VOV4.M’nông: Ơi nai dak si, dăn nai dak si an g^t moh ndơ nău mha êng bah măch ji duh rtoh trong rse mham mêh? N’hanh phâm ntu\k gu\ dơh an măch deh rơ\ e\h?

            Bác sĩ Phạm Văn Lào: Măch ji duh rtoh trong rse mham hôm way kuăl lah măch rvoanh geh du đêt nău mha êng; bôk năp lah măch way gu\ rêh tâm jay, ăp ntu\k kloh ue\h n’hanh măch dja dơn kăp nu^h nu\ng nar, ơm ôi n’hanh kêng măng ngo dơm. Măch geh nău mha êng đo\ng lah deh tăp ri way deh tâm ntu\k dak rsang n’hanh dak mih; lơn lah, kon tăp măch du\t u\ch gu\ rêh tâm dak mih.

            - Đah ăp nău mha êng kơt nê| ri nu^h [on lan phâm [ư gay bah ir deh rơ\ bah măch n’hanh bah ir geh măch kăp mêh?

            Bác sĩ Phạm Văn Lào:: Der mô an geh măch kăp n’hanh gay mô an geh ji duh rtoh trong rse mham ri du nău lah: “Mô tăp măch, kaman ri mô geh ji duh rtoh trong rse mham”, jêng lah mô an geh tăp măch, kaman wa\r ntu\k he gu\ ri jêng luh mô geh măch, ma mô geh măch ri mô geh ji duh rtoh trong rse mham đo\ng. Mpôl hên dăn njrăng đă du đêt ntu\k kơt aơ: Bôk năo lah ăp ntu\k ngâr dak mih, ăp ndơ đâng dak mih wa\r jay he ri tăp măch, kaman [ư jêng ji duh rtoh trong rse mham du\t âk; tâl bar lah tâm lọ kao si, ăp jâng ndeh ơm an bah dih mih n’hanh lôp ngan chah ngâr dak mih ri măch way deh tăp ta nê. He uănh t^ng ntil ngoăy, đah ăp jâng ndeh, ndơ đâng dak ri he rgum tay, jăng lơi. Ăp ntu\k ngâr dak mih ri he rsach le\, đah ăp lọ kao si ri tơh dak 2-3 tơ\/nar, đah ăp rcho\k dak njrăng lơh ngonh ri ân tê| boh tâm trôm nê. Lơn lah ta aơ, mpôl hên hăn ri mpôl hên saơ geh ta Dak Lak, du đêt [on lan nkual kiău ma geh bể n’gâr dak mih ri ân nklăch ka tâm trôm nê. Lah he nklăch ka pơh màu tâm nê, ri mbra sa kh^t le\ tăp măch. Kơt gâp le\ nkoch bah lơ nê nơh lah măch ji duh rtoh trong rse mham dơn kăp nu^h nu\ng nar dơm, jêng nău njrăng n’gang djăt ma nsoh kho ao jong ti, bar đo\ng lah a[aơ bu tăch âk ntil nhang măch; tâm jay ân pơk aih mpông, der yông âk kho ao [ư ntu\k măch drâm.

            - Ơi wa, nău mpơl ji duh rtoh trong rse mham bôk năp lah moh ndơ mêh? N’hanh phâm nău klach rvê đah kon se mêh?

            Bác sĩ Phạm Văn Lào:: Tâm khay ji duh rtoh trong rse mham ân njrăng đah păng [ât. Rnôk ma he gu\ ta ntu\k geh nu^h ji duh rtoh trong rse mham, jêng lah ntu\k geh nu^h ji ntưp rêng ri geh ji kop jo\ ntơm bah 2-7 nar mbro ri nklăp lah ji duh rtoh trong rse mham. Lơn lah, ji duh rtoh trong rse mham lah kop duh hô, kop mbro; do\ng ăp ntil dak si ju\r duh ri ju\r du đêt dơm lôch nê ji kop duh tay. Hôm du trong njrăng đo\ng rnôk hăn tât nai dak si ri do\ng rse êt geh mpơl đah nău ji mô lah [ư ăp xét nghiệm uănh năl. Yơn t^ng mpôl hên njrăng đă kônh wa rnôk kop duh ntơm bah 2-7 nar, kop duh mbro tâm khay ji duh rtoh trong rse mham dja ri ân nju\n nu^h ji tât ăp ntu\k kan dak si gay dơi nchroh, mât chăm lah du\t ue\h. Kon se geh kop duh kơt nê| ri nju\n tât ntu\k nhih dak si lơn ma ơm lơn ma ue\h. A[aơ bu tâm pă ji duh rtoh trong rse mham [ư jêng pe ntil: ji duh rtoh trong rse mham, ji duh rtoh trong rse mham geh mpơl nău mbơh njrăng lor n’hanh ji duh rtoh trong rse mham jru hô. Ri ăp nău mpơl ji mbơh njrăng lor lah bơi rgâl jêng ji jru hôm, ji bôk, lêt rgănh, kop duh mbro, m[ưm hok, luh mham jâng sêk, luh mham muh ân nju\n tât nai dak si d^l.

            Ơ, dăn lah ue\h may le\ ơh nău ôp.

            Ơi kônh wa n’hanh băl mpôl, gay njrăng n’gang ji duh rtoh trong rse mham geh nău tam, mpôl hên dăn nkah tay du đêt nău ma kônh wa ân njrăng:

• Bôk năp lah ân njrăng măch kăp nu\ng nar:
• Măch ntưp rêng nău ji way kăp nu\ng nar, du\t âk lah tâm rnôk 2 h lôch luh nar, bar pe mông lor rnôk măt nar nhâp.

  Tât a[aơ, ji duh rtoh trong rse mham nha mô ho\ geh dak si săm tam, ma lơn âk săm le\ lăn jru. Nău way nsum tâm nău săm ji duh rtoh trong rse mham lah ơm trok tay dak, điện giải..; n’hu\ch lah kop duh rlău 39 độ C ma trong jut nđik, ma dak si…

  Gay njrăng n’gang ji duh rtoh trong rse mham, du\t ue\h lah lơh le\ ntu\k deh rơ\ măch, nkh^t măch, tăp măch n’hanh njrăng n’gang măch kăp.

• Way ku\p j^r le\ rngôch ăp rbâng đâng dak ngêt dak do\ng kơt bể, yăng, rbâng đâng dak.
• Rgum, lơh jăng le\ ăp ndo\k mbrâm wăr kiău ma kơt cho\k, nkhlo\ng, ntô đung…; kuaih kloh ue\h ntu\k ntô.

  Gay njrăng bah măch kăp, kônh wa ân:

• Nsoh kho ao jong ti nkrum j^r jâng ti.
• B^ch kât mu\ng kơp le\ ma nu\ng nar.
• Do\ng d^ng puh nkh^t măch, nhang măch, kem ntru măch, vợt điện nkh^t măch…
• Do\ng bok nching, mu\ng yu\k dak si nkh^t măch.
• An nu^h geh ji duh rtoh trong rse mham b^ch trôm mu\ng, der bah măch kăp gay mô ntưp rêng ji tât nu^h êng.

Nkô| way nkoch “N’hâm soan an ăp nu^h” tât ta aơ ho\ le\ jêh. Dăn tâm mâp tay ăp băl mpôl tâm bôk ntuh bah kơi tay./.

Nu^h rblang: Điểu Thân