VOV4.M’nông – Ăp nău ji dôn gu\i, chiăng klôt, ji play klăch nting dôn, ji rse soan me… Nar aơ du\t âk ta ăp nu\ih dôl tâm năm pah kan n’hanh [ư njê, khuch tât nău gu\ âm n’hanh săk soan bah nu\ih ji. Ăp nău ji aơ kuăl lah ăp nău ji geh tât dôn gu\i n’hanh chiăng klôt. Gay kônh wa n’hanh le\ băl mpôl g^t tay n’hanh rchăng n’gang ăp nău ji aơ, tâm nkô| trăch Săk soan đah Nău rêh nar aơ, jă kônh wa n’hanh le\ băl mpôl djăt nău tâm nchră đah Tiến sĩ Phạm Tỵ, Kruanh khoa Thần kinh-Cột sống, Ngih dak si n’gor Gia Lai.

Ơi nai dak si, ăp nău ji geh tât dôn gu\i n’hanh chiăng klôt [ư moh ăp nău jêr tâm nău rêh n’hanh moh nău khuch tât săk soan nu\ih ji ?

Tiến sĩ Phạm Tỵ: Ăp nău ji nko, ntang ntơh, dôn khuch du\t âk tât nău rêh, săk soan, đê| đo\ng lah tât nău rêh bah nu\ih ji. Lah săm mô di mô lah mô dơi saơ ơm, khân pơng mbra ji, ji hô lơn tay ri khuch tât săk jăn jâng ty. Ri lah khân pơng nho du đah ty, du nglău ty, du nglău jâng, mpang jâng, đê| đo\ng lah khân pơng nho 2 rse soan jâng mô lah 2 rse soan bah lơ ty mô dơi mpât jâng ty. Hô tay ri klach tât nău rêh kon nu\ih. Nt^t nsa nău ji dôn gu\i kơt nsoet, rvêt, nsuôp nting dôn ri pơng mbra [ư djuôr n’hâm, mô lah nău ji mpeh dôn gu\i chiăng klôt, nău ji dôn gu\i khuch đo\ng tât nău gu\ âm êng…

Geh moh ăp nău ji geh tât dôn gu\i, dôn gu\i chia\ng klôt ơi nai dak si ?

Tiến sĩ Phạm Tỵ: Mpeh dôn gu\i n’hanh dôn gu\i chiăng klôt, pơng geh tâm âk ntil nău ji bah kơi: Bôk năp, lah nău ji dêh glêt. Nt^t nsa ăp ntil nău rmanh gu\ âm, rmanh pah kan, prah ndeh, geh ăp nău nklân, ăp nău dêh glêt du\t têh [ư khuch tât. Pơng [ư chah, [ư mpet, [ư roh dơi mpât săk, [ư nho, khuch tât n’ăp nău rêh bah nu\ih ji. Tal 2 lah nău ji nsuôp kro nting, [ư jêt dôn gu\ih, luh sât nting klăch dôn. Đah dôn, bu way kuăl lah ji môr rse soan me, pơng ji ol, nho… dôn gu\i nko [ư nău ji sât luh play klăch nting dôn, nu\ih [on lan kuăl lah nsuôp dăng nting chia\ng klôt. Ăp nău nsuôp ne\ [ư khuch tât glô nting, [ư khuch tât nău mpât hăn n’hanh ngăch rlơn. Rlău ma ne\, pơng hôm [ư mpet ăp trong mham, lơn lah đah nting chiăng klôt [ư mpet ăp trong mham hao tâm rngok, [ư ăp nău ji bah rngok kơt ji bôk, mô hăk b^ch,… dôn gu\i pơng khuch yor trong rse me rngok. Nt^t nsa kơt nu\ih ji geh kh^t rngok mô lah nu\ih nho soan jo\ nar khuch tât dôn gu\i [ư nu\ih ji jo\ nar le\ rvêt dôn, roh mô dơi mpât. Rmôt ji tal 4 lah ăp nău ji mpeh u bướu. Du đêt ntil nău ji êng mô lah mpeh mham geh nău ji bah dôn gu\i.

Gay njrăng n’gang ăp nău ji geh tât dôn gu\i n’hanh nko chiăng klôt, t^ng nai dak si, ân geh nău ngêt sa, rlu mpăn, gu\ âm m’hâm mê| nai dak si ?

Tiến sĩ Phạm Tỵ: Rnoh ntưp ji way mâp ta nu\ih tâm năm di pah kan. Yor r^, rlău ma khuch săk soan he nơm hôm khuch tât wa\ng sa-rêh jêng. Nău ma dơh ngăn lah đăp mpăn pah kan n’hanh đăp mpăn ntung trong. Dêr nsuôp dăng nting ri bu ân t^ng gu\ âm tâm di, lơi pah kan nku\nh dâk rlơ\ đah nău rêh. Nt^t nsa gu\ nti di, chông mpư jâk an di, mô yơk jâk ir, lơn lah mpư ndơ jâk, jêh ne\ nău sông sa mô tâm di, [a [ơ tiăr nti ăp nău [ư n’gơih. Ri lah he njrăng n’gang mô an pơng geh. Yơn pơng le\ geh ri ơm tât ăp ngih dak si tam, geh to\ng ăp mât uănh nău ji aơ, săm ơm. Ji đêt ri do\ng dak si, nău gu\ âm, tiăr nti ngăch săk soan, thể dục mô lah nti ăp nău rdâk nsơm săk soan ngăch prăl. Hôm jâk lơn an rek ri an rek ơm. Jêh rek ri an rdâk nsơm săk soan ngăch dăng tâm nău [ư dơi ueh ngăn.

Ăp nău ntoh ji, nău geh ji m’hâm kơl an nu\ih ji dơi nchroh ơm nău ji geh tât dôn gu\i, chiăng klôt, ơi nai dak si ?

Tiến sĩ Phạm Tỵ: Nău saơ ơm ngăn lah ji. Way, nu\ih pah kan way mô njrăng. Ri jêng đah ăp nău dêh glêt ri dơh, rnôk geh ri ji ngăn, nho mô lah mô dơi mpât, dăng rpăk, dăng dôn gu\i,… đah nău ji nsuôp nting, ăp nău ji [ư yor lam săk ri way geh bôk năp lah ji. Pơng ji njok t^ng dôn gu\i, mô lah t^ng ntu\k ji ta dôn gu\i, mô lah ji t^ng rse soan săk rnôk pơng mpet rse soan săk. T^ng tâm rnoh nău ji ma pơng geh bôk năp.

Nai dak si geh nău nt^m đă đo\ng đah ăp nu\ih ji le\ geh bah nău ji geh tât dôn gu\i n’hanh nting dôn chiăng klôt ?

Tiến sĩ Phạm Tỵ: Gâp boăi ăp nu\ih lah geh nău ji dôn, ji chiăng klôt ri ân tât ngih dak si dăch ngăn dơi nt^m mbơh, moh nău ân mât uănh do\ng dak si ri do\ng dak si, rlu mpăn. Lơn lah lơi dê nsrôih, lơi nsrôih [ư jâk. Nău [ư bôk năp ăp nu\ih [ư lah rlu mpăn. Nu\ih an rek ri hăn rek ơm”.

Dăn lah ueh wa le\ tâm nchră nău aơ

Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja