Ta rnoh neh rlău 6,5ha, ăp mbor cà phê Robusta bâh wa Nguyễn An Sơn ta thôn 6, xã Cư M’gar, n’gor Đăk Lăk hao jêng, n’ha dŭt pŭm mbâl, play rklê âk mbah. Wa Sơn an gĭt, wa mô geh koh n’gĭng chông ma rong an tơm hao hung êng jêng kanŭng luh play ta n’gĭng tơm. Rnôk lêh play, mbra dơi koh lĕ ma n’gĭng gay ma dơh roih play. Lôch ăp yan lêh play, tơm prêh tât rlău n’gul met, hon tay âk n’gĭng geh âk play. Wa Nguyễn An Sơn an gĭt, kĩ thuật aơ kơl an nău geh play hao ngăch.

“Rnoh prăk ntuh ƀư mô âk, ntơm nơh mir tơm aơ dŏng 7 nuĭh pah kan lĕ măng nar, aƀaơ kanŭng geh1 hê dơm. Tal 2 lah rnoh phân poh hên poh an tơm lĕ geh hŭch du n’gul hôm 2/3. Ntơm nơh mir tơm aơ gâp poh 2 tấn n’gul/ha/năm rĭ aƀaơ poh tay 1 tấn n’gul dơm. Tal 3 tay đŏng lah nău geh aƀaơ lĕ hao đah ntơm nơh. Ntơm nơh mir tơm aơ geh du tấn n’gul/ha aƀaơ lah 5 tấn n’gul/ha”.

Mô dơn nsĭt tay nău geh đăp mpăn, nău kan aơ hôm nha geh ntop bah ir nsuk ƀŏ ƀô djơh ntŭk gŭ. ndơn ma he lêh tĭng rkŭm play, wa koh lĕ ma n’gĭng gay ma roih play đah máy jêng lah dŭt dơh an nuĭh kan mô ir hoach âk nuĭh lêh. Rlău ma nĕ, nău mô kĭch chông tơm kơl an tơm mô geh hon tay n’gĭng mbah, n’gĭng jê̆ luh rkăng, n’gĭng sŏng, kơl bah ir hoach prăk koh n’gĭng. Wa Mai Thế Hùng, nuĭh kan ta mir an gĭt.

“Lêh play mô ir ŏ r’ah n’hanh ngăch lơn đŏng. Cà phê tăm tĭng trong ơm rĭ rnôk lêh an geh âk nuĭh mơ dơi lôch ngăch”.

Tĭng nău mbơh bâh Tiến sĩ Phan Việt Hà, groi Viện trưởng, mât uănh Viện Khoa học Kĩ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên, trong kan aơ mpơl na nê̆ nău tâm ban đah săk rnglăy wăng sa n’hanh nău dơn kan đah ntŭk gŭ rêh- du trong hăn mhe ma tuch tăm Tây Nguyên dŭt ŭch dôl geh ƀư.

“Ngoăy tâm aka trong kan gay ma n’hao nău geh dơi ân an tơm cà phê, nĕ lah tăm âk tơm mô kĭch chông. Đah ăp nău kan kơt aơ rĭ nău way lah rong tơm ta âk rơh, lêh play âk rơh,lôch nĕ poh phân gay ma rong tay play ba lơ, gay ma năm ba kơi lêh play mpeh ba lơ. Ndrel đah nĕ rĭ rong ba dâng gay ma geh rnoh mpêt nkrem mbro. Kơt nĕ rĭ nău geh mbra âk lơn âk ngăn”.

Tĭng rnoh kơp bâh hội nông dân xã Cư M’gar, n’gor Đăk Lăk, tât aƀaơ lĕ geh bar pe jât rnăk ta xã n’hanh ăp nkual dăch meng dŏng nău kan “âk tơm rong mô mpĭch chông”, nău geh râng geh bâh 20-30%, tâm rnôk prăk mât chăm huch dŭt âk. Wa Nguyễn Hùng Vỹ, groi kruanh hội nông dân xã Cư M’gar an gĭt.

“Hội Nông dân xã lĕ geh ƀư âk mpôl kan tât uănh, kơt nti nău kan. Ăp mir tơm i lĕ ranh ŭch tăm tay an geh ƀư tĭng trong pah kan mhe- cà phê âk tơm, mô kĭch chông- n’hanh ntơm bôk năp lĕ nsĭt tay nău geh dŭt ueh”.

Nău kan tăm cà phê “ âk tơm rong mô mpĭch chông” geh mbơh dŏng ta Đăk Lak an saơ, trong kan aơ mô dơn nsĭt tay nău geh săk rnglăy âk ma hôm nha geh ntop an saơ nău mhe tĭng trong ueh, nău geh n’hanh nău ueh jêng hao, nkre lah kơl an ƀon lan tuch tăm geh dơi tâm rdâng đah mih sial trôk nar rgâl mbro.

Kỹ thuật tăm cà phê “âk tơm rong mô mpĭch chông” mô dơn kơl an tơm cà phê  way nse mbro, dŏng ntêr lĕ tơm dak n’hanh ndơ sa kah, ma hôm hŭch đêt nar luh kan n’hanh n’hao săk uĕh găr đŏng. Ntơm bah nsĭt geh ngăn bah nău kan mât chăm, wa Nguyễn An Sơn ta thôn 6, xã Cư M’gar, n’gor Dak Lak – ngoăy tâm ăp “Ƀon lan kan lŏ mir ngăch prăl” năm 2025 – nkoch na nê̆ lơn mpeh rnôk tĭng ƀư n’hanh nău tă ơm gĭt tăm cà phê tĭng kỹ thuật dja.

-  Hơi wa, moh ndơ ƀư jêng nău mha êng bah trong leo “an luh hon âk tơm mêh”? May mbra nkoch na nê̆ mpeh rêng ƀư an luh hon tơm mhe n’hanh trong mât an tơm way geh rsuel play đŏng?

Wa Nguyễn An Sơn: “Mpeh trong ƀư, ri lôch tăm luh bar n’ging, he yŭt I chông an păng luh mŭn chông bah tơm n’hanh he rong an pe tât puăn chông luh mŭn I dŭt uĕh he ƀư pe tơm, âk tơm. N’hanh mô kĭch chông, rong an păng hao prêh. N’hanh lôch rnôk klêh play buh, he mbra koh n’ging dêh bah dâng nê. n’hanh an luh play dăp n’ging bah lơ tay.

N’hanh tât năm tâl puăn ri mbra n’hŭch bar tât pe tơm, rong an tay du tơm gay sa dăp n’ging bah lơ. Hôm bar tơm ƀa ƀă, păng mbra luh mŭn chông mhe. N’hanh he mât chông tơm mhe rgâl an tơm me. N’hanh lôch du năm bah kơi, bu sreh tơm me ơm nê dĭl. Ri cà phê dơi hao jêng ta n’ging bah dâng lor. Jêng, dak kah, rnoh săk n’hanh têh uĕh găr cà phê păng nha hôm âk rlău nău way ơm đŏng. Nău way ơm nê lah ta n’ging dêh bah dâng âk. N’ging dêh bah dâng dŭt dơn geh play năm bôk năp dơm. Ntơm bah bôk năm bah kơi tay lah hao ta n’ging dăp bar lơ”.

- Bah meng nău mât rnoh săk geh n’hanh têh uĕh play, trong ƀư an hon âk tơm rong chông mhâm nsĭt tay ăp nău uĕh ngăn mpeh mât mir tơm, uĕh jêng tơm tăm n’hanh klêh donh mêh, hơi wa?

Wa Nguyễn An Sơn: “Mât uănh mpeh công nhân n’hanh kỹ thuật dơh đêt. Yor tu ndrŭng đêt ntoh tă bah mông nar ndum tơm bu tuh mô geh. Tâl bar, chông hon prêh  mô geh  âk ntil kơt he kĭch chông. Yor păng hŏ hao prêh rnôk tơm I he kĭch chông, jêng păng rkŭl rtah ăp mŭn tơm gay rgâl an tơm me păng. Jêng he ân mpĭch păng, dŭt roh âk mông nar. Nău tâl pe đŏng lah nău klêh dŭt ngăch, mô kâp kuơi tât n’ging prêh dăp bah lơ”.

- Trong mât chăm dja way hăn ndrel đah trong tŏ ntruh dak têh uĕh mhe. Mhâm may uănh năl mpeh nău khlay trong dak tŏ dja tâm nău ntêr dŏng lĕ tơm ndơ uĕh jêng, lơn lah tâm rnôk trôk nar Tây Nguyên nar lơn ma krit djơh mêh wa?

Wa Nguyễn An Sơn: “Bôk năp lah păng mpêt nkrem dak. Yor dak tu ta Tây Nguyên he mô di ăp rnoh âk mpưm ơm. Jêng nău tŏ ntruh dak dja dŭt mpêt nkrem dak. Nê lah tơm ndơ mpêt khlay let năp tay, nklăp prăm 70 năm đŏng ri păng mbra kroh suăt mô dơi geh âk mbro. Ntơm nơh hôm bri krŏng hôm mât kơn dak, hôm aƀaơ mô hôm bri đŏng ôh, dak tu nâm neh bah Tây Nguyên păng mbra suăt mbrơi. Jêng trong tŏ ntruh dak dja păng mpêt nkrem dak. Tâl bar, lah păng dơi kơl an dak kah jêng năn ngăch n’hanh di tâm rnôk hao jêng. Ntĭt kơt bôk khay mih, tơm ŭch geh đạm âk ri he tê̆ âk đạm. N’gul khay mih ri ân tâm rlak tâm ban đah N, P n’hanh K ri he mpli âk tâm ban. Hôm kêng dŭt ri he poh âk lân, kali gay mât play. He an păng sa di rnôk n’hanh di kỹ thuật ri chăt rmlay găr n’hanh tơm păng hao jêng uĕh. Du ntil đŏng, tu ndrŭng ta aơ mô âk, jêng mô geh mông nar an păng năn deh rơ̆. N’hanh trong tŏ ntruh pă an dak kah chŏl dăng bu tuh an du đêt tơm geh mbrĭng sêt, geh ăp ntil ndơ bu tuh ma trong tŏ ntruh đŏng, geh dak si leo lăp tât reh păng rhôp lơh dĭl mô kâp puh khuch tât ntŭk gŭ rêh he jêh aơ tay”.

- Bol nsĭt nău dơi tam kloh, nklăp nău dŏng trong ntĭt leo mhe mbra mâp ăp nău jêr jŏt bôk năp. Tĭng may, moh ndơ ntul rlong dŭt têh tâm nău pơk hvi trong ntĭt leo n’hanh nău may ŭch njuăl tât kônh wa ƀon lan kan lŏ mir lah moh ndơ mêh?

Wa Nguyễn An Sơn: “Ƀon lan kan lŏ mir geh du nău way ôp, gâp way mbơh nti lah nău ntuh kơl bôk năp păng âk, jêng lah trong tŏ ntruh dja. Trong dak tŏ bah Israel rvăt n’glăp khlay. Yơn gâp mĭn lah săk geh mbra trok lăp tay ndơ roh huach ntuh kơl bôk năp dơm. Yơn tă bah bôk năp bu mô hŏ geh âk tơm prăk. Tâl bar đŏng lah geh bar pe nuĭh rnam rgâl mhe, rnam rgâl nău way bên, rgâl nău way bên bah khân păng mô dơh.  Ta ơm bah ri aơ gâp nha hôm ƀư n’hanh nha hôm rêh đŏng, aƀaơ geh rgâl mhe ri mô hŏ gĭt mhâm jêng. Yơn gâp an ăp nuĭh saơ lah săk geh nha hôm âk lơn đŏng, nău kan dơh lơn, săk rmlay găr uĕh lơn. Ri pe ntil ndơ lah ndơ nsing di gay ntrŭt nsôr nuĭh ƀon lan kan lŏ mir ân tĭng ƀư. N’hanh mpôl hên mbra tâm pă nău tă ơm gĭt kan, tâm pă kỹ thuật”.

- Ơ, dăn kah uĕh wa Nguyễn An Sơn mpeh ăp nău nkoch bah lơ nê.