Ta nkual jay jal bâh Nô Nguyễn Đình Hiệp, xã Quảng Phú, n’gor Đăk Lăk, geh rlău 3 rbăn tơm chanh rse hao jêng ueh nđir, play dŭt rklê. Lôch âk năm dăch bên đah tơm chanh rse, tăm tâm jay jal, jay bil lah trong kan geh săk rnglăy ngăn ma nô Hiệp geh gĭt gay ma n’hao nău geh n’hanh nău ueh jêng play. “Ƀư tăm tâm jay jal bol ma prăk kan bôk năp khlăy, yơn săk rnglăy nsĭt tay dŭt âk, bah dŏng dak si mât tơm tăm, tơm mô geh bu tuh, play têh tâm ban, nău geh âk n’hanh nâp nâl đŏng”.

 Tâm ban kơt rnăk nô Hiệp, tơm chanh rse lĕ nsĭt tay nău geh dŭt âk, kơl an âk rnăk kan lŏ mir ta Đăk Lăk, Gia Lai, Quảng Ngãi rgâl mhe. Yơn nău hun hao ngăch tâm kơt lĕ geh âk nău tât đŏng. Rnôk ma rnoh hao khlăy, ƀon lan tâm rlong tăm pơk hvi rnoh neh tăm, tât rnôk play âk ir, rnoh tăch jur thuk. Wa Lưu Quốc Thạnh, Tổng Giám đốc Công Ty TNHH Quicornac-du doanh nghiệp nkret ƀư chanh rse dŭt têh ta Gia Lai uănh năl. “Tơm chanh rse lah tơm tăm gleh nar, ngăch lêh play, jêng dơh tăm êng. Lah mô geh nău nchrăp kan n’hanh nău kơl tuch tăm tâm di, rnoh geh âk lơn đah nău dŏng lah nău dơi dơh saơ. He an geh knơm uănh ta nău ŭch rvăt ta ntŭk tăch rgâl n’hanh nău nchrăp tăch rvăt bâh doanh nghiệp gay ma hun hao neh tăm an tâm di lơn”.

Tĭng nău mbơh bâh wa Nguyễn Văn Thái Bình, Giám đốc HTX tuch tăm Công nghệ mhe Xanh Cao Nguyên n’gor Đăk Lăk, ndrel đah ăp trong kan mpeh kĩ thuật, nău tâm rgop đah ăp doanh nghiệp n’hanh ƀon lan kan lŏ mir, hợp tác xã dơi geh uănh lah trong hăn nâp nâl an nău tăm chanh rse. Yor kanŭng geh doanh nghiệp mơ gĭt na nê̆ nău ŭch ta ntŭk tăch rgâl n’hanh dơi geh rdâk njêng nău tăch rvăt nâp nâl. “Rnôk tăm chanh rse, nău khlăy ngăn bôk năp lah an geh uănh gĭt na nê̆ ntŭk tăch rgâl ndơ tăm. Ăp ntŭk tăch rgâl geh tay ăp nău ŭch êng, kơt lah ntŭk tăch rgâl EU an geh chứng chỉ, logo n’hanh rnoh mbrô nkual tăm, ntŭk tăch rgâl Nga ŭch play têh, play ueh, an tăch ngăch, rnoh khlăy tâm di, tâm rnôk ăp ntŭk tăch rvăt mhe kơt Mỹ n’hanh Úc đă nkre lah play ueh, nkre lah mât đăp mpăn ăp nău tâm di. Yor nĕ, gay ma ƀư tăm nâp nâp, ƀon lan an geh uănh năl bâh bôk năp lah he mơh ntŭk tăch, bâh nĕ rdâk njêng nkual tăm n’hanh nău mât tăm an tâm di”.

Gay ma kơl an ƀon lan, âk ntŭk ta Tây Nguyên lĕ tâm rgop ndrel đah doanh nghiệp pơk jrô nti kĩ thuật, ntĭm nău tăm VietGap n’hanh pă rnoh mbrô nkual tăm. Du đê̆ Hợp tác xã ta Đăk Lăk, Gia Lai lĕ geh pă kơp dơn GlobalGAP, pơk trong an nău tăch ndơ an dak bah dih tĭng trong tơm an ăp ntŭk tăch rgâl jêr. Groi kruanh n’gâng kan tuch tăm n’hanh mât ntŭk gŭ rêh Phùng Đức Tiến an gĭt, nkual neh tăm chanh rse bâh Việt Nam hôm âk, yơn n’gâng kan aơ kanŭng hun hao nâp nâl rnôk ƀon lan n’hanh doanh nghiệp ngăn ngên tâm kơl kan ndrel.  “Ăp hợp tác xã n’hanh doanh nghiệp an geh tâm rgop tâm ton kan tâm ban gay ma hun hao tơm chanh rse ta rnoh âk lơn. N’gâng kan lĕ geh ntuh kơl âk bôk nău kan mĭn uănh ƀư ntil mhe, nău pah kan tuch tăm n’hao mhe nău ueh n’hanh njrăng bu tuh, ntĭm nău pah kan mât tăm nâp nâl”.

Bâh nău ngăn an saơ, tơm chanh rse dôl pơk trong ƀư sâm geh mhe an ƀon lan kan lŏ mir ta Tây Nguyên. Yơn lah, gay ma ntil tơm tăm aơ jêng n’gâng kan tăch ndơ an dak bah dih tơm n’hanh hun hao nâp nâl, an geh doh rklaih nkre lah đah âk nău êng, leo ƀư pah kan, mât njrăng nuh srê, n’hanh an tâm di đah nău mpŏng kan bâh ntŭk tăch rvăt.

Kơt nĕ mhâm ƀư gay ma chanh rse Việt Nam mpơl na nê̆ nău dơi ta ntŭk ndơ tuch tăm lam ntur neh? Phóng viên Hương Lý ôp wa Hoàng Văn Hồng- Groi Giám đốc ntŭk kan Khuyến nông Ngih dak mpeh nău mpŏng hun hao tơm chanh rse tâm let năp tay.

PV: Hơi wa, mhâm may uănh năl mpeh trong dơh uĕh đah tơm chanh rse aƀaơ mêh?

Wa Hoàng Văn Hồng: Ơ, aƀaơ ri tơm chanh rse hao jêng uĕh. chanh rse lah ngoăy tâm ăp ntil tơm mbra geh trong tăch n’gluh tât rmen đôlar. Tơm chanh rse dơi tăm rgum lơn âk ta nkual Tây Nguyên, geh rnoh dŭt hvi, ta ăp n’gor mpeh yôk yang mpeh bah lơ lah nkual tâl bar geh rnoh hvi neh tăm lam dak. Hôm ƀa ƀă lah ăp nkual dôl tăm jê̆ chrai.

Đah tơm chanh rse lah tơm dŭt dơh tăm, nar an luh play ngăch, n’hanh ƀon  lan mbra dơi ndăn tăm dơi đŏng. Yơn lah, gay tăm rgum gay an n’gâng kan hun hao lơn đŏng ri he ân tăm rgum têh  hvi gay geh ndơ tăch.”

PV: Gay hun hao tơm chanh rse jŏ jong n’hanh tŏng di rnoh tăch n’gluh, tĭng may he ân ƀư moh trong nkra kỹ thuật n’hanh leo ƀư mât chăm mhâm mêh?

Wa Hoàng Văn Hồng: Gay tăm an geh ndơ tăch ri he ân dŏng rêng kan kỹ thuật tâm di. He ân đăng ký pă an mã mbrô nkual tăm. Lôch nê tâm rnôk mât chăm ân dơi tĭng groi nđôi gay mhâm ƀư play chanh rse bah he mô dơn săk geh play  âk ma hôm đăp mpăn kloh uĕh ndơ sa đŏng, tŏng dơi rnoh kah uĕh bah nuĭh tơm rvăt n’glăp ŭch đă.

Ŭch kơt nê ri lam nuĭh ân lăp kan, tâm nê ri nău tât râng bah ăp doanh nghiệp lah dŭt khlay. Doanh nghiệp mbra kơl an ntil uĕh jêng, kơl an ăp ndơ dŏng kan tuch tăm đăp mpăn srăch uĕh, mô geh khêh djơh ăp ntil dak si. Aƀaơ chanh rse, lah ƀư yơng ntil mât uănh lhăt ri mbra bah ir geh nău ntưp bu tuh sa ntưp rêng, lơn lah ntil bu rŏ sa reh….

Tâl bar, kônh wa ân tăm ndrel đah ăp hợp tác xã. Ăp hợp tác xã lah nuĭh buăt nthoi gay leo ƀư tăm jêng nkual têh hvi tŏng geh ndơ tăch, dŏng rêng kỹ thuật di rnoh n’hanh buăt nthoi đah ăp doanh nghiệp gay ton rvăt lĕ ndơ geh ƀư an kônh wa.

N’hanh mpôl hên njrăng đă lah rnôk he tăm ri he ân gŭ mĭn ntŭk tăch rgâl n’hanh leo tăm geh mpôl, dŭt đêt lah têh dĭng hợp tác xã n’hanh geh nău buăt nthoi đah doanh nghiệp gay mhâm ƀư tăm chanh rse hun hao jŏ jong.

 Hơi wa, trong rƀŏng hun hao bah n’gâng kan tuch tăm đah tơm chanh rse nsing ta ntŭk săk geh ntŭk tăch rgâl n’hanh nău ŭch geh săk kah lah moh ndơ mêh?

Wa Hoàng Văn Hồng: Đah chanh rse ri dơh tăm, jêng đah neh n’hanh bri dak ta Việt Nam ri mbra dơi pơk hvi rnoh neh tăm. Mpeh ntŭk tăch ri aơ lah ndơ lĕ ma tâm dak dơi geh âk nuĭh dŭt ŭch dŏng sa đŏng. Ăp ntŭk tăch dak bah dih kơt EU mô lah Mỹ mô lah Úc mô lah Hàn Quốc ri dŭt ŭch dŏng sa play chanh rse đŏng, lơn lah ndơ geh nkret njêng jru, dơi et luh dak mô lah dak ngêt bah ji hir ri he mbra dơi tăch luh dŭt uĕh.

Yor kơt nê ma trong hun hao an tơm chanh rse bah he dŭt têh hvi. Yơn lah kơt gâp hŏ nkoch nê ri he ân leo ƀư tăm têh hvi gay đăp mpăn săk kah ndơ geh ƀư ri he mơ geh ntŭk tăch rgâl uĕh.

Yor kơt nê̆ ma tâm rnôk leo tăm ri đah tĭng nhih pah kan dơi kan ân ƀư jăp nău dơn kan bah he gay rêng mât chăm păng nsĭt geh nău dơi tam. Hôm đah kônh wa ƀon lan nê ri ân leo ƀư tăm tĭng rmôt, tĭng mpôl, hợp tác xã gay tŏng geh têh hvi gay geh ndơ tăch luh. Tâl bar he ân dŏng lhăt rêng mât chăm, đăp mpăn srăch uĕh ndơ sa, dơi pă an mã mbrô nkual tăm, dơi nkrêp kan nsum đah ăp ntŭk nklâm tâl gay đăp mpăn di rnoh kah uĕh, gay ndơ geh ƀư bah he nkrêp lhăt tĭng rêng n’hanh he leo ƀư mât chăm jŏ jong.

PV: Ơ, dăn lah uĕh wa Hoàng Văn Hồng mpeh ăp nău nkoch mhe aơ! ./.