Rnăk yuh H’Đrêch Êban, ta buôn Kla, xã Ea Na, n’gor Dak Lak geh 5 sào cà phê dôl an klêh play. Ntơm nơh, yuh mât chăm tơm lơn âk tĭng nău tă ơm gĭt, poh phân, puh dak si tĭng nău he ŭch. Ntơm bah bôk năm aơ, rnôk râng trong nchrăp kan ntop kơl mât chăm n’hanh tăch cà phê, yuh dơi ntop kơl du n’gul ndơ dŏng kan kỹ thuật n’hanh ntĭm nti rêng ƀư mât chăm kloh uĕh mô dŏng dak si khêh djơh ta tơm.

Aƀaơ, mir cà phê bah yuh H’Đrêch hao uĕh  jêng tâm ban, play têh, ton săk geh play âk rlău. Nău ƀư yuh dŭt đăp mpăn lah doanh nghiệp hŏ ký ton rvăt lĕ ndơ geh ƀư đah rnoh khlay rlău bah dih ntơm bah 300 rêl/kg cà phê rnglăy.

“Mpôl hên dơi ký ton rvăt, dơn phân poh, dak si mât njrăng tơm tăm sĭt poh an tơm cà phê gay tơm hao jêng uĕh, rnoh khlay ri ton rvăt khlay rlău bu dăn rvăt bah dih gay ntop kơl ƀon lan bah ir mbăk anh jâk. Mpôl hên mpŏng lah phân dak si đăp mpăn uĕh tam gay mir tơm hao jêng jŏ jong”.

Mô dơn êng rnăk yuh H’Đrêch, ta buôn Kla hôm geh 31 rnăk êng ndrel râng đŏng, đah rnoh hvi rlău 25ha. Wa Y Jái Hđơk, Kruanh buôn Kla an gĭt, âk rnăk ƀon lan hŏ rƀah gĭt khoa học kỹ thuật n’hanh n’glăp dŏng tâm rêng mât chăm cà phê di rnoh kloh uĕh ta ăp mir tơm.

“Lôch tâm nkrêp kan nsum, sreh tăm tay ri cà phê bah kônh wa hao jêng uĕh lơn, bơi tât khay klêh năm aơ săk geh mbra hao âk lơn, ân rlău bar gâl pe rđĭl đah ăp năm, nâp dăng đah kônh wa tăm cà phê”.

Trong ntĭt leo dja tă bah Công ty Cổ phần Êđê Café ƀư tơm, ton rvăt lĕ ndơ geh ƀư n’hanh hăn ndrel đah nuĭh ƀon lan tâm rnôk mât chăm. Trong nchrăp aƀaơ an ƀư ta rlău 69ha cà phê bah 71 rnăk ƀon  lan rnoi mpôl đê̆ ta ăp buôn Kla, Tuôr A, Tuôr B bah xã Ea Na. Rlău ma ntop kơl ntuh kơl ndơ mât chăm bôk năp, ntŭk tâm nkrêp kan nsum hôm ƀư kơi năp nti kỹ thuật tât leh 2 tơ̆ ăp năm đŏng, ntĭm nti kônh wa koh n’ging njêng mpŭm, poh phân di rnoh âk, dŏng chế phẩm sinh học gay njrăng n’gang tu ndrŭng chuh sa, mbrơi jêng nău way bên mât  chăm kloh uĕh, hŭch bah ir roh huach prăk dŏng kan n’hanh mât njrăng neh. Wa Y Gôl Knul, Kruanh buôn Tuôr A an gĭt:

 “Dơi geh nău ntop kơl nsĭt tay nău uĕh dŭt âk an ƀon lan mpeh phân poh di rnoh uĕh jêng, prăk ntuh kơl bôk năp. Way ƀư kơi năp nti an nuĭh ƀon lan mpeh mât chăm tơm cà phê, njrăng n’gang tu ndrŭng chuh sa ta tơm cà phê, ăp năm 2 tơ̆, bôk năm n’hanh n’gul năm, gay nuĭh ƀon lan rƀah gĭt khoa học kỹ thuật”.

Lôch bơi 5 năm an ƀư, nău tâm nkrêp kan nsum mât chăm cà phê tĭng trong rƀŏng kloh uĕh ta Ea Na hŏ nsĭt tay nău dơi tam kloh. Tơm cà phê jêng dăng lơn, rnoh âk play đăp mpăn lơn, rmlay uĕh găr âk lơn. Nuĭh ƀon lan gĭt mât  chăm geh trong nchrăp, uănh khlay rêng ƀư kỹ thuật. N’hao săk geh, kah uĕh đăp mpăn kơl wăng sa geh hao, khân păng lơn ma đăp mpăn ntuh kơl tay, ntuh kơl nkret njêng ta ntŭk gay n’hao rnoh khlay. yuh H Nao Niê, ta buôn Kla rhơn nkoch:

“Klêh dŭm rnoh âk ntơm bah 90-95%, he ƀư ri saơ nsĭt săk geh, rnoh play geh âk lơn. Cà phê rnglăy lôch  rnôk kĭn ri găr lĭt uĕh n’hanh tăch geh rnoh khlay lơn”.

Tâm rnôk rnoh ndơ tuch tăm hao khlăy, âk rnăk ƀon lan kan lŏ mir ta Tây Nguyên ntrôl dăng ntuh kơl jŏ năm, nkre lah geh dong âk ntil phân poh n’hanh dak si mât tơm tăm. Yơn lah, gay ma pah kan nâp nâl, an tâm di đah nău ŭch bâh ntŭk tăch rgâl tăch an dak bah di,nău rgâl jêng tăm kloh ueh, đăp mpăn lah nău kan dŭt khlăy. Gay ma ƀư kloh na nê̆ lơn ăp nău dơi geh n’hanh trong kan tâm nău pah kan tuch tăm tĭng trong kloh ueh. PV nkô̆ way nkoch tâm ôp đah Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa, Viện khoa học kĩ thuật Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên.

 -Ơi Th.S Đào Thị Lan Hoa, mơh lơh aƀaơ, nău pah kan tuch tăm tĭng trong kloh ueh, mât đăp mpăn dơi uănh lah nău kan khlăy êh?

Th.S Đào Thị Lan Hoa: Mpeh nău kan bâh tuch tăm ta Tây Nguyên tâm ba năp nơh rĭ mpôl hên geh saơ ƀon lan dôl pah kan tĭng nău tă blău gĭt kan dơm, dŏng dak si mât tơm tăm âk ir, jêng tât nău tâm rdâng đah dak si bâh nău bu tuh, khuch tât ntŭk tu dak, neh tăm, khlăy ngăn lah khuch tât săk soan bâh kon nuĭh ƀư jêng ăp ntil ndơ tăm aơ. Tâm nău ntuh kơl mât tăm rĭ dôl geh dŏng âk ntil phân poh n’hanh dak si mât tơm tăm ta du rnoh neh, ngăn lah ăp ntil tơm sa play geh rnoh khlăy kơt sầu riêng. Tâm ăp ntil ndơ ma hên geh uănh năl tâm ba năp nơh rĭ tơm cà phê lah tơm ma mô nă geh dŏng dak si mât tơm tăm đah ăp ntil tơm tiu, sầu riêng. Nĕ lah du nău ueh rhơn ngăn đah tơm cà phê.

-Mbra dơi săo nău dŏng âk ntil phân poh dak si mât tơm tăm  lah nkô̆ nău ƀư an ndơ tuch tăm mô geh nâp nâl. Kơt nĕ, pah kan tĭng trong kloh ueh rĭ mơ nău êng êh?

Th.S Đào Thị Lan Hoa: Lah mât tăm tĭng trong hữu cơ mô lah pah kan tĭng ăp nău mpŏng êng rĭ he an geh dŏng ăp ntil phân, dak si mât tơm tăm lah ăp ntil ndơ geh tâm rnoh dơi an dŏng bâh n’gâng kan tucb tăm n’hanh hun hao ƀon lan, tâm ban kơt ăp ngih dak ma he geh tăch ndơ gay ma mô an geh rnoh rmeh dak si mât tơm tăm, mô an geh rmeh rnoh ndơ mô ueh tâm rnôk dŏng dak si mât tơm tăm mô lah phân poh. Dŏng dak si mât tơm tăm tĭng nău way 4 di n’hanh an geh uănh năl di mpeh nău khuch tât bâh trôk nar mih sial, neh ntu.

-Ơ, n’hanh gay ma rgâl jêng trong mât tăm kloh ueh, ƀon lan an geh mơh bâh ntơm ƀư êh wa?

Th.S Đào Thị Lan Hoa: Nuĭh ƀon lan an geh gĭt vât na nê̆ nău kan tuch tăm. Bôk năp lah he an geh gĭt ntil tơm-vât tơm tăm he mơh ndơ an geh ŭch, tĭng rơh hao jêng. Tal 2 lah he an geh gĭt neh- neh tăm he mơh ndơ ŭch geh, an gĭt tay mpeh nău kan khoa học kĩ thuật, săch ăp ntil ndơ ntuh kơl tĭng trong lah nuĭh dŏng gĭt blău. Năp tay ăp ntil ndơ mpeh ăp ndơ kĩ thuật rnoh mbrô, uănh năl nău mbơh ma he an geh ta mỉ tơm, uănh nđôi, mât uănh mpeh ndơ ntuh kơl. Ăp ntil phân hữu cơ mô lah ntil ndơ dak si mât tơm tăm an geh ăp ntŭk kan leo kan hữu cơ an dŏng rĭ he mơ dơi dŏng ta mir tơm. Tal pe lah mât uănh tât săk soan kon nuĭh, săk soan ngăch dăng tâm ban kơt mât uănh tât rơh kon său let năp tay.

-Hôm đah ntŭk kan têh n’hanh ăp ntŭk kan mât uănh, khân păng mhâm geh nău kan tâm ntrong kan aơ êh wa?

Th.S Đào Thị Lan Hoa: Ăp ntŭk kan mât uănh rĭ an geh leo ƀư tay âk bôk nău kan ntĭm nti. NTŭk kan têh an geh mbơh tơih nău mhe na nê̆ lơn mpeh ăp ntŭk ntuh kơl ndơ dŏng, ăp trang web, pă nău mbơh an ƀon lan mpeh ăp ntil ndơ geh tâm rnoh dơi an, ndŏ mbơh ăp trong kan dŏng phần mềm gay ma uănh nđôi, mât uănh. Gĭt dơn nău mbơh mpeh nău tăch an dak bah dih mô lah nău ŭch bâh ăp ntŭk kan tăch ngluh an dak bah dih gay ma he geh ndŏ mbơh ăp  ntil ndơ dŏng đăp mpăn lơn, tĭng di nău mpŏng kloh ueh mô di lah tĭng nău gĭt blău pah kan mât tăm tĭng trong hữu cơ mô lah dŏng phân hữu cơ êng. N’hanh hên dŭt ŭch lah he an geh nău mĭn di đah ntŭk rêh jêng, đah nău rêh jêng n’hanh nău knơm bâh săk nơm tâm ban kơt nău knơm bâh ăp n’gâng kan, bâh ngih dak.

-Ơ dăn lah ueh Thạc sĩ  Đào Thị Lan Hoa mpeh nkô̆ nău tâm ngơi nar aơ.