VOV4.M’nong - T^ng rnoh kơp bah n’gâng kan dak si n’gor Gia Lai, bah bôk năm 2013 tât le\ năm 2015, ta lam n’gor saơ rlău 20 nu\ih ntưp đah nău ji pưm ko. Tâm ne\, le\ rngôch ăp nu\ih ji saơ ta ăp xă nkual jru ngai bah nkuăl Kbang n’hanh le\ geh 6 nu\ih kh^t. Ta năp nu nău ji pưm ko geh du\t jêr, n’gâng kan dak si n’gor Gia Lai dôl nsrôih, m^n trong mbơh [ư ăp trong rchăng n’gang ji ta lam n’gor.

Knu\ng êng tâm năm 2015, ta nkuăl Kbang, n’gor Gia Lai le\ saơ 5 nu\ih ntưp đah nău ji bạch hầu. Tâm ne\, du hê lah nu\ih ta [on Klếch, xă Krong le\ kh^t knu\ng đêt nar ndơ\ tât ngih dak si săm. Ta năp ăp nu nău jêr bah ji pưm ko, ngih dak si nkuăl Kbang dôl tâm rgop đah n’gâng kan ăp xă [ư trong uănh nđôi ji. Nkre, [ư chuh dak si vaccine rchăng n’gang ji pưm ko tâm lam nkuăl. Nai dak si Vy Thị Tỵ, Kruanh Ban Y tế Dự phòng nkuăl Kbang an g^t: Rnôk le\ saơ ăp nu\ih kơt ne\ ri ngih dak si mpôl hên le\ dơi nt^m rđau bah n’gâng kan, kơt ngih pah kan way kan, nsrôih [ư ăp trong rchăng n’gang ji. Kơt răk kloh ueh ntu\k ntô gu\ âm, răk êng săk nơm, ngêt dak si rchăng n’gang n’hanh đê| đo\ng lah lah chuh rchăng n’gang yor knu\ng chuh rchăng n’gang lah trong ueh ngăn rchăng n’gang ji pưm ko.

Gay trong kan chuh rchăng n’gang pưm ko geh tam, n’gâng kan dak si n’găl Kbang le\ tâm rgop đah n’gâng kan ăp xă n’hanh ăp ngih dak si ntrôl dăng trong kan nkoch trêng n’hanh rgo\ jă me bơ\ ndơ\ oh kon hăn chuh dak si. Wa Trương Thị Na, Groi Hiệu trưởng Ngih dak sam [u\t Tiểu học Kim Đồng, nkuăl têh Kbang an g^t, rnôk geh nău mbơh ji pưm ko ntoh ta nkuăl, ngih dak si le\ nsrôih rgo\ jă me bơ\ kon ho\k ndơ\ kon hăn chuh dak si rchăng n’gang ta ngih sam [u\t dil. Wa Trương Thị Na lah: Ngih sam [u\t le\ nt^m rđau n’hanh mbơh an ăp nai mât uănh ôp đah me bơ\ gay g^t nu nău săk soan bah kon ho\k n’hanh nchih săk dăn chuh rchăng n’gang. Tal 2, ngih dak si le\ nchrăp ueh ăp ntil mpeh ndoh ndơ n’hanh jrô chuh gay ngih pah kan dak si [ư chuh rchăng n’gang an kon ho\k đăp mpăn t^ng nău ntru\nh.

Âk me bơ\ ta nkuăl Kbang rnôk tăng g^t nău ji pưm ko ntoh tay [ư kh^t nu\ih le\ m^n ndơ\ kon tât ntu\k chuh gay chuh vaccie rchăng n’gang ji. Wa Huỳnh Thị Hăng Ny, ta thôn 5, xă Đông, nkuăl Kbang, lah: Tăng geh ji le\ ntoh tay ta lam nkuăl Kbang jêng gâp le\ ndơ\ mon tât Ngih sam [u\t Mẫu giáo xă Đông gay chuh an mon, rchăng n’gang nău ji an mon.

Bôl nkuăl Kbang le\ nsrôih mbơh [ư trong kan chuh rchăng n’gang rnôk saơ âk nu\ih ji pưm ko ta nkual, yơn trong kan mbơh [ư chuh vaccine ta ăp thôn [on nkual jru ngai tâm nkuăl hôm e mâp âk jêr jo\t. Nkô| nău lah yor du đêt me bơ\ mô ho\ wât to\ng ăp mpeh nău khlay bah trong kan chuh dak si gay rchăng n’gang ji n’hanh mô ho\ wât rnoh klach bah ji pưm ko. bah năm 2013 tât le\ năm 2015, lam nkuăl Kbang le\ geh rlău 20 nu\ih ntưp đah ji pưm ko. Tâm ne\, ji le\ ntoh ta 10/14 xă n’hanh geh tât 6 nu\ih kh^t. Le\ rngôch ăp nu\ih kh^t yor mô dơi chuh dak si rchăng n’gang ji.

Ji pưm ko lah nău ji krit klach, ntưp bah trong n’hâm n’hanh geh nău kh^t nu\ih âk lah mô dơi săm ơm. Yor r^ ma ăp nu\ih [on lan ân m^n rchăng n’gang ji, tâm rgop [ư di trong chuh gay rchăng n’gang ji tam an săk nơm, rnăk wâl n’hanh ăp nu\ih kiău ma. Nai dak si Võ Gia Bắc, Groi Kruanh Ngih dak si Y tế dự phòng n’gor Gia Lai an g^t: Đah nău ji pưm ko, aơ lah nău ji dơi plơ\ tay tâm rgo\ năp lah kơt kônh wa mô ndơ\ oh kon nơm hăn chuh ăp nău ji pưm ko, siăk âl, bih grai. Nău ji aơ ntưp bah trong n’hâm n’hanh rnôk ntưp ji ri geh âk nău ji, kh^t du\t âk. Aơ lah nău ji du\t klach, ngăch ntưp âk. Mpôl hên le\ du\t n’hâm uănh nău aơ bah bôk năm gay mbơh [ư le\ rngôch ăp trong kơt ăp trong rchăng n’gang nău ji aơ.

Ta năp nu nău ji pưm ko geh du\t jêr, mhe aơ, UBND n’gor Gia Lai le\ geh sam [u\t nt^m rđau ăp n’gâng kan, nău kan, UBND ăp nkuăl, nkual têh, nkual [on têh m^n trong kan rchăng n’gang srê, n’hu\ch du\t đêt ăp nu\ih kh^t.

Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl! Ta năp nô nău ji pưm ko dôl geh hô ta n’gor Gia Lai, phóng viên nkô| way nkoch le\ tâm ôp đah Bác sĩ Võ Gia Bắc, Groi Giám đốc Trung tâm Y tế dự phòng n’gor Gia Lai mpeh pah kan [ư njrăng n’gang nău ji ta n’gor. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl gu\ djăt:

            May mbra an g^t nău tât bah ji pưm ko ta n’gor Gia Lai n’hanh n’gâng kan dak le\ moh geh trong nkra gay njrăng n’gang nău ji klach rvê dja mêh?

            Bác sĩ Võ Gia Bắc: Đah nău ji pưm ko tâm năm 2015, ntơm bah bôk năm, tâm rnôk khay 2 ri mpôl hên năl geh nu^h ji pưm ko lor bôk năp. Nu^h ji dja hăn tât nhih dak si săm le\ nkai ir n’hanh ho\  kh^t. Lôch rnôk ho\ năl tâm ban kơt way groi nđôi mbro đo\ng ri mpôl hên le\ an [ư du\t âk trong nkra săm gay njrăng n’gang nău ji dja. Mpôl hên le\ đă rmôt cán bộ dak si ju\r tâm dâng gay uănh năl di ta [on. Nkre ma [ư khám sơch le\ rngôch ăp nu^h geh ji môr khai dơ\ mô lah geh mpơl môr rmlông ko gay mpôl hên so\k mham njuăl uănh năl. Mpôl hên le\ [ư pah kan nkoch trêng, rgo\ jă [on lan mât kloh ue\h bah lơ săk n’hanh rnôk mpơl geh ji rmlông ko, môr trong ko ri hăn tât nhih dak si gay dơi khám n’hanh săm ngăch d^l, der bah kh^t tă bah ăp nău tât bah ji pưm ko, du\t klach rvê.

Rlău ma ăp trong nkra bah lơ nê, mpôl hên le\ an [ư chuh n’gang vaccine ji pưm ko, siăk ho\l, sôt graih an 18- 48 khay deh đo\ng. Hôm đah rmôt năm deh lah 49 khay tât 20 năm deh ri mpôl hên chuh n’gang vaccine bih graih n’hanh ji pưm ko. Jêng tât rnôk a[aơ mpôl hên dôl an [ư chuh n’gang tâl bar n’hanh geh rlău 65%. Trong r[o\ng tâm năm 2016  mpôl hên chuh n’gang tay tâl 3 an ăp mon ntơm bah 5- 20 năm deh đah ntil vaccine ji bih graih n’hanh ji pưm ko.

            May mbra an g^t kloh lơn đo\ng mpeh nkô| ji pưm ko plơ\ ntoh tay ta Gia Lai lôch jong năm mô geh nău ji dja?

            Bác sĩ Võ Gia Bắc: Nkô| ân nkoch tât nkô| du\t jru hvi nê lah nău chuh n’gang, ta ăp ntu\k ma mpôl hên năl geh ji ăp nu^h i geh ăp nău ji pưm ko ri nô nău chuh n’gang tâm ăp năm bah năp nơh geh rnoh du\t đêt. Ăp năm ta ăp thôn, xã dja rnoh âk geh chuh n’gang nklăp 60- 65% dơm, nê lah nkô| tơm. Mpôl hên le\ [ư ôp uănh tay lam le\ rngôch ăp rnoh âk geh chuh n’gang, nău chuh njrăng n’gang nău ji ri păng hao ndrel. Gâp mbra lah lah he mô chuh n’gang ri nău ji mbra geh ntoh luh.

            Nău chuh n’gang vaccine gay njrăng n’gang ji lah du\t khlay. Yor he [ư ta aơ lah [ư nsum mpôl du\t têh, nău u\ch bah n’gâng kan dak si tâm ban kơt nău u\ch nsum bah chuh n’gang pơk hvi gưl ngih dak n’hanh tâm nkual nê lah njêng nău dăng cho\l đah nău ji jo\ jong tâm [on lan têh hvi đo\ng.

            Ơ, t^ng nău mbơh ri geh nu^h le\ chuh n’gang vaccine njrăng n’gang yơn nha geh ji pưm ko đo\ng. May mbra rblang kloh mpeh nkô| nău dja ư\h?

            Bác sĩ Võ Gia Bắc: Mpôl hên năl geh đo\ng, geh ăp nu^h chuh n’gang gay njrăng n’gang ji pưm ko yơn nha geh ji đo\ng. Nê lah nău ngăn ngăn, yor le\ rngôch ăp ntil vaccine ri mô geh vaccine i tam le\ 100%, mô dơn nê uănh t^ng săk nu^h đo\ng. yơn lah, mpôl hên lah rjăp lah đah ăp kon se i chuh n’gang ho\ ăp to\ng, lah geh nău ji ri đê| đă dơm đo\ng, ăp nău mpơl ji bah lơ mô geh âk, păng dơn saơ rlip rlap dơm đo\ng. hôm nkô| nău n’hao dăng groi nđôi, rgum uănh ăp nu^h geh ngăn kaman ji pưm ko tâm săk ri năm aơ mpôl hên le\ an [ư n’hanh le\ [ư du\t jăp. Ta aơ, ân nkoch kloh lah nău mât njrăng lơn ma âk ri nu^h ji mbra hao âk. Mpôl hên le\ [ư tâm nchră mpeh njrăng n’gang nău ji pưm ko geh tât râng bah UBND ăp nkuâl, viện vệ sinh dịch tễ Tây Nguyên n’hanh Sở y tế. Lơn lah nsrôih chuh n’gang gay tât rnoh rlău 90%, lơn lah njrăng ta ăp nkual geh nu^h ji n’hanh ăp ntu\k dôl m^n geh kơt lah ăp xã geh ntoh nu^h ji tâm ăp khay dăch aơ, mpeh nkuâl Kbang.

            Ơ, dăn lah ue\h nai dak si le\ mbơh ăp nău lư ue\h mpeh njrăng n’gang n’hanh săm ji pưm ko.

Nu^h rblang: Điểu Thân n’hanh Y’Sưng