Wa Đỗ Văn Mai, ta thôn Hòa Hiệp, xã Bình Phú, n’gor Gia Lai lĕ geh bơi tât 20 năm dăch bên đah nău kan tăm bri. Ăp năm bôk năp, wa tăm bạch đàn, lôch nĕ tăm keo yor lah nsĭt tay nău geh dŭt âk. Wa an gĭt, dŭt âk nuĭh ƀon lan ta ntŭk way tăch keo gay ma ƀư n’ha điah mô lah găr ƀư n’ha đaih, jêng kanŭng mât uănh tât rnoh geh kơp tĭng tấn tâm du ha. Râng geh, du ha lôch 5 năm, n’hâp lĕ prăk kan, wa hôm nha geh nsĭt tât klâp ma 100 rkeh prăk. Yor nĕ, ƀon lan way geh tăm âk srêt, tât năm tal prăm rĭ sreh tăch.

Yơn lah, lôch tât râng du jrô nti mpeh hun hao tăm bri si đar têh geh  kơp dơn mât uănh nâp nâl FSC, wa Mai mơ gĭt lah ŭch geh si têh, ueh nâp rĭ an geh tăm srang, an tơm si hao sŏng dăng n’hanh năm sreh dŏng bâh 6-7 năm. Wa nkoch, bâh năm tal 5 let lơ, tơm hun hao dŭt ngăch mpeh nău jâk n’hanh têh si, jêng nău khlăy tăch khlay lơn âk đŏng. Yơn lah, tăm si đar têh an hăn ndrel đah ntuh kơl jŏ jong, tâm rnôk neh lĕ tăm âk yan jêng lĕ blak sât, prăk tăm tay ăp nar lơ ma khlay. “Nău way ta ntŭk hên tăm tơm keo tâl ươm ta dŭng, lĕ ndop n’ging, mô geh tăm tơm sŏk ndop ntô. 5ha rĭ tăm 6 năm lĕ sreh tơm, aƀaơ dôl ntơm sreh tay tâm 3ha, 1,45 rkeh prăk/tấn si, n’hâp prăk kan geh rmeh hôm 300 rkeh prăk. jêng lah gâp hăn kơt ƀư tĭng tay nău kan bu”.

Tĭng ntŭk kan khuyến nông ngih dak, dak he geh 4,7 rkeh ha bri tăm, yơn yor geh âk rnoh neh bri tăm bâh ăp rnăk jê̆, nchrai, mô geh nău nsrôih rĭ tăm bri sŏk si đar têh kanŭng geh klâp ma 680 rbăn ha geh kơp dơn mât uănh nâp nâl. N’gor Gia Lai lĕ geh kơt nĕ đŏng, đah 480 rbăn ha bri hon êng, 171 rbăn ha bri tăm, yơn mhe kanŭng geh 12 rbăn ha geh kơp dơn tâm di mât uănh nâp nâl. Nău ngăn, âk nuĭh tăm bri dôl mĭn rvê tâm nău rgâl jêng tăm bri sŏk si têh, tâm nĕ geh wa Đặng Văn Ba, rnăk tăm bri ta Gia Lai. “Tăm  bri jŏ năm rĭ nuĭh ƀon lan hên mô hŏ bên. Gâp ŭch geh kơl an, mbơh mpeh pháp lý n’hanh kĩ thuật, nĕ lah nău ma hên dŭt ŭch ngăn”.

Tĭng nău mbơh bâh ăp nuĭh way kan, gay ma tăm bri têh, ăp ntŭk an geh pơk hvi nti mpeh kĩ thuật, rdâk njêng ntŭk mbơh gĭt na nê̆ tu tơm tât ăp ntŭk mât tăm bri gay ma kơl an ƀon lan. Ta meng nĕ, nău kan kơl an manh prăk jŏ jong an nuĭh tăm bri lah nău tơm khlăy gay ma kơl an ƀon lan mât đăp mpăn ntuh kơl. Wa Nguyễn Văn Hoa, Groi Giám đốc ntŭk kan tuch tăm mât rong n’hanh ntŭk gŭ rêh n’gor Gia Lai an gĭt.“Mpôl hên geh nău nchrăp rgâl mhe rnoh bri si jê̆ jêng tăm si têh. Tal 2 lah ăp rnoh neh ê hŏ tăm rĭ nta nău dơh nơih an doanh nghiệp manh neh ta rnoh neh mô hŏ geh tăm dôl nchrăp tăm bri. Nău jêr ngăn lah rnôk tăm bri si têh, nău ƀư pah kan tăch rgâl jŏ jong, prăk an geh âk”.

Uănh bâh nău ngăn ta Gia Lai an saơ, an tâm di đah nău mpŏng kan EUDR mô dơn lah nău nkoch mpeh kĩ thuật, ma hôm nha lah nău nkoch mpeh prăk, nău leo ƀư n’hanh rgâl nău mĭn. Gay ma dơi doh rklaih nău kan aơ, an geh nău tâm rgop bâh poăn ntŭk: Ngih dak- nuĭh kan khoa học- nuĭh kan doanh nghiệp- nuĭh kan tuch tăm. Kanŭng rnôk ăp ding hăn ndrel, bri si têh mơ ngăn ngên jêng trong hăn nâp nâl, nkre nsĭt tay nău khlăy mpeh wăng sa.

Tŏng di rnoh EUDR lah nău dŭt jêr, yơn mbra pơk luh nău mpŏng an nău tăm bri tơm si têh nsĭt geh wăng sa âk n’hanh jŏ jong. Bah kơi aơ, phóng viên nkô̆ way nkoch ôp wa Hoàng Văn Hồng, Groi Giám đốc ntŭk rgum ntrŭt nsôr tuch tăm gưl neh dak, wăr nkô̆ hun hao bri si têh geh siƀŭt kơp dơn (FSC) tŏng di đah quy định bah Liên minh châu Âu. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt ndrel:

-Hơi wa, Ntŭk rgum ntrŭt nsôr tuch tăm gưl neh dak mhâm uănh năl mpeh săk geh hun hao bri si têh geh siƀŭt kơp dơn mât njrăng jŏ jong ta Việt Nam aƀaơ mêh?  

Wa Hoàng Văn Hồng: Aƀaơ nău hun hao tăm bri, lơn lah tăm bri si têh ta Việt Nam he săk geh hun hao dŭt têh, yor nuĭh tăm bri bah ntơm tât aƀaơ nha hôm ƀư tĭng nău way ơm đŏng, mô hŏ tât đah khoa học kỹ thuật, công nghệ mhe n’hanh quy định mhe. Yor kơt nê ma aƀaơ lĕ rngôch ăp neh tăm bri hôm rmeh âk tâm hun hao tăm bri si têh. Ntơm nơh kônh wa lơn âk tăm srêt n’hanh rkeh srang n’ging đêt yor kơt nê̆ săk geh si tăm đêt n’hanh săk geh mô âk.

` - Hơi wa, ndrĭ nău khlay kan ntrŭt nsôr tuch tăm, ntrŭt nsôr tăm bri tâm trong ntop kơl nuĭh ƀon lan tât ăp rêng mât njrăng bri tĭng di rnoh dak bah dih mhâm mêh?

Wa Hoàng Văn Hồng: Dâk bah năp nô nău EUDR n’gluh ăp quy định kơl an nău mât njrăng tâm ban kơt rvăt n’glăp si tâm EU ri ta Việt Nam hŏ geh ăp nău rđău đă, ntĭm nti đah ăp n’gor gay kơl kônh wa hun hao tăm bri si têh đŏng. Đah nău kan ntrŭt nsôr tuch tăm, mpôl hên hŏ tât dơi n’hanh ndơ̆ rgâl ăp rgâl mhe khoa học kỹ thuật. Lor bôk năp ndơ̆ an ăp siƀŭt ntĭm nti n’hanh kỹ thuật an cán bộ ntrŭt nsôr tuch tăm ta ntŭk n’hanh kônh wa ƀon lan gay rgâl kỹ thuật tăm bri ơm jêng kỹ thuật tăm tơm dak si têh n’hanh tŏng di ăp quy định.

Tâl 2 lah mpôl hên rdâk njêng ăp trong ntĭt leo tăm bri si têh gay kơl kônh wa tât uănh kơt nti, saơ dơi rnoh khlay bah nău tăm bri si têh, saơ dơi nău nsĭt geh wăng sa bah nău tăm bri si têh gay kônh wa kơt tĭng. Tâl 3 lah mpôl hên ƀư nkoch trêng ăp kỹ thuật tâm ban kơt ăp trong ntĭt leo tăm bri si têh geh nău tam tât âk mpưm nuĭh tăm gay rƀah gĭt n’hanh kơt dŏng. Tâl puăn lah mpôl hên ƀư tâm nkrêp kan nsum đah ăp doanh nghiệp gay pă an tơm ndơ lăp, lơn lah pă an mpeh ntil mhe tât di rnoh kỹ thuật n’hanh nsĭt geh nău tam. Ăp doanh nghiệp ton rvăt ndơ geh ƀư n’hanh ăp nhih pah kan kơp dơn săk uĕh tĭng ăp rnoh di bah Việt Nam n’hanh dak bah dih gay kônh wa tât n’hanh rƀah gĭt gay ƀư tăm bri jŏ jong.  

-Tĭng may ri nău dŭt jêr jŏt bah rnăk tăm bri rgâl bah tăm tơm si jê̆ jêng tăm bri si têh lah moh ndơ mêh?

Wa Hoàng Văn Hồng: Lor bôk năp, jêr jŏt lah nău gĭt êng bah nuĭh ƀon lan, nê lah mô hŏ dơi rƀah gĭt mpeh nău tăm bri n’hanh tăm bri jŏ jong n’hanh lơh lah tăm bri si têh. Kônh wa ri mĭn tăm bri srêt mbra nsĭt geh tơm si âk yơn mô di kơt nê, ân tĭng di rêng kỹ thuật n’hanh nău an hao jêng êng ri he mhe nsĭt dơi săk geh âk. Tâl bar lah kônh wa mô hŏ gĭt wât mpeh quy định mpeh hun hao  jŏ jong n’hanh dơi pă an siƀŭt kơp dơn. Yor kơt nê̆ ma nău nkoch trêng, kơi năp nti kỹ thuật, ring tam tât kônh wa, gay kônh wa wât dơi n’hanh ƀư di quy định.

He ân uănh khlay ta nău dăp rgum ăp neh tăm bri n’hanh tâm pă jao bri an ăp nuĭh tơm bri đŏng. Ntơm bah nê ăp nuĭh tơm bri tăm rơ̆ jêng têh hvi, lơn lah nău mât njrăng, ntĭm nti gay kônh wa tĭng ƀư di quy định. Lôch nê lah ăp nkô̆ nău geh tât nău ntop kơl an kônh wa mpeh pah kan ƀư yơng ntil, pah kan ƀư kỹ thuật kơp nđăp n’hanh lĕ ma nău ntrŏng năl tọa độ, nkô̆ nău rgâl mbrô tâm nău mât tăm bri, mât uănh  ăp nău lư ntŭk tăm bri gay he ƀư kloh rvah rnoh neh tăm, kloh rvah mpeh rnoh âk geh tơm si tŏng ăp rnoh di n’hanh ăp nkô̆ nău êng geh tât nău kơl kônh wa tâm nkrêp kan nsum đah ăp doanh nghiệp, gay dơi tăch ndơ geh ƀư tâm ban kơt ăp ndơ tơm lăp tăm, kơl kônh wa tăm dŭt dơh ăp nkô̆ nău nê, pah kan ntrŭt nsôr tuch tăm dŭt uănh khlay n’hanh lơn âk ntop kơl kônh wa hăn tât kơl kônh wa gay geh ăp trong ntĭt leo tăm bri si têh, jŏ jong n’hanh moh siƀŭt dơi kơp dơn tŏng di đah nău ŭch geh bah EUDR.

- Ndrĭ ri Ntŭk rgum ntrŭt nsôr tuch tăm gưl neh dak hŏ n’hanh dôl geh ăp bôk nău kan, trong ntop kơl ƀon lan kan lŏ mir n’hanh hợp tác xã mpeh ăp nău ŭch geh EUDR tâm let năp tay?

          Wa Hoàng Văn Hồng: Aƀaơ ri đah ăp bôk nău kan ntrŭt nsôr tuch tăm ntop kơl kônh wa, ntop kơl ƀon  lan mpeh kỹ thuật mpeh prăk dŏng kan tĭng quy định n’hanh leo ƀư rdâk njêng ăp trong ntĭt leo lor kơl kônh wa buăt nthoi đah ăp doanh nghiệp, ăp nhih pah kan kơp dơn săk uĕh gay dơi pă an siƀŭt kơp dơn mât uănh khlay nâp dăng. Tâl bar, tâm let năp tay, mpôl hên rgum ƀư tuch tăm nkre đah ăp nhih  pah kan gŭ mĭn, ăp nuĭh mât uănh bôk nău kan, ăp nhih  pah kan kơp dơn tâm ban kơt ăp doanh nghiệp geh tơm ndơ lăp pă an ntil yor ntil dŭt mha êng tâm nău tăm bri si têh đŏng, yor păng nsĭt tay nău săk geh n’hanh têh uĕh si. Hôm ăp nkô̆ nău geh tât leo tăm, nkô̆ nău mât uănh ăp keh mbrô kỹ thuật, ăp nău ŭch geh bah quy định kônh wa tĭng ƀư di tĭng ăp rnoh đă geh nê, rnoh dơi ăp nuĭh kơp dơn. Hôm geh tât buăt nthoi đah ăp doanh nghiệp gay ăp doanh nghiệp saơ lah ndơ geh bah bri si têh bah kônh wa tŏng di rnoh uĕh, tŏng di siƀŭt kơp dơn rgum rvăt đah rnoh khlay mbra hao âk lơn rđĭl đah si ngăn kônh wa mbra năl saơ nău tăm bri si têh săk geh âk nâp uĕh lơn, tăch mbra geh rnoh khlay lơn n’hanh kônh wa mbra kơt dŏng n’hanh pơk hvi nău kan, rgŏ jă kônh wa êng ƀa ƀă wăr nê gay tăm bri, tŏng đah nău ŭch geh nê gay ntơm bah nê n’hao săk geh, nâp uĕh tâm ban kơt nsĭt geh bah nuĭh tăm bri đŏng, nkre he ân kloh rvah ntŭk tăm tâm ban kơt kloh rvah tâm nău njrăng bah lơh bri tĭng kơt quy định bah EU.

-Dăn lah uĕh wa!