VOV4.Mnông: M^n ua\nh an saơ du rnoh âk ăp rnăk [on lan rnoi đê| ta Dak Lak n’hanh Lâm đồng dôl geh âk rnoh rnon êng êng, đah rnoh rnon bâh 50-240 rkeh prăk. Du\t nkah lah, tât 70% nkô| manh prăk lah gay ma ntuh [ư an nău kan tuch tăm, 7-8% lah gay ma trok ăp rnoh rnon le\ geh (ne\ lah manh tay gay ma trok rnon ơm). Klâp ma 90% rnoh rnăk geh ôp an g^t khân păng du\t rvê yor geh rnoh rnon du\t âk.

            Du\t nkah tay đo\ng, du\t âk rnăk [on lan aơ dôl manh rnon đah nroh prăk kon bâh nu^h tăch rgâl gay ma ntuh kơl an pah kan tuch tăm, đah nroh prăk kon hao tât 50-60%/năm.

            Nkô| nău nu^h [on lan manh prăk kon khlăy bâh nu^h tăch rgâl bah dih du\t âk. Ua\nh nđôi bâh rmôt kan m^n ua\nh an saơ: nu^h [on lan rgâl manh ntu\k tăch rgâl bah dih, yor mô geh drăp ndơ nchăm manh ngân hàng, yor nău manh ngân hàng jêr [ư s[ n’hanh an prăk manh jo\, an kâp tât rơh manh đah rnoh prăk mô âk đo\ng, âk tơ\ mô geh dơi tâm di đah nău u\ch ntuh kơl pah kan jan sa. Tâm rnôk ne\, manh prăk bâh ntu\k kan bah dih [ư s[ dơh, mô geh nchăm ndơ, dơi geh prăk dâl lah u\ch manh, n’hanh manh đah rnoh âk đo\ng.

            Yor âk nkô| nău, ma rnoh manh gay ma hun hao pah kan jan sa bâh âk rnăk [on lan rnoi đê| ta 2 n’gor lah Dak Lak n’hanh Lâm Đồng kơt lah mô huch, n’hanh dôl geh ntrong hao âk. Wa Lê Đức Thịnh- groi kruanh cục kinh tế tâm kơl, n’gâng ka tuch tăm mât rong n’hanh hun hao [on lan lah na nê| an lah; bôl ma geh nău nsrôih, yơn ntrong kan ngân hàng hôm nha ê ho\ tâm di đah nău u\ch manh prăk ntuh kơl pah kan jan sa bâh nu^h [on lan rnoi đe| ta Tây Nguyên. “Năm 90, nu^h [on lan Tây Nguyên lah đah hên lah mô to\ng prăk kan, ne\ lah rnôk ntơm pah kan t^ng rnăk vâl. An tât a[aơ, lôch bơi tât 30 năm, jur ôp [on lan, r^ hôm nha mô to\ng prăk kan đo\ng. rnôk bôk năp r^ mpôl hên an lah ta năm 90 he ê ho\ geh ngân hàng chính sách, tâm ban kơt ê ho\ geh ngân hàng nông nghiệp. yơn a[aơ le\ geh hôm r^ hôm nha rnon âk lơn n’hanh mô to\ng âk lơn.

            Geh g^t dăch đah rnoh prăk hôm nha jêr jo\t, yơn nău nkoch mpeh rnoh rnoh hôm nha geh jo\ jong, rlău ma nău geh g^t dăch đah rnoh prăk jêr, t^ng nău mbơh bâh wa Thịnh, hôm yor nu^h [on lan mât âk nău jêr n’hanh do\ng prăk mô săk rnglăy. Tiến sĩ Kinh tế Đào Thế Anh- groi kruanh Viện trưởng tơm tăm, groi kruanh Hội khoa học phát triển nông Việt Nam an lah: “Nău u\ch dăn manh prăk âk bâh [on lan rnoi đê| âk lơn đah nău dơi geh pă an bâh ngân hàng chính sách ngih dak. Yor ne\, an geh  ntrôl ăp nău kan tơm prăk âk, mbra dơi geh rgum tay ăp ntu\k kan rêh jêng [on lan [ư tơm, ntu\k kan bah dih chính phủ, lôch ne\ ăp nu^h lo\ng nuih n’hâm”.

            {on lan kan lo\ mir ta Tây Nguyên a[aơ du\t âk lah manh prăk ngân hàng gay ma rvăt phân poh an tơm tăm. T^ng nău mbơh bâh tiến sĩ Nguyễn Thế Anh, ntrong kan tơm an nău aơ lah hun hao tuch tăm mât rong t^ng ntrong sinh thai. “ Lah [ư t^ng ntrong sinh thái, phân hữu cơ [ư êng an ta ne\ r^ mbra n’huch du đê| rnoh prăk rvăt phân đạm, ma nău geh âk lơn đo\ng. lah he kanu\ng poh phân hoá học r^ nău geh hu\ch âk, mô dơi hao tay, n’hanh n’hao rnoh prăk rnon đo\ng”.

            Lah ăp rnăk [on lan kan lo\ mir ta Tây Nguyên [ư phân hữu cơ [ư êng t^ng trong sinh thái, n’huch rnoh prăk pah kan tâm nău kan, r^ nău geh cà phê ta mir jê| geh âk kơt lah mir hvi cà phê hvi đo\ng. prăk pah kan mô ir hoach âk ne\ lah mbra n’huch rnoh rnon lơn. Ne\ lah nău ma he mbra geh dơh ua\nh saơ. “Nău wa\ng să rnăk vâl jê| mbra tâm rdâng đah nău wa\ng sa ntu\k tăch rgâl du ntu\k kơt a[aơ r^ mbra klâp lah roh dơm âl. An geh ăp ntrong kan kơt lah rmôt kan nsum gay ma kơl an, bah ir geh nău knơm ta ăp ntu\k pă ntuh kơl an, bâh phân poh tât ntil, prăk. Rnôk le\ di pah kan r^ rnoh rnon hao âk, mô dơi luh bah dih.

            T^ng du nău mbơh bâh ăp nu^h way kan, ăp bôk nău kan n’huch ach o ta Tây Nguyên, klâp lah an geh ua\nh n’hêl tay nău g^t ndơ\ tơm ne\ do\ng tăch rgâl. Nău m^n bâh Tiến sĩ Đào Thế Anh, groi kruanh Viện mât ua\nh tơm tăm, tơm sa play Việt Nam: “Tâm ăp bôk nău kan hun hao, nđâp ma le\ bôk nău kan n’huch ach o kơt lah 30a, r^ gâp m^n mô dơi ndơ\ ăp ntil tơm geh nău tăch rgâl kơt ne\. geh du đê| nkual, bôk nău kan 30a ndơ\ tơm co ca, mac ca lăp tăm lah mô tâm di. Ne\ lah yor ntu\k tăch rgâl bu u\ch [ư, ăp bôk nău kan n’huch ach o mô kâp. Ăp bôk nău kan n’huch ach o a[aơ an geh đă [on lan mô lah nt^m nti [on lan mpeh ăp ntrong kan n’huch bah ach o bâh ntu\k tăch rgâl. Nău ne\ mơ lah kơl nău u\ch bâh âk nu^h rnoi đê| n’hanh nu^h ach o.

            Nu^h rblang: Thị Đoắt