Ăp năm mhe aơ, âk ntŭk ta nkual yôk prêh mpeh nhâp nar n’gor Quảng Ngãi hŏ ntlơi ăp ntil tơm tăm mô săk jêng uĕh tăm tơm cà phê bri nđik Arabica – ntil tơm tâm di đah trôk nar n’hâm sial nđik uĕh. Ntơm bah rlong tăm bôk năp, cà phê ngăch jêng tơm tăm tơm, kơl ƀon lan  rnoi mpôl đê̆ đăp mpăn joi geh trong rêh n’hanh nsan hao klaih rlău ach o. Nău nchih bah phóng viên Thanh Thắng ta miền Trung:

Thôn Kon Tu Ma, xã Măng Đen, n’gor Quảng Ngãi (xã Măng Cành, nkuâl Kon Plông, n’gor Kon Tum ơm) geh n’hâm sial trôk nar nđik uĕh. Ta aơ, nău tăm cà phê Arabica hŏ nsĭt tơm geh wăng sa an nuĭh ƀon lan. Thôn Kon Tu Ma geh 57 rnăk, lĕ rngôch tăm cà phê da dê; rnăk dŭt đêt tăm ntơm bah 5 - 7 sào, rnăk dŭt âk tăm rlău 1 héc ta. Nơm geh tơm cà phê bri nđik, kônh wa hŏ klaih rlău ach o, mô kâp hăn kan thuê ngai. Trôk nar dơh uĕh n’hanh trong tăch luh đăp mpăn cà phê bri nđik jêng “tơm ƀư geh ndrŏng”, rgop rgâl muh măt nkual yôk prêh.

Tơm cà phê bri nđik lôch nklăp 3 năm tăm hŏ an luh kao, kơn play n’hanh an klêh ntơm bah khay 10 tât khay 11. Nô A Lương (26 năm deh), nuĭh Xơ Đăng ta thôn Kon Tu Ma, xã Măng Đen an gĭt, rnăk dôl mât chăm rlău 2 héc ta cà phê bri nđik, tâm nê nklăp 1ha hŏ an klêh play đăp mpăn 7 - 8 năm aơ. Du héc ta cà phê mât chăm uĕh, ăp năm klêh geh nklăp 70 rkeh prăk - 100 rkeh prăk.

“Nkual neh ta aơ mpeh bri nđik, tăm cà phê mô kâp tŏ dak. Lah geh ndơ rvăt phân poh ri lơn ma uĕh, nkre bah ir roh huach nar mât chăm, nkre n’hao săk geh play âk. Gâp hŏ dơi hăn kơi năp nti du tơ̆, bar tơ̆; khân păng ntĭm koh n’ging n’hanh poh phân. Tơm lôch du năm tăm mbra ntơm poh phân, poh tay phân hôm du tơ̆ tay đŏng lôch nklăp bar năm. Tât năm tâl pe, tơm ntơm an klêh play. Cà phê bri nđik dŭm lam tâm khay 10 tât khay 11 ăp năm”.

Tĭng ƀư Đề án hun hao cà phê bri nđik, năm 2025 xã Măng Đen dơi jao rnoh geh tăm rlău 740 héc ta. Tât aƀaơ, lam xã hŏ hao rlău 672 héc ta, geh rlău 90% trong nchrăp. Ăp thôn hŏ jêng nkual way tăm têh ntơm bah 50 héc ta - 126 héc ta. UBND xã Măng Đen hŏ kơl rlău 122 rbăn tơm ntil, nkre rgŏ jă kônh wa dŏng ăp ntil săk geh play âk kơt THA1, TN1, TN2. Âk hợp tác xã n’hanh doanh nghiệp râng tâm rgop kan nsum ntop kơl ntil, kỹ thuật n’hanh ton rvăt. Aƀaơ lam xã geh 225ha cà phê bri nđik Arabica hŏ an klêh play, săk geh 15,8 tạ/héc ta, rnoh âk bơi 900 tấn. Ndơ cà phê Măng Đen hŏ dơi pă an ntô lĭr kơp dơn “Cà phê bri nđik Kon Tum Arabica Coffee”, nta trong dơh an tăch luh.

Wa Nguyễn Nhật Trường, Groi kruanh Rnâng kan UBND xã Măng Đen, n’gor Quảng Ngãi an gĭt, n’gor an ƀư tay Đề án hun hao cà phê bri nđik n’hanh rƀŏng tât pơk hvi tay bơi 1.000ha tâm năm kan tât. Nuĭh ƀon lan dŭt ŭch n’grŏ tĭng nău pơk hvi nkual tăm tă bah rnoh cà phê aƀaơ hao khlay. kônh wa rvăt êng ntil, tăm mhe n’hanh rgâl neh tăm kro ranh. Yơn lah, gâl nkret njêng jru nha hôm rdeng tât n’gor êng ƀư đŏng. Wa Nguyễn Nhật Trường an gĭt tay, xã Măng Đen dôl gŭ mĭn jêng du rkŭm công nghiệp gay wăch rgum doanh nghiệp ntuh kơl nhih máy nkret njêng:

“Cà phê bri nđik dja, aƀaơ hŏ jêng dơi nkual tăm. Ăp năm, kônh wa klêh geh âk play. Bơi tât, trong rƀŏng mbra pơk hvi tay. Tơm prăk bah bôk nău kan, trong nchrăp dơi ndop gay ntop kơl gay nuĭh ƀon lan mpeh ntil đŏng, kơl khân păng hun hao n’hanh pơk hvi nkual tăm. Bah meng nê, ăp hợp tác xã n’hanh doanh nghiệp tâm nkrêp kan nsum đah nuĭh ƀon lan gay tăm n’hanh hun hao cà phê”.

Aƀaơ, âk xã nkual yôk prêh mpeh nhâp nar n’gor Quảng Ngãi kơt Ngọc Linh, Măng Đen, Măng Ri… tĭng kơn rgâl  bah tơm mô săk jêng tăm cà phê bri nđik rnoh khlay lơn. Du đêt trong ntĭt leo mir cà phê nkre đah homestay hŏ wăch rgum năch pâl nđaih, nta geh tay tơm wăng sa an kônh wa. Wa Nguyễn Hoàng Tâm, Chi cục trưởng Chi cục Tuch tăm, Mât njrăng si tăm n’hanh mât uănh săk kah, mpeh Sở Nông nghiệp n’hanh Môi trường n’gor Quảng Ngãi an gĭt, lam n’gor aƀaơ geh rlău 5.300 héc ta cà phê bri nđik, rgum ta ăp xã mpeh nhâp nar n’hanh nchrăp pơk hvi rlău 7.000 héc ta tâm năm 2030. Ntil tơm dja dŭt tâm di đah neh ntu, bri dak n’hanh rnoh tăch khlay lơn đah cà phê vối hŏ kơl kônh wa n’hao nău geh wăng sa kloh rbah. Tĭng wa Nguyễn Hoàng Tâm, ntŭk tăch mô hŏ hvi tă bah n’gor mô hŏ geh ntŭk nkret njêng jru, kônh wa lơn âk tăch an nuĭh hăn joi rvăt êng rdeng tât n’gor êng nkret njêng.

“Ân geh doanh nghiệp rdâk njêng ăp ntŭk nkret njêng buăt nthoi đah kônh wa, ntop kơl bah rêng tăm, pă an ndơ dŏng kan tuch tăm, ntĭm nti kỹ thuật, kơl ƀon lan kan lŏ mir rƀah gĭt trong mât chăm, mât uănh nkual tăm n’hanh klêh cà phê. Rnoh hvi neh tăm cà phê bri nđik ta ăp xã mpeh nhâp nar lơn âk tă bah ƀon lan rnoi mpôl đê̆ tăm, jêng hôm mpêt đê̆ mpeh kỹ thuật. Yor kơt nê̆, ăp năm mpôl hên way geh trong nchrăp ƀư kơi năp nti, nkoch trêng, rgŏ jă n’hanh ntĭm nti kônh wa mpeh kỹ thuật tăm, mât chăm, tâm ban kơt mât njrăng ndơ bu chuh sa an tơm cà phê bri nđik”./.