VOV4.M’nông: Nkuăl neh têh hvi yơn lo\ dôl geh nau rlơ\ lah nu\ih [on lan mô to\ng neh tuch tăm. Âk rbăn rnăk dôl uch geh tuch tăm gay tăm yơn ê geh gay ma pă. Âk jêt rnăk vâl dôl u\ch neh gay ma tăm, yơn ê geh pă. Aơ lah ngoai tâm ăp nkô| nau tơm [ư tât nau vi\ ve\ ji ngot ach o bah nu\ih [on lan ndrel nau tât jêh nê lah ntu\ng kăl bri, [ư mir ko\ kơt lah du đê| nau hom mô tâm di mpeh nau đăp mpăn. Ndri mhâm [ư [on lan lo\ mô to\ng neh tuch tăm, moh nau kol tâm ntrong mât, do\ng neh tâm nkuăl?

Xã Ia Mơr, nkuăl Chư Prông, n’gor Gia Lai geh neh bri lah 44.000 ha, yơn rnoh nu\ih knu\ng rlau 2000 nu\ih. Neh hvi, nu\ih ri rêh tâm [ah, yơn nu\ih [on lan ta aơ hôm mô to\ng neh tuch tăm. Nau rlơ\ lơn đo\ng lah, lam nkuăl mô geh pă neh tuch tăm ân [on lan yơn lo\ geh rlau 8000 ha neh gay pă ân rmôt kan tăch rgâl tăm cao su.

  Ntu\k kan tăch rgâl geh âk neh yưn nau dơi ntuh kơl mô tâm ban yor ri âk rnoh neh tơm cao su le\ khi\t. Du rđau kan UBND xã Ia Mơr ân gi\t, xã dôl ma đă n’gâng kan prêh lơn ân du gưl neh tă bah bôk nau kan mô hôm tam gay ma pă ân rnăk ach o mô geh neh tuch tăm:

‘Phung hên ko\ đă gưl kan ba lơ ân n’gâng kan xã ân ntrơn du đê| neh ân kônh wa. Nklăp 100 ha ân ân kônh wa bu geh neh mât rong, tuch tăm, [ư mir”.

Tâm kơt ma nê, nkuăl Chư Prông n’gor Gia Lai, nau rlơ\ ma mô to\ng neh tuch tăm ko\ geh tâm nkuăl Ea Súp, n’gor Dak Lak. Tâm rnôk ăp rnăk [on lan tâm ăp bôk nau kan đăp mpăn [on lan tâm nkualư, knu\ng geh pă 4 sào, geh neh gu\ ndrel neh tuch tăm, ê to\ng dơi geh 20% nau u\ch, ri ăp ntu\k kan lo\ ana manh neh rmeh ir, đah 26 bôk nau kan, rnoh neh geh nklăp 20 rbăn ha bri ndrel neh bri. Nau khuch bah nau rlơ\ aơ lah ntu\k kan knu\ng ân neh dơm mpu\ng, [ư jêng nau rgâl nah tih dôih, in tih.

Hôm ăp thôn, xã mô to\ng neh, rnoh rnặk ach o tâm rnoh 40% tat rlau 70%. Wa Trần Văn Hoàng, Kruanh Mặt trận thôn 12, xã Ya Tờ Mốt ân gi\t, nau rlơ\ aơ ho\ geh tă bah âk năm ma ê dơi geh rklaih, nau khuch ri lơn ma khuch, n’ăp mpeh văng sa ndrel rêh jêng:

‘Kônh wa a[aơ ê geh neh. Tâm rnôk n’gor ân ăp ntu\k kan tăcgh rgâl lăp ta aơ ndăn âk ngăn neh. Ma nau ngăn lah, ntu\k kan tăch rgâl pah kan mô geh du ntil săk rnglay ơm. Tâm rnôk nê ri neh nê [on lan mô janh pah tât. Ma kơt gâp lah, [on lan ta aơ ach o, mô geh tơm prăk, lo\ hăn ntu\ng kăl si (in neh) ân ma bu, geh bu nhu\p, geh gu\ ndrung. Tâm thôn geh nu\ih hăn luh tă bah bu kru\ng 6-7 năm mư si\t yor lah hăn kăl si ân ma bu”.

Nau tâm rkeh nau geh jêng đah nu\ih [on lan ndrel ntu\k kan, nau nkol tâm ntrong mât ndrel do\ng neh ntu, ngăn lah tâm ăp rnoh neh geh tơm tă bah ntu\k mât njrăng bri lah nau kan duh ngăn tâm Tây Nguyên.

936.000 ha neh lah tơm neh bah ăp ntu\k mât njrăng bri tâm nkuăl dôl mât. Tâm rơh mêt uănh mhe aơ ta Tây Nguyên,wa Nguyễn Lâm Thành, Groi Kruanh Hội đồng Dân tộc ho\ ncho\ng kloh, ăp công ty mât njrăng bri dôl mât âk ir neh yơn geh săk rnglay, rgop prăk ân ngih dak ri mô âk. Wa Thành leo hăn tât du ntu\k kan ueh ngăn ta Tây Nguyên, do\ng rlau 40.000 ha neh tuch tăm yơn ndơ\ soay knu\ng rlau du rmen/năm.

Wa Thành ndơ\ nau, đah nau săk tam tăch rgâl, rgop tơm prăk ngih dak dêh kơt nê, n’gâng kan mra jao ăp rnoh neh âk lơn ân ntu\k kan mât, do\ng ri mhâm [ư mô pă ân [on lan ach o dôl mô to\ng neh, gay khân păng đăp mpăn nau rêh:

‘ Rlong uănh tay du ntu\k kan công ty mât njrăng bri ndơ\ du\m âk ân Ngih dak. 41.000 yơn prăk manh neh knu\ng rlau du rmen dơm, du ntu\k kan geh ănh lah ueh ngăn nê. Nau khuch ngăn lah mhâm [ư, tơm prăk mô geh nsi\t, nu\ih [on lan nroi mpôl đê| ndrel kônh wa ch o ri mô geh neh, nê lah nau nkoch tâm nau mât mpeh neh ntu. Lah ndri, mô geh nau gay ma phung he mô geh du gưl neh tu\ch tăm tă bah ntu\k kan mât njrăng bri, âk jể rbăn ha, mô lah ma rbăn ha gay ma rklaih. Lah kơt nau kan nkuăl neh aơ ma păng ngăn lah ân geh nau kan hun hao văng sa, rêh jêng bah nkuăl, păng săk tam lơn, ân gay geh rklaih pă neh ntu ân kônh wa ri ân plơ\ lơi, lơi di\ng rnơm tâm  tâm nau kan tuch bah êng du hê ma mô geh plơ\”.

Ti\ng rnoh kơp bah N’gâng kan Tài Nguyên ndrel Môi trường, nkuăl Tây Nguyên geh bơi tât 53.000 rnăk mô to\ng neh tuch tăm, đah rnoh nklăp 24.000 ha. Tâm nê, n’gor Dak Lak lah âk neh đah nklăp 19 rbăn rnăk, n’gor Gia Lai dăp tal 2 đah nklăp 13 rbăn rnăk. Tâm nar pah kan đah ăp n’gor Tây Nguyên, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc ho\ so\ng dăng ncho\ng kloh ăp nau mât, do\ng neh geh tu tơm bah nông trường tâm nkuăl.

Ngăn lah, nau kan ăp ntu\k kan, ntu\k [ư mât njrăng, do\ng âk ngăn neh ma mô saơ jêng, tâm rnôk nê, nu\ih [on lan u\ch geh neh tuch tăm mô geh neh tuch tăm lah mô tâm di:

‘ Nu\ih rnoi mpôl đê| bah he tâm nkuăl neh nê ndrel du gưl nu\ih [on lan tă bah ntu\k êng ntrơn tât ri mô geh neh tu, hôm neh tâm ăp công ty lâm trường ri lo\ njrăng neh, kuan êng gay ma so\k săk rnglay bah nơm. Nau nê lah mô tâm di, gay ân geh rklaih gay đăp mpăn nu\ih kan geh lo\, geh mir nê lah nau u\ch bah Đảng, Ngih dak he tâm nau kan aơ. Phung he mô to\ng ntrong kan, mô to\ng nau dơi, nau tih ri [ư kơt ti\ng âk, ma nau khlay tâm di, nau ntru\nh Bộ chính trị gưl IX ho\ ntoh ta aơ ri phung he ê geh kơt ndăn le\ gay ma pă neh ân [on lan rnoi mpôl đê| ta Tây Nguyên, Tây Bắc ndrel Tây Nam Bộ du du ntrong ân tâm di. Gưl ủy, n’gâng kan ăp gưl gay ma kơp, ăp nau kan gay ma nsing, ăp nau tih gay geh rgâl nkra, ăp nau kan hôm rlu mâl ơm ri gay jut jăng lơi”.

Rklaih nau kan neh ntu mô knu\ng rklaih ăp nau ti\ng jêr ân du ntu\k kan mô jê| tâm nkuăl [on lan ach o tâm Tây Nguyên, ma hôm rklaih ăp nau kol, ăp nau tâm rkeh hôm ko\ kol đah [on lan ndrel ntu\k kan tăch rgâl. Ma ngai lơn tay lah ntu\k kan ndrel nu\ih [on lan ndrel tâm boh, ndơ\ ntu\k kan tuch tăm-mât njrăng bri Tây Nguyên [ư ueh lơn tay ăp nau dôl ma tă geh. Gay dơi geh nau aơ, ăp nau rđau kan bah Chính phủ mpeh nau rklaih pă neh tuch tăm ân geh ơm lăp tâm nau ngăn, nau kan ngăn tă bah n’gâng kan ăp n’gor tâm nkuăl Tây Nguyên./.

Nu\ih rblang: H’Thi