VOV4.Mông - Tâm n’gul bôk năm aơ, lam dak kơp dơn geh rlău 20 rbăn nu^h ntưp nău ji rtoh trong rse mham, 4 nu^h kh^t. a[aơ lam dak he dôl tâm rdâng đah nău mih dak buk âk. Aơ lah nău dơh nơih gay ma năch ntưp ji deh kon n’hanh hao râk, lah mô njrăng na nê|, mbra jêng ăp nău nuh srê nău ntưp ji du\t âk.

Duh rtoh trong rse mham lah nău ji tâm tưp, dơi [ư jêng srê yor kaman dengue [ư. Ji ntưp treh yor măch kăp nu\ih ji ntưp kaman jêh ne\ trêng an nu\ih ngăn tă bah măch kăp. Ta Việt Nam, nău ji gu\ rêh du\t âk, ta le\ 4 mpeh Bắc, Trung, Nam n’hanh Tây Nguyên, n’ăp ta nkual [on têh n’hanh nkual [on lan. Ji geh wa\r năm yơn way ntoh jêng srê têh tâm yan mih, ngăn lah tâm ăp khay 7,8,9, 10.

Ji mô ho\ geh dak si săm bah n’hanh mô ho\ geh vaccine rchăng n’gang ji. Way [ư jêng srê têh đah âk nu\ih ntưp ndrel du tơ\ [ư an trong kan săm du\t n’hâm jêr jo\t, dơi [ư kh^t nu\ih  ngăn lah đah kon se, [ư khuch têh đah prăk kaih, nău rêh jêng kon nu\ih.

Mpơl nău ji:

Ji n’gơch: Duh hô ndôt ndal 39-40độ C, jo\ 2-7 nar, jêr bah duh. Ji bôk hô ta ndăl kleng,  bah kơi măt, dơi geh luh rplay, kiăt ok.

Ji mbăn:

Geh ding le\ ăp nău mpơl mhe nkoch nkre geh ngoay mô lah âk nău saơ mpơl bah kơi aơ:

Mpơl nău duh rtoh trong rse mham: Rplay duh rtoh trong rse mham bah dih ntô, luh mham muh, luh mham jâng sêk, têl rplay chăng ta ntu\k chuh, hok luh mham, hăn ăch ônh (yor geh duh rtoh trong rse mham tâm proch klơm).

Ji ndul, u\ch hok, jâng ty nđik, nu\ih o\k r’ah (geh saơ wa\r măt yor duh rtoh trong rse mham proch klơm [ư roh mham, hu\ch huyết áp), lah mô dơi săm ngăch n’hanh săm ơm jêng [ư kh^t nu\ih.

Rnôk ntôn geh duh rtoh trong rse mham, an ndơ\ dâl nu\ih ji tât ngih dak si gay ơm but uănh, săm ,ơm.

Trong njrăng duh rtoh trong rse mham

Trong rchăng n’gang nău ji ueh ngăn lah măch kăp, tu dak br^ng dak đah trong:

+ Ku\p le\ rngôch ăp ndơ n’gâr dak gay măch mô dơi deh tăp.

+ M’ơk ka tâm ndơ n’gâr dak têh (bể, ntu, yăng, gri…) gay nkh^t tu dak mbr^ng dak.

+ Măm thăi ăp ndơ n’gâr dak jêt n’hanh dah găp (yăng, gri..) ăp pơh.

+ Rwach rgum, su jăng ăp ndơ ndok nja tâm wâl n’hanh wa\r jay kơt gri, rcho\k, nsang yăng gri chah, nja [ơ, nja play đung, lốp/ ntô ndêh ơm, ding ngâr nkar, n’ha si têh…., rwa\ch rgum ntu\k ntô gu\ âm, brôi bu\l ăp ndơ n’gâr dak rnôk mô do\ng tât.

• Rchăng n’gang măch kăp:

+ Nsoh kho ao jông ty.

+ B^ch tâm mung n’ăp dâng nar.

+ Du\ng bình xịt măch, nhang măch, kem ntru\t măch, vợt điện nkh^t măch.

+ Do\ng bok nking, mung nking trăm dak si măch.

+ An nuih geh duh rtoh trong rse mham b^ch tâm mung, dêr măch kăp gay dêr ntưp treh ji an nu\ih êng.

- Nsrôih tâm rgop đah n’gâng kan n’hanh nău kan dak si tâm ăp rơh puh dak si rchăng n’gang nuh srê.

Săm ji duh rtoh trong rse mham:

A[aơ, ji duh rtoh trong rse mha mô ho\ geh vaccine gay rchăng n’gang ji n’hanh dak si săm tam gay săm.

Rnôk mhe geh duh rtoh trong rse mham, nu\ih ji an tât ăp ngih dak si bah dâng gay dơi nt^m trong săm ta wâl ma mô kâp tât ngih dak si.

Lah n’gơch dơi săm ta wâl đah trong:

An nu\ih ji b^ch rlu rlău.

An ngêt âk dak, dơi an ngêt dak Oresol, dak play lơ ueh.

An sa đêt: por, súp, dak toh.

Do\ng dak si bah duh (ngêt Paracetamol mô lah dak si bah duh tâm su\ng ăch, mô do\ng dak si aspirin gay bah duh), ju\t nđik.

Uănh nđôi na nao, lah saơ geh nău mham saơ duh rtoh trong rse mham mô lah nu nău hô lơn (lêt rgănh, o\k r’ah, jâng ty nđik, ji ndul, hok âk) an ndơ\ dâl tât ngih dak si gay but uănh, săm.

Gay njrăng n’gang duh rtoh trong rse mham rngok n’hanh duh rtoh trong rse mham trong proch, rnôk geh nău ntôn êng, an ndơ\ nu\ih ji tât ngih dak si dâl.

Way, rnôk geh nu nău bah ji bah 2 tât 7 nar, klach way geh ta nar duh tal 4, tal 5: nu\ih ji tâm nu nău o\k r’ah, đêt cho, rgănh, trong mham đêt, huyết áp tru\nh; hô lơn  tay lah mô dơi uănh trong rse mha, huyết áp (mpơl bah nsru\ng trong rse mham).

Nu\ih ji duh rtoh trong rse mham an dơi săm du\t n’hâm n’hanh ntop kơl chuh ntop mham, mô dơi săm ơm mbra jêng tât nău ji hô kơt hao mprâm, mham mô nchoăt, duh rtoh trong mham ăp ntu\k tâm khung proch klơm, duh rtoh trong rse mham rngok… [ư klach tât nău rêh.

Nu\ih răk rblang: Y Sưng Phê Ja