Ơi kônh wa n’hanh le\ băl mpôl !  Nkô| trăch way nkoch “N’hâm soan đah nău rêh” nar aơ mbra nkoch ăp nu nău mpeh ji play nuih trong mham tă bah nău tâm nchră bah phóng viên đah giáo sư Huỳnh Văn Minh, Kruanh Hội tim mạch Miền Trung-Tây Nguyên, Groi Kruanh Hội tim mạch Việt Nam. Jêh ne\ mbra nkoch du đêt trong rchăng n’gang ji play nuih trong mham. Jă kônh wa n’hanh le\ băl mpôl kâp djiăt.

Ơi kônh wan’hanh le\ băl mpôl ! ndrel đah nău hun hao bah rêh jêng kon nu\ih ri nău ji play nuih trong mham nar lơ âk. Lơn lah, nău ji aơ geh tât âk trong gu\ âm, ngêt sa. Giáo sư Huỳnh Văn Minh, Kruanh Hội Tim mạch miền Trung-Tây Nguyên mbra nt^m kloh lơn mpeh nău aơ tă bah nău tâm nchră đah phòng viên Đài TNVN.

Ơi Giáo sư, a[aơ ji play nuih nar lơ hao âk n’hanh lơn lah nu\ih ji mom ndăm nar lơ âk, nu\ih ji play nuih ta nkual [on têh âk lơn ta nkual [on lan. Giáo sư dơi an g^t nkô| nău bah nău ngăn aơ.

A[aơ, nu nău ji play nuih ta nu\ih mom ndăm geh trong hao, an lah ne\ du nău ntu\l rlong đah n’gâng kan săm ji play nuih. Rblang mpeh nău aơ ri, geh âk trong he dơi rblang. Ngoay tâm âk ne\ jêng wa\ng sa, rêh jêng bah he hun hao du\t ngăch, tâm nău rêh n’hanh ngêt sa, geh rnôk mô ho\ tâm di ngăn. Nt^t nsa he do\ng âk ir ăp ndơ mô ueh trong proch, ăp ndơ sa tăng nkô| nău mbra [ư khuch n’hanh lơn du đêt oh nô mô ho\ dơi m^n njrăng tât nău ju\m mhât, ndrănh, mô lah ndra u\ch do\ng ir. Jêng lah, ne\ ăp nkô| nău geh pơng. Bah meng ne\ geh âk nkô| nău tâm trôm, ne\ lah nău hun hao bah ăp trong kỹ thuật săch năl ơm jêng he saơ nău ji bah rnôk mom ndăm dil, hôm bah năp đaơ ndơ lơh mô saơ, tât rnôk ranh mơ ntưp ji n’hanh kh^t ? yor trong kỹ thuật rnôk ne\ he mô ho\ ban đah nău hao mhe”.

Ơi Giáo sư, ndr^ nu\ih ji play nuih ta nkual Miền Trung-Tây Nguyên geh âk nău mha êng mô nkôp đah ăp nkual êng tâm dak ?

Way ri nkual prêh mpeh nău sinh lý ntru\t [ư play nuih trong mham geh êng nkôp đah ăp nu\ih nkual rđu\ng. Nt^t nsa yor khuch âk ri săk tâm u\ch  ntop tay nău mô tong ôxi, lơ hao ri rnoh ôxi lơ hu\ch, yơn săk he geh trong rlơn tay hao rnoh ôxi hao đah trong ntop tay rnoh mham. N’hâm play nuih, mham hao mbra khuch. Tal 2 tay lah Miền Trung n’hanh Tây Nguyên he hôm e bên sa tăng, he ngêt âk. Yor bên long aih aơ le\ [ư khuch n’hâm soan. Geh âk nău m^n rvê mbơh rnoh hao mham du\t âk, rnoh mô ueh n’hâm mham âk đo\ng, du đêt nu\ih ji play nuih âk đo\ng đah ăp ntu\k êng. Kơt r^, lah he g^t he [ư pă tâm ban nău ueh n’^k, đêt công nghiệp mhe bah Tây Nguyên n’hanh du đêt nău way ơm ma he saơ mô ho\ tâm di ri nău kop ji he đêt lơn. Đêt đo\ng lah, nkual aơ nu nău ntư\p mô âk yơn nău khlay lah nău wât bah kônh wa ân njrăng uănh lơn.

Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl. Nau ji play nuih du\t âk nkô| nau leo tât, ngăn lah yor nau mơng tâm nau rêh jêng ăp nar [ư: Yor ngêt sa mô tâm ban, yor sa âk ndơ sa geh ngi lay, ê geh nau nau nti\m nti thể dục tâm di, su hăt âk, lay ir săk [ư rmenh ngi, cholesterol hao prêh tâm mham, nkre nau ji play nuih mra lah ngoai tâm âk nau tât bah nau ji chrach nju\ng.

Yor ri gay rchăng nau ji play nuih, kônh wa gay [ư ti\ng ăp nau kan:

Mô su hăt: nu\ih su hăt geh nau mra geh nau ji kơt lah hiăn, ung thư klơm soh, ung thư mlông ko. N’hanh năl lah kônh wa ê ho\ gi\t, lah su hăt âk ko\ ji play nuih đo\ng. Păng du\t n’hâm klach rvê đah âk rbăn ntil dak si khih mra [ư khuch tât săk jăn nơm.

Mât nau jâk săk tâm ban: Đah ăp nau ji tât play nuih âk, nau jâk săk lah nau khlay ngăn đo\ng. Kônh wa sâm mât nau jâk săk nơm đah nau mât ân nâp rnoh jâk săk, bah nê nau nti\m nti n’hanh nau ngêt sa ân tâm di.

Tập thể dục tâm di: Ngăn lah đah ăp nu\ih ntơm 40 năm hao ba lơ, kan nti\m nti thể dục lah nau du\t khlay. Du nau nti\m nti khoa học mra kơl an kônh wa geh nau nâp n’hanh soan dăng. [ư nau huyết áp n’huch n’hanh n’huch Cholesterol leo tât du play nuih dăng ueh.

N’huch lơi sa ndơ geh âk ngih lay, ngih mpa: Ăp ntil ndơ sa geh âk lay n’hnah ngi mpa [ư hao Cholesterol tâm săk, [ư ăp nau ji tât play nuih. Kônh wa mô dơi sa ăp ntil ndơ geh âk [ơ dak toh, ndơ lay săk kơt lah ndơ chưn đah ngi. Păng mra [ư lay ir săk, ma aơ lah ngoai tâm ăp nau [ư geh tât ji play nuih.

Sa âk chất xơ: Ăp chất xơ geh tâm byăp play mra kơl n’huch lơi ngi tâm săk, mât nâp n’hâm soan n’hnah rêh jo\ lơn.

Sa ăp ntil grăp: Sa âk grâp kơt hạnh nhân, grăp hướng dương, grăp rpuăl du\m…phung he mra geh ân tấm ăk jăn ăp ntil ngih ueh ân n’hâm soan.

Der stres:  âk nau duh nuih jo\ jong, nsu\n âk mô geh nau ueh ân nu\ih ji huyết áp mô lah play nuih, nkô| nau tơm bah nau ji nsu\m kru\l mham tâm play nuih. Ân săk jăn nơm geh nau mi\n ueh ngăn. Gay [ư ăp nau aơ, kônh wa gay nkah tâm ban đah nau kan, nau mi\n bah nơm. Mro geh rvê tât nau ueh, mi\n ăp nau kan ueh lơn  lah mâp nau tât mô ueh, rnôk dơi geh [ư kơt aơ ri ho\ kơl an n’hâm soan bah nơm ueh lơn, rêh jo\ lơn n’hnah rêh dăng lơn tâm ăp nar.

Mhe nơh lah du đê| nau gay nkah tât nkô| nau, nau der tât nau ji play nuih kơl kônh wa rchăng nau ji play nuih ân đăp mpăn ngăn. Lơi tât rnok nau ji tât jêh ri mư di\ng săm, sâm mât chăm n’hâm soan bah nơm, rchăng nau ji ntơm bah rnôk aơ gay der ăp nau ji tât ndal khuch ngăn. Ăp nau vay ngêt sa, gu\ rêh tâm di, du nau mi\n ueh mra kơl an kônh wa n’huch âk ngăn nau ji play nuih. Du\t u\ch kônh wa geh du nau ngêt sa n’hanh gu\ rêh ueh gay ma geh săk jăn ueh.

Nkô| trăch “N’hâm soan-nau rêh” nar ăp tât ta aơ dăn njưh. Lah ueh kônh wa ho\ tă djăt dăn tâm mâp tay tâm nau ntuh nar ba kơi.