VOV4.M’nông: Nau ji tâm nting lah nau ji geh lăp kman, ji tâm ăp nting yor kman lao lơh. Nau ji geh nau mpơl mô kloh, ji jo\ jong, ji tâm ăp nting [ư nu\ih ji ntôn lah geh nau ji nting êng yor ri ma mô hăn tât ngih dak si gay săm ơm mô lah rvăt dak si gay ma săm êng. Nau aơ [ư âk nu\ih geh nau năl nau ji mô geh tam ngăn ntơm rnôk bôk năp. Nai dak si nkah: Nau ji tâm nting lah mô geh saơ ơm ndrel săm ân năn ri mra geh âk nau tât, geh nau mra lơi âk nau khuch, mô lah geh nu\ih ri mra khi\t hêng.

Hiăn tâm nting lah nau ji mô di mhe, yơn lah ăp nu\ih mô njrăng tât nau ji aơ. Năm 2017 ndrel 6 khay bôk năm 2018, Ngih dak si Hiăn ndrel klơm soh Dak Lak ho\ săm ân 9 nu\ih hăn tâm nting tâm rnôk nau ji dôl jru. Ăp nu\ih ji aơ ho\ geh âk tơ\ săm mpeh nting, vay lah châm cứu mô lah rvăt êng dak si si\t săm. Lơn ma săm lơn ma mô bah, mô lah geh nu\ih ri bar đah jâng jêng nho, jeh ri mô dơi dâk hăn, rnôk nê mư khân păng tât ngih dak si gay khám.

Kơt mom H’Ly Xi Êban (8 năm) ta nkuăl têh Ea Pôch, nkuăl Cư Mgar, n’gor Dak Lak lah du ntoh mhô. Lor ma săm ta ngih dak si Hiăn ndrel klơm soh Dak Lak, bar đah jâng bah mon H’Ly Xi Êban ji, môr, mô dơi dâk. Rnăk vâl ho\ leo H’Ly Xi Êban hăn khám ndrel năl ăp nau ji tâm ngih dak tama n’gor ndrel geh năl lah mô to\ng Canxi, mor glo nting. Ngêt dak si âk khay mô bah, janag lơn ma ji, tâm trôm geh ndâng, mra geh ôm jâng. H’Ly Xi Êban geh njoăl leo tât Ngih dak si Nhi Đồng II, nkuăl [on têh Hồ Chí Minh. Ta aơ, nu\ih ji geh năl lah ni hiăn tâm nting. Rnôk nê, jâng oh H’Ly Xi Êban ho\ hoănh, soan krât. Yuh H’Bay Êban, me mom ngơi:

‘Jâng kon gâp mor hô ngăn, mô dơi dâk, knu\ng bi\ch nhi\m dơm. Pah tâm jâng ko\ mô dơi yor ji ngăn”.

Ti\ng ăp nu\ih nai dak si, hiăn tâm nting geh năn lah nau ji hiăn khuch hô bôk năp tâm ăp ntil hiăn, năm mra geh nau ji lah ntơm 16 tât 45 năm. Tâm kơt ma nê, nơih geh ji ngăn lah kon se mô geh chuh n’gang dak si hiăn, geh rnôk vay mâp âk đah nu\ih ji hiăn, nu\ih geh du đê| nau ji, kơt: Ji chrach nju\ng, ji khu\ng, săk mô hôm dăng châl nau ji, rven nting, rgay, ntưp HIV/AIDSS, lêt rgănh hô…/Nai dak si H’Châu Êban-Kruanh khoa Lao, ngih dak si Hiăn ndrel klơm soh Dak Lak, ngơi:

‘Nau ji hiăn geh tata nting geh tơm ntưp tă bah hiăn klơm soh. Jêh rnôk kman lăp tâm săk, păng mra ntrơn tă bah trong mham tata nting ndrel gu\ nkre tâm nê. Rnôk săk lêt, păng mra jêng ji hiăn nting. Mpeh nau mpơl saơ, nau vay lah nu\ih ji saơ ji tâm nting mô lah nting kuih ndrel nau mpơl lah ji kop duh tâm kêng măng, ngêt sa mô lăp, rgay săk”.

Gay năl nau ji hiăn tâm nting, nu\ih ji mra geh bu klih rup tâm nting đah vi tính (CT) mô lah MRI, hôm lah nklih phim X-Quang ri jêr ngăn saơ nau ji. Nau dak si H’Châu Êban ana gi\t, kan saơ nau ji hiăn tama nting vay geh [ư tâm ngih dak si râm Trung ương, hôm ngih dak su tâm n’gor knu\ng săm ji. Yor ri, rnôk geh nau mpơl saơ ntôn lah hiăn tâm nting, nu\ih ji sâm tât ngih dak si n’gor Dak Lak mô lah Ngih dak si Hiăn ndrel klơm soh Dak Lal gay nti\m, mbơh ngăn. Nsing tâm nu\ih ji, nai dak si mra ndơ\ luh ăp nau săm ân tâm di. Nu\ih ji tâm nting lah saơ ơm ndrel samư nganư, tâm di nau ntru\nh, nu\ih ji mra bah ngăn ntơm nklăp do khay tata du năm.

Nai dak si H’Châu Êban-Kruanh Khoa hiăn, Ngih dak si hiăn ndrel klơm soh Dak Lak ngơi:

‘Nau ngăn lah nu\ih [on lan knu\ng gi\t nau ji klơm soh, klach nau ji klơm soh. Yơn nau ngăn lah tâm săk kon nu\ih hôm geh ăp ntu\k ji ri ko\ geh mra ntưp hiăn ta nê. Ndrel ntưp hiăn nti\ng ko\ lah du nau ji kơt ntưp hiăn. Ngăn lah nau ji aơ jêr ngăn mpơl. Ăp nu\ih ji âk năm rnôk geh nau ji tâm nting ri vay hăn khám nau ji tâm nting, tâm nting kuih. Rnôk tât ji hô, hăn ro mô hôm dơi ri rnôk nê mư geh nau mpơl nau ji hiăn tâm nting”

Gay n’huch ngăn  nau ji mpeh hiăn tâm nting, ăp nai dak si nkah: gay der tâm mâp âk dah nu\ih geh nau ji hiăn klơm soh, n’hao sa ăp ntil ndơ sa kah, byăp rih tâm rnôk ngêt sa ăp nar, gay n’huch ngăn sa ndơ tâl lor tâm du\ng, ndơ sa nju\ng ir, lay ir ndrel mô sa ndơ sa chiatư boh ir. Gay ân geh ngêt sa ndrel pah kan, rlu rlau ân tâm di, der rnôk săk jăn rgăng lêt ir, [ư tât rgănh săk, n’hao nau nti\m nti ân ueh săk soan gay n’hao nau nâp jăp bah nting săk. Ngăn lah gay chuh vacxine hiăn (BCG) ân kon se ntơm rnôk jê| ti\ng bôk nau kan chuh n’gang bah neh dak./.

Nu\ih rblang: H’Thi