VOV4.M’nông –{on triết lah du xă ach o bah nkuăl Lak, n’gor Dak Lak. Le\ rngôch nu^h [on lan gu\ rêh đah nău kan lo\ mir, nău rêh hôm e âk jêr jo\t, rnoh rnăk ach o. Hăn ndrel đah nău ach o mpeh wa\ng sa lah nău n’hu\ch mpeh mât uănh săk soan, lơn lah săk soan kon se jêng rnoh brêt têh ta kon se bah dâng 5 năm deh ntu\k aơ mpeh tâm rmôt âk ngăn bah nkuăl Lăk.

T^ng nău mbơh bah Ngih dak si xă {on Triết, năm 2018, rnoh kon se brêt têh n’gơch săk ta lam xă lah 15%, brêh têh jêt rgay lah 20%.

Gu\ tă bah nkuăl Lak knu\ng 15km, trong hăn dơh yơn yor hun hao wa\ng lo\ mir jêng rnoh rnăk ach o ta xă {on Triết hôm e âk, geh bơi 30%. T^ng yuh Nguyễn Thị Oanh, cán bộ way kan ndơ sa kah ta Ngih dak si xă Buôn Triết, jêr jo\t mpeh wa\ng sa nking n’gang têh ngăn tâm nău rgâl nu nău brêt têh kon se ntu\k aơ. Yor nău rêh rnăk jêr jo\t jêng trong sa kah tâm ăp nar sa bah kon se du\t ach o. Yuh Nguyễn Thị Oanh an g^t:

 “{on Triết lah xă nkual 3, nău rêh nu^h [on lan hôm e âk jêr jo\t jêng khân pơng mô uănh khlay tât ndơ sa kah. Khân pơng do\ng ăp ndơ sa kah, kơt: dak si sắt, Vitamin A, dak si brun rnôk bôk nău kan, nău nchrăp pă. Hôm nău rwa\t êng n’hanh ntop tay ri kơt lah mô geh”.

          Bah meng nău ach o, mô ăp mô to\ng ri nău wât mô geh lah ngoay tâm âk nkô| nău [ư âk rnăk, bôl nău geh wa\ng sa mô jêr jo\t, nău kon se geh brêt têh. Yuh Nguyễn Thị Ngân ta xă {on Triết geh kon bu ur le\ rlău 2 năm yơn jâk mô to\ng 9kg. Yuh Nga an g^t nkô| nău [ư kon geh brêt têh lah yor săk mon mô lăp ndơ sa yor rnăk wâl le\ nsrôih ntop âk vi chất ndơ sa kah an kon yơn nu nău mô rgâl. Yuh Nguyễn Thị Ngân nkoch:

 “Geh he uănh m^n tât đo\ng ndơ sa kah ta kon se yor kon gâp geh tâm ntil brêt têh, sa âk mô lăp ndơ sa jêng ăp tơ\ uănh m^n tât đo\ng ndơ sa kah an kon se. Ndơ sa dơi rnăk wâl rgâl [a [ơ yơn mô lăp, bôl sa âk ding tât mô hao săk bôl le\ an ngêt âk ntil dak si kah”.

Tâm ban kơt nău bah yuh Trần Thị Thảo. Yuh Thảo geh kon bu klô bơi 2 năm deh yơn jâk săk mô tât 8kg. yuh Thảo an lah kon nơm geh brêt têh lah yor săk kon se mô lăp ndơ sa. Yuh Thảo an g^t:

 “Ta jau rnăk wâl le\ an sa cam, quýt, canxi, ăp chất vitamin. Hăn but uănh, nai dak an men tiêu hoá gay lăp yơn mô hao săk. M^n joi tâm mạng, ta facebook ăp nu^h hăn but ua\nh s^t saơ hao săk ri gâp [ư t^ng yơn mô dơi saơ lăp ndơ sa”.

T^ng ăp nu^h way kan, du\t âk nu^h me bơ\ nsing nơm n’hanh knơm âk ir tâm ăp ndơ sa chức năng an kon se blao sa. N’hêl na nê| ri ăp ndơ sa aơ mô geh âk nău tam kơt mpla nsơ, nău ntru\t kon se kon se sa kah t^ng âk tâm trong nkret gâm, ndơ sa an dơi nkret gâm ue\h, sa kah, to\ng ăp chất dinh dưỡng n’hanh dơi rgâl ăp ndơ sa na nao. Yơn lah, du\t âk me bơ\ mô ho\ dơi wât nău aơ.

Xă {on Triết geh bơi 20% nu^h [on lan rnoi đêt. Tâm nsum mpôl ăp rnoi mpôl đêt aơ hôm e nău way ơm an kon se sa ơm, an kon se sa piăng rnôk trong proch bah kon se hôm e nse. Le\ rngôch ăp me bơ\ an kon se lor 18 khay n’hanh an sa jăch bah khay tal 4. Mô dơi pu toh me to\ng khay khuch du\t têh tât nău hun hao săk jan bah kon se, [ư geh brêt têh âk. Gay rgâl nău aơ, Ngih dak si xă {on Triết le\ [a [ơ nkoch trêng, mbơh nt^m an ăp me bơ\ mpeh nău khlay bah dak toh me, mât kon đah dak toh me di trong n’hanh lơn lah, ngih dak si le\ [ư âk nar nt^m trong [ư ndơ sa kah ta [on lan, trong nkret gâm ăp ndơ sa to\ng ăp ndơ kah an ăp nu^h me gay kơt t^ng tâm nău rêh ngăn.

Yuh Nguyễn Thị Oanh, cán bộ mât uănh ndơ sa kah ta Ngih dak si xă {on Triết an g^t khay tât, Ngih dak si rgum tâm nău mbơh nkoch mơh, n’hao nău wât bah nu^h [on lan mpeh mât uănh ndơ sa kah an kon se, jo\ khay pu toh me bah 18-24 khay, ntru\t nsôr ăp rnăk jêr jo\t n’hao tuch tăm, mât rong đăp mpăn to\ng ăp êng ndơ sông sa, geh ăp nar sa to\ng ăp ndơ sa kah an kon se bah ndơ sa geh ơm tâm rnăk wâl.

         Gay dơi git mpeh nau dôl brêt têh ndrel ăp nkô| [ư jêng nau aơ ta n’gor Dak Lak, rmôt nu\ih nchih nau nkoch ho\ geh rơh tâm nchră đah nai dak si Phan Thị Minh, Kruanh Khoa njrăng rdâng nau ji mô tâm ntu\k, Ntu\k kan nkân njrăng nau ji n’gor Dak Lak.

Ơi nai dak si Phan Thị Minh, nai dak si sâm mbơh ân git nau kon se dôl ma brêt tâm tâm n’gor Dak Lak a[aơ mhâm [ư ndrel n’gor he dôl ma moh ntu\k dâk tâm bản đồ kon se brêt têh tâm lam dak?

Nai dak si Phan Thị Minh: Mpeh nau nkoch tât nau brêt têh, gi\t kloh ngăn nê lah nau mbrơi mpeh hun hao săk jăn ndrel nau mi\n. Ti\ng Ntu\k kan dak si lam ntur neh, brêt têh geh 3 ntil, nê lah brêt têh rnôk mô jâk ký, brêt mô têh săk ndrel brêt rgăy săk. Brêt têh mô jâk săk lah ntil brêt bah kon se dêh ký rlau ma năm nơm. Brêt têh dêh săk lah nau prêh mô tâm ban ma năm nơm. Brêt têh rgay lah lă\ n’ăp ma mô jâk săk ndrel ma mô prêh săk. Du hê kon se mô geh sa to\ng kah ăp ntil ndơ kah lay bôk năp ri mra mô jâk săk, jêh âk năm mô geh nau rgâl ri mra ntrơn jêng brêt rgay săk. A[aơ lay mô ir ko\ geh lăp tâm rnoh brêt têh. Ti\ng nau kơp mhe aơ ngăn tâm năm 2018, rnoh lay hô ir ta n’gor he lah 2,7% rđil đah lam dak lah 8-10%. Rnoh aơ dêh ndrel rgum ngăn tâm nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột.

Ta n’gor Dak Lak, a[aơ, kon se brêt têh mô jâk săk lah 20,9% rđil đah lam dak lah 13,2%. Brêt têh dêh săk lah 32% rđil đah lam dak lah 23,5%, rnoh brêt têh rgay săk lah 7,3%. A[aơ ta Dak Lak hôm tâm rmôt ăp n’gor geh kon se brêt têh ngăn tâm lam dak, rgum âk ngăn tâm ăp nkuăl jru, nkuăl ngai, nkuăl [on lan rnoi mpôl đê|, nkuăl jêr jo\t, kơt lah ăp nkuăl: Lăk, Buôn Đôn, Ea Súp, Mdrak, Krông Năng.

Ndri ntu\k lah nkô| nau tơm ngăn [ư jêng geh nau kan aơ ơi nai dak si?

Nai dak si Phan Thị Minh: Geh âk nkô| nau [ư jêng brêt têh, n’gor Dak Lak ko\ kơt lah lam dak ndel lam ntur neh, ăp nkô| nau ri tâm kơt da dê. Kơt lah: Mô to\ng sa tâm ăp rnăk vâl, mô to\ng nau mât chăm tâm rnăk vâl, me mô ru ir, mô to\ng gi\t nau, mô to\ng dak kloh, răk ntu\k gu\ âm mô kloh, mô to\ng gi\t mpeh nau kan mât chăm bah dak si dnrel âk nau êng. Ngăn lah geh tâm du đê| rnăk vâl sâm geh oi mô lah cán bộ công chức, bol ma kon se mô geh nau mô to\ng sa, yơn lah ma păng mô ru hô ir, mô njrăng uănh tât kon, mât chăm kon, pha lah ma ân hăn nti mẫu giáo, nti tâm ngih săm [u\t mô lah ân u che mât chăm, mô lah kon se mô to\ng dak toh pu, mô lah geh dak toh me yơn mô geh to\ng pu yor me păng mô ru hô ir, tâm rnôk dak toh me lah ntil dak toh ueh ngăn ân kon se.

Ơi nai dak si, brêt têh moh păng khuch tât n’hâm soan kon se?

Nai dak si Phan Thị Minh: Brêt têh ngăn lah khuch ngăn tât nau hao têh mpeh săk jăn, mô jâk, brêt rgay. Du hê kon se brêt têh mra mô geh hao tehe tâm ban ma bu, tât năm hao têh, kon se mra dêh lơn rđil kon se êng êng ndrel năm. Nau aơ ko\ khuch ngăn tât săk têh bah nu\ih Việt Nam. Rnôk săk jăn kon se mô têh ri khuch ngăn tât nuih n’hâm bah kon se. Du hjê kon se nar aơ geh brêt têh mô lah lay ir săk ri ba kơi aơ tă, rnôk têh păng mra geh tât nau ji chrach nju\ng, hao huyết áp, play nuih.

Ti\ng nai dak si, ntu\k lah nau kan gay ma rgâl nau brêt têh ta kon sa tâm n’gor he, hơi nai dak si?

Nai dak si Phan Thị Minh: Nkoch tât nau ji, njrăng nau brêt têh ân lah nau kan nsum bah lam nau rêh, geh: N’hao nau săk geh ân nu\ih [on lan. Lah nau săk geh tâm rnăk vâl dêh ri nau rêh văng sa dêh ndrel ngăn lah nau mât chăm mô to\ng, mô do\ng dơi ăp nau kan dak si kơt lah chuh n’gang bah dih nau chuh n’gang pơk hvi, tơm prăk ân kon se gay sa ntop ndơ sa kơt rvăt puăch, rvăt byăp, mô di lah ăp ntil nơm ko\ dơi geh rong, geh tăm ma ân geh rvăt, rnôk rvăt ri ân geh nsing ngăn tâm nau geh prăk. Tal bar lah nau hun hao văng sa, kơt lah trong hăn tâm n’gor vay geh kơt trong hăn, tâm du đe| nkuăl jru, ngai, bol ma [on lan geh nau dơi âk mpeh văng sa yơn nkuăl lo\ vay geh mih dak lip, prăng bri, mô to\ng dak kloh, mô to\ng dak ngêt. Geh âk nkuăl tâm n’gor he kơt lah Ea Súp, Mdrak, Buôn Đôn, tâm yan vai mô geh to\ng dak do\ng. Đah n’gâng kan dak si rnôk hăn nkoch mbơh nau mpeh n’huch brêt têh knu\ng mbơh mpeh nau tât, phung hên mô dơi geh ân prăk mô lah pă ăp nau kơl an êng, yor nê ma nau kan aơ ân geh nau nsum ty kơl an bah lam nau rêh jêng.

Ơ, lah ueh nai dak si.

Nu\ih rblang: H’Thi