VOV4.M'nông: Ăp năm dăch aơ, ƀon lan kan lŏ mir ta nkuâl Lâm Hà, n'gor Lâm Đồng hŏ nsrôih rgâl si tăm, ndơ mât, dŏng rgâl mhe khoa học kỹ thuật tâm nău kan tuch tăm mât rong di đah trôk nar, neh ntu ta n'gor. Du đêt ntil tơm tăm- kon ntil mât mhe dơi n'glăp mât- tăm nsĭt tay nău geh wăng sa âk. Tâm nê, trong ntĭt leo mât kik blăy Grimaud bah rnăk nô Nguyễn Ngọc Tri thôn Liên Hòa, xã Phi Tô lah du nău ntĭt.

Nô Nguyễn Ngọc Tri, thôn Liên Hòa, xã Phi Tô, nkuâl Lâm Hà, n'gor Lâm Đồng kăl e ơm way bên tăm cà phê, tăm biăp tăch. Nô Tri nănh ntuh kơl ƀư jay bil di rnoh n'hŭt uĕh gay tăm mbrăch njŭng, rpŭng wai. Yơn lah, tăm mbrăch mât âk jêr  jŏt, nô Tri kơt nti du đêt rnăk tâm thôn, dŏng jay bil ơm geh gay mât kik n'glang Grimaud, ntil kik mblăy an rơ̆ jêng âk. Khay 2/2021, nô nhŭp kik ntil bôk năp, n'hanh lôch 50 nar, rnăk nô Tri hŏ nsĭt geh tăch kik bôk năp.  

          Nô Nguyễn Ngọc Tri an gĭt, kik Grimaud lah ntil kik geh tơm luh bah Pháp, way gŭ rêh tâm jay bil, geh ntŭk n'hŭt răm, mô an geh mih, sial mpruh n'hanh ăp nău duh nđik khuch tât kik. Nô Tri rvăt 6.500 kik ntil đah rnoh khlay 12 rbăn prăk/mblâm, mƀơk mât tâm jay bil. kik Grimaud dơh mât, nô Tri an kik sa, ngêt dak bah bong máy ndơ sa dak ngêt, hŭch đêt roh huach mông nar mât chăm. Lôch rlău 50 nar, rĭng du mblâm kik Grimaud jâk 3,5- 4kg. Đah rnoh  khlay tăch rĭng geh 37- 38 rbăn prăk/kg, geh rnôk khlay tăch 55- 60 rbăn prăk/kg, nuĭh ƀon lan lôch n'hâp lĕ prăk mât chăm mbra hôm nsĭt tay nău geh wăng sa mô đêt. kik Grimaud têh ngăch, ngi đêt, mblăy âk jêng âk nuĭh ŭch hăn joi rvăt.  

          Nô Nguyễn Ngọc Tri uănh năl: “Kik n'glang ƀon lan mât lah ntil glêh nar, ngăch têh, âk bu ŭch joi rvăt, dŭt dơh tăch. Rnoh khlay kik rnôk thuk rnôk khlay yơn nău geh wăng sa bah kik đăp mpăn". Tĭng nô Tri, mât ân njrăng uănh mât srăch uĕh ndrung n'gar lăk mbâl lâk kranh bah dâng gay an kik sơh, uĕh. Ndơ sa ân sơch tơm ndơ tâm di, đăp mpăn ndơ sa săk kah. Lơn lah, nô Tri mĭn lah ân rvăt kik ntil ta tơm ntŭk tăch geh nsing nơm, ân rvăt bah ăp công ty têh, mô dơi rvăt ntil kik bu tăch lêng lang bah dih mô ngăch dăng. Tĭng nô, ntil uĕh dăng lah ndơ nsing bôk năp gay an geh kik mpôl rơ̆ jêng. Nô Tri an gĭt tay đŏng, yor lah ntil glêh nar kik đêt kop ji, đêt geh roh hêng tă bah nuh srê lơh.  

          Nsĭt geh wăng sa đăp mpăn bah kik Grimaud, nô Nguyễn Ngọc Tri dôl tâm rgop đah du đêt rnăk ƀon lan ơm geh jay bil ntuh kơl mât rong kik. Nô Nguyễn Văn Toàn, nuĭh mât rong mom ndăm thôn Liên Hòa lah du hê ndrel tâm rgop kan nsum. Nô Toàn nkoch, nô mât du rơh 7 rbăn mblâm kik ntil. Lôch mât 50 nar, tăch kik, nô mpôih kuaih kloh uĕh ndrung n'gar, an ndrung n'gar rlu đêt nar lôch nê n'glăp mât tay rơh mhe. Rĭng du năm, nô Toàn mbra dơi mât 7-8 rơh kik. Nô Toàn nkoch, rĭng geh nuĭh ƀon lan geh sa nklăp 4- 5 rbăn prăk/kg puăch kik tăch. Aơ lah du rnoh geh wăng sa mbơm ngăn, lơn lah kik lah ntil ndơ mât rơ̆ jêng âk, mât rong dŭt dơh glêh. Nô Toàn hôm an gĭt, rnoh phân ndrung n'gar tă bah kik n'gluh, lôch rgum kuaih ndrung n'gar gay nchrăp an rơh mât mhe mbra poh dŭt uĕh jêng an lŏ sre. Nô Toàn mbra dŏng tâm mir bah rnăk mô lah tâl bao tăch an nuĭh ŭch dŏng phân rmŭ ôm poh an lŏ.

          Lam thôn Liên Hòa, xã Phi Tô, Lâm Hà, n'gor Lâm Đồng aƀaơ geh rlău 10 rnăk mât rong kik n'glang săk mblăy Grimaud. Kônh wa tâm pă nău tăm ơm gĭt kan mât rong, tâm pă ntil, tâm pă trong tăch luh, trong rvăt lăp an mât rong kik. Rĭng ăp tơ̆ mât, kônh wa nhŭp nklăp 15 rbăn mblâm kik ntil. Nău way ăp rnăk tâm pă khay mât gay bah tâm trŭp, ƀư rmeh kik, nuĭh hăn rvăt mô năn. kônh wa way mât tĭng rnăk tâm pleh; lôch rơh mât bah rnăk dja mơ tât rơh mât bah rnăk êng, đăp mpăn trong tăch luh. Aơ lah trong hăn dŭt geh nău tam bah ƀon lan thôn Liên Hòa, xã Phi Tô, Lâm Hà, rgâl ntơm bah tăm biăp, kao jay bil jêng mât kik mblăy nsĭt geh wăng sa đăp mpăn an ƀon lan ta ntŭk nkual jru ngai.

          Lôch hăn uănh gĭt na nê̆, ƀon lan ta du đêt n'gor êng ƀa ƀă nkual Tây Nguyên n'hanh Bình Phước hŏ mât kik puăch mblăy Grimaud geh nău dơi. Du đêt ntŭk, kơt ta nkuâl Tân Phú, n'gor Bình Phước, ƀon lan mât kik ta nâm n'hâm mir cao su dŭt rơ̆ jêng uĕh. Trong ntĭt leo mât kik puăch mblăy Grimaud kalơ kơh dơi uănh lah tâm bên di đah nău rgâl duh nđik trôk nar aƀaơ, ndăn dŏng mông nar dơh ru, rgop n'hao nău geh wăng sa n'hanh hun hao nâp dăng. Trong leo ƀư mât rong dja mbra kơt kơt pơk hvi yơn rnôk ntuh kơl ân lor nchrăp geh tơm prăk, ntŭk mât, kỹ thuật n'hanh lơn lah joi gĭt na nê̆ ntŭk tăch, der mât âk rmeh bưm ir mô geh dăp rgum n'hanh trong rƀŏng jêng tât geh nău rgoh n'gơ mpeh rnoh khlay n'hanh nuh srê./.

Nuĭh rblang: Điểu Thân