ih ji đăp mpăn plơ\ s^t jay. Lah geh ntưp đah nău ji, jêng lah geh ntưp HPV ma ăp ntil HPV êp geh ri nu\ih ji dơi nt^m [ư tay du đêt xét nghiệm tay. Nt^t nsa kơt n’hao [ư PAP’s Smear nklăp 3 khay du tơ\, sol rnăn kon gay joi luh ăp nău rgâl tế bào ơm…
T^ng ăp nai dak si chuyên khoa, mô di ăp nu\ih ntưp HPV jêng ung thư da dê. Yor rnôk bah xét nghiệm HPV an saơ mô geh ntưp ji tât rnôk jêng ung thư roh bah 10 tât 15 năm. Yor ne\, bu ur bah 25 năm deh let lơ, le\ tâm b^ch đah bu klô dơi đă an uănh nđôi ung thư rnăn kon đah xét nghiệm HPV bah 3 tât 5 năm du tơ\ gay saơ ơm n’hanh săm ơm. Nkre, ân jêng n’hanh mât nău rêh ueh, du kôp ur sai tâm ro\ng, tâm b^ch, mô ju\p hât, chuh dak si vắc xin HPV đah ăp oh bu ur.
Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja-Điểu Thân
Viết bình luận