Ta rnoh neh rlău 1,2ha tăm tâm breh cà phê, tiu n’hanh sầu riêng dôl ta rơh  lêh play, wa Triêụ Văn Phúc, ta xã Quảng Phú, n’gor Đăk Lăk, dŭt rhơn nkoch: Nău kan aơ lah nău geh bâh âk năm tât râng tâm kơl kan ndrel n’hanh dŏng khoa học kĩ thuật geh nti kan bâh ăp jrô nti khuyến nông. Tĭng wa Phúc, ntơm nơh rnăk vâl pah kan knŭng tĭng nău tă gĭt blău êng jêng nău geh mô âk, săk rnglăy mô geh. Bâh ntơm geh tât râng HTX, geh ntĭm nti tăm tay cà phê đah trong kan tŏ ntruh, mât chăm njrăng bu tuh, tăm tâm breh n’hanh rvăt nkre ndơ geh ƀư, săk rnglăy pah kan hao âk. “Ntơm rnôk ê hŏ lăp ta HTX rĭ nău geh mô âk. Ba kơi nơh geh hợp tác xã,. gâp lăp ta htx rĭ nău geh âk lơn, tăm tay cà phê ƀư tĭng htx rĭ geh âk nău ueh dơi. Ƀon lan tĭng nău kan bâh htx mpeh kĩ thuật mât chăm poh phân, puh dak si, tăm tâm breh đah tiu, sầu riêng.

Wa Phúc lah ngoăy tâm 27 nuĭh kan ndrel ta HTX tuch tăm n’hanh dịch vụ Bình Minh, ta xã Cư Suê (aƀaơ lah Quảng Phú, n’gor Đăk Lăk). Njêng bâh năm 2016, bôk năp HTX geh mâp âk nău jêr mpeh prăk kan n’hanh kĩ thuật. Yơn lah, bâh geh tâm rgop đah ăp jrô nti nău kan, rơh tăch ndơ mbơh tơih ndơ tăm yor ntŭk kan ntrŭt nsôr tuch tăm ta rmôt leo ƀư, ăp nuĭh kan lĕ rgâl nău mĭn pah kan jan sa, geh dŏng kĩ thuật tâm nău kan mhe. Wa Triêụ Thị Châu, Giám đốc HTX an gĭt, tâm rgop pah kan ƀư cà phê, tiu tĭng trong nâp nâl kơl an nău rêh ăp nuĭh kan ndrel geh đăp mpăn lơn. “Bar pe năm dăch aơ nău geh cà phê âk lơn đah ăp năm ma mpôl hên ê hŏ geh dŏng trong kan mât uănh aơ. Mpôl hên geh gĭt tay mpeh nău mât njrăng rnoh phân poh, dŏng  ntil phân poh an tâm di đah tơm tăm yan poh, jêng nău geh play cà phê âk lơn đah ntơm nơh, Công ty ba lơ dŭt rnê ngăn nău geh ueh ndơ hên geh tăm”.

Mô dơn HTX Bình Minh, âk ntŭk kan êng ta Đăk Lăk dôl geh dŏng ueh nău kan tâm rgop bâh ntŭk kan ntrŭt nsôr tuch tăm gay ma rdâk njêng nkual neh tăm nâp nâl. Kơt HTX tuch tăm  nâp nâl Cư Suê 2-9, xã Quảng Phú, lĕ tâm rgop đah Công ty TNHH MTV tăch ngluh ndơ an dak bah dih 2-9 Đăk Lawk (SIMEXCO Đăk Lăk) pah kan tăm cà phê tĭng nău mpŏng Fairtrade.Wa Đặng Dâụ Thanh, Giám đốc HTX tuch tăm nâp nâl Cư Suê 2-9 an gĭt, tâm rgop kan đah doanh nghiệp, HTX geh rnoh dơi kan gay ma ntuh kơl an geh tâm di mât uănh, trong kan ih pâr cà phê play rêh, nkre lah rdâk njêng nău kan mât uănh ueh mhe. “Tât râng tâm rgop kan, htx lĕ geh công ty kơl an dŏng rgâl mhe rnoh mbrô tâm nău kan tuch tăm, mbra dơi nchih tay nău pah kan jan sa, mât njrăng bu tuh ta ứng dụng, nuĭh ƀon lan mbra dơi geh mât uănh na nê̆ sŏng dăng bâh điện thoaị nơm, bâh nĕ kơl ueh an nơm dơi tâm rđil đah nău pah kan ăp năm, nsĭt tay nău khlăy mât uănh ueh lơn, gĭt na nê̆ tu tơm dơh lơn”.

Uănh năl nău khlăy bâh tâm rgop pah kan nău khlăy ndrel, n’gor Đăk Lăk lĕ geh mbơh toiwh âk trong kan n’hao nău dơi kan bâh wăng sa nsum n’hanh HTX tuch tăm. Rhiăng nău tâm rgop kan lĕ geh an dŏng, âk doanh nghiệp leo tơm ndrel đah ƀon lan kan lŏ mir gay ma njêng nkual tăm ndơ rgum. tâm lvang năm 2021-2025, ntŭk kan khuyến nông n’gor Đăk Lăk lĕ tâm rgop đah ăp ntŭkl kan, n’gâng kan doanh nghiệp mbơh tơih âk nău kan mbơh tơih, rgum hun hao tơm tăm, ntil rong tơm khlăy bâh n’gor. Wa Đinh Văn Đang, Giám đốc ntŭk kan khuyến nông n’gor Đăk Lăk an gĭt. “Mpôl hên lĕ tâm rgop đah ăp ntŭk kan, ăp công ty, doanh nghiệp ta trong kan rnoh mbrô tâm nău kan tuch tăm gay ma rdâk njêng ăp nău kan mbơh tơih, ngăn lah njôt ti nti kan gay ma kơl an ƀon lan geh njoat gĭt đah ăp trong kan mhe, dŏng nău mĭn mhe, công nghệ AI tâm nău pah kan tuch tăm.

He mbra saơ, ntrŭt nsôr tuch tăm mât nău khlay  n’gâng tơm, têk ndrêng, buăt nthoi n’hanh ndrel hăn nuĭh ƀon lan gay tĭng ƀư geh nău tam lơn nău khlay tâm nkrêp kan 4 nuĭh. Ƀư kloh nău khlay dja, phóng viên nkô̆ way nkoch ôp wa Đặng Bá Đàn, Groi kruanh Văn phòng rnâng kan mpeh bah dâng, Ntŭk rgum ntrŭt nsôr tuch tăm mât rong gưl neh dak. Jă kônh wa n’hanh băl mpôl djăt ndrel:

- Hơi wa, he mbra saơ, ntrŭt nsôr tuch tăm dôl rgop tâm nkrêp jĭr đah nuĭh ƀon  lan kan lŏ mir, hợp tác xã n’hanh doanh nghiệp ta Tây Nguyên. May mbra nkoch kloh lơn mpeh nău khlay ƀư têk ndrêng bah lam mpôl kan ntrŭt nsôr tuch tăm tâm nău luh jêng n’hanh hun hao ăp nkual tơm khlay kơt cà phê, tiêu, sầu riêng?

Wa Đặng Bá Đàn: Rlău 30 năm aơ, lam mpôl kan ntrŭt nsôr tuch tăm ƀư dŭt âk nău kan, krêp dêh đah ƀon lan kan lŏ mir, lơn lah ta nkual Tây Nguyên. Ntơm nơh, mpôl hên ƀư ntrŭt nsôr tuch tăm đah trong ƀư tât ôp mhâm gay tăm dơi ăp tơm cà phê, tiêu, sầu riêng ta mir ba n’hanh an geh play âk. Yơn aƀaơ bah năp ăp nău ŭch geh mhe bah lam rêh jêng kon nuĭh, bah lam ntŭr neh, ân gĭt mpeh ntrŭt nsôr tuch tăm du trong jru lơn, nău dơn kan jâk r’ah lơn, n’hao nău khlay kan bah mpôl ntrŭt nsôr tuch tăm. 

Aƀaơ, lam mpôl kan ntrŭt nsôr tuch tăm gưl ngih dak tâm ban kơt lam mpôl  ntrŭt nsôr tuch tăm ăp n’gor tĭng ƀư lam trong kan ntrŭt nsôr tuch tăm bar gưl tĭng trong nchrăp mhe bah Thông tư 60. Aƀaơ, nău kan bah ntrŭt nsôr tuch tăm, bôk năp nê lah ndrel hăn ƀon lan kan lŏ mir gay buăt nthoi đah ăp doanh nghiệp, đah ăp mpôl kan râng tuch tăm kơt ăp mpôl kan dak bah dih gay hun hao tơm ndơ, suan dăng rgum, đăp mpăn ntop kơl an tuch tăm hun hao. Ndrel ăp nuĭh khoa học, ăp doanh nghiệp, ăp hiệp hội tâm ban kơt ăp mpôl kan bah dih Chính phủ n’hao kơl âk an ƀon lan kan lŏ mir gĭt kloh mpeh nkô̆ nău hun hao jŏ jong, n’hao săk kah uĕh ndơ tuch tăm, n’hao rnoh khlay wăng sa an kônh wa.

-Tâm rnôk rgâl trôk nar n’hanh nău ŭch geh ƀư di rnoh kah uĕh tăch n’gluh nar lơn ma âk, ntrŭt nsôr tuch tăm mhâm hŏ bên di mêh, hơi wa?

Wa Đặng Bá Đàn: He mbra dơi lah, tâm nău rgâl trôk nar lam ntŭr neh ri nkô̆ nău lor bôk năp nê lah mpôl kan ntrŭt nsôr tuch tăm ân dơi ntĭm nti, ân dơi rƀah gĭt gay mhâm ƀư tŏng dơi đah ăp ntul rlong mhe bah nkô̆ nău tuch tăm, nê lah ƀư an nuĭh dŏng sa n’hanh nău nsing nơm an nuĭh ƀư njêng, n’hao rnoh khlay ndơ geh ƀư tuch tăm bah Việt Nam ta ntŭk tăch rgâl lam ntŭr neh.

Rgâl mbrô lah ngoăy tâm ăp trong rƀŏng bah lam ntŭr neh tâm nău kan tuch tăm n’hanh âk trong kan êng ƀa ƀă đŏng. Đah nău kan ntrŭt nsôr tuch tăm, mpôl hên hŏ rdâk njêng ăp phần mềm, ăp app dŭt dơh gay kônh wa mbra dơi nchroh dơi mbơh nti gay tu ndrŭng, ndơ tê̆ poh uĕh jêng, klêh donh tâm ban kơt nkô̆ nău geh tât trôk nar khuch djơh đŏng. Ăp phần mềm hŏ an ƀư kơt lah nkre kan nsum đah Enfarm, nkre đah đạm Cà Mau, Agri-plus Bayer…. Khân păng geh ăp phần mềm nkre đah nuĭh ƀon lan kan lŏ mir, mhâm ƀư gay ƀon lan kan lŏ mir tĭng groi nđôi dơi nău tât mpeh mât chăm tơm tăm, mplơ̆ tay nău dơi tam njrăng n’gang tâm ban kơt klêh donh dŭt uĕh.

- Tĭng may, ntŭk lah ndơ n’gâng tơm gay trong ntĭt leo ƀư “hợp tác xã – tâm nkrêp kan nsum – rgâl mbrô” ntik n’hao nău dơi tam n’hanh jŏ jong ta Tây Nguyên?

Wa Đặng Bá Đàn: N’hao dăng ntĭm nti an lam trong ntrŭt nsôr tuch tăm, ntơm bah nê, buăt nthoi đah ăp ƀon lan kan lŏ mir, ăp hợp tác xã, rmôt tuch tăm gay mbơh dŏng ăp nkô̆ nău geh tât rgâl mbrô an kônh wa. Mpôl hên njrăng đă tât ăp ndơ pơk dŏng ma kônh wa mbra dơi pơk dŏng ta điện thoại.

Tâm nău tuch tăm geh nău dơn kan âk ri đah ăp nkual kơt Tây Nguyên aơ ri mpôl hên dôl ŭch geh tăm ăp ntil tơm khlay. Mpôl hên rƀŏng hun hao nâp dăng mpeh ăp trong wăng sa, rêh jêng kon nuĭh, neh ntu bri dak ntŭk gŭ rêh; mhâm ƀư an nuĭh ƀon lan nsĭt geh wăng sa âk n’hanh tât đah nău mĭn tuch tăm đah kỹ thuật, ntơm bah êng mpeh rnoh âk geh play, mpeh rnoh âk tơm tăm rgâl jêng mât chăm geh rnoh khlay, n’hao nău geh wăng sa n’hanh đăp mpăn kloh uĕh neh ntu ntŭk gŭ rêh, rdâng lơh đah rgâl trôk nar.

He ân hun hao rêng kan tuch tăm yơn ân đăp mpăn nkô̆ nău mât njrăng ntŭk gŭ rêh, mât njrăng neh ntu mpêt khlay, nkô̆ nău âk ntil ndơ gŭ rêh n’hanh rgâl trôk nar. Nê lah du nkô̆ nău dŭt khlay tâm hun hao nâp dăng aƀaơ.

-Ơ, dăn lah uĕh wa!