VOV4.M’nông:  Viêm xoang lah ngoai tâm âk nau ji tâm dak he. Ta nkuăl Tây Nguyên geh âk nu\ih geh nau ji aơ [ư tât nau rêh jêng n’hanh nau kan geh khuch.

Tâm du nar jrâu khám Tôr-muh-mơr-Ngih dak si Đa khoa n’gor Kon Tum geh ntơm 70 tât 100 nu\ih ji tât. Tâm rnoh nu\ih ji aơ geh âk ngăn nu\ih tât khám viêm xoang. Nkoch tât nau ji aơ, ăp nu\ih ji tata khám nkoch, jêr ngăn tâm khay tâm rgâl yan mô lah bri ji kăt. Yor mô mơng đah nau rgala ndal bah duh jêng n’ik, bah mih jêng nar ri săk jêng geh nuh lơh, luh muh mro. Ăp nu\h viêm xoang jo\ nar ân gi\t, nau ji plơ\ si\t plơ\ hăn tâm jo\ nar mra jêng ji lêt, ji bôk, ji trôm muh, n’huich n’hâm soan n’hanh âk nau mô ueh tâm nau rêh, pah kan n’hanh nti\m nti. Oh Nguyễn Văn Tuấn, kon se nti jrâu 6A3, Ngih săm [u\t THCS Trần Hưng Đạo, ta nkuăl [on têh Kon Tum, ngơi:

 ‘Vay ri ăp nar yan puh panưg vay ji n’hanh păng luh hak muh aka ngăn. Chăt muh, n’hanh luh dak muh âk. Păng khuch tât gâp lah rnôk gu\ nti săm [u\t ri jêr ngăn. Mô ueh tâm săk, mô geh rgum gay djăt nau nti\m nti”.

Đah nau u\ch rklaih dơi nau ji viêm xaong, âk nu\ih ji ho\ joi âk ntrong săm. Nau mi\n lah “Geh nau ji ri hăn săm âk ntu\k” geh ăp nu\ih [ư ti\bg le\. Âk nu\ih knu\ng tăng geh moh ntil dak si săm bah viêm xoang ri joi an saơ, rvăt ân dơi n’hanh ngêt ân geh. Ăp ntil dak si vay geh âk nu\ih rlong ngăn lah ăp nau ji săm viêm xaong n’hanh ăp nau ji “tăng mbơh”.

Tâm nê geh n’ăp ma n’hơp n’ha brên, hôl trôm muh đah n’ging tơm giao, ngêt dak tía tôtât ma hôl muh đah la rveh, bôk bih păp jêh ri hi\ng. Kan săm âk tata nau du đê| nu\ih ri lap bah nau ji xoang yơn mô gi\t lah moh ntil dak si do\ng ma bah nau ji. Geh du nau ngăn lah, a[aơ ri âk nu\ih ji geh viêm xaong yor mô geh nau nti\m tâm di ho\ ndơn đah nau ji mro. Wa Phan Đức Luân, bơi tata 70 năm ngih ta Trong Lê Quý Đôn, nkuăl [on têh Kon Tum geh viêm đa xoang âk jêt năm ma aơ, ngơi:

 “Nau bôk năp lah [ư păng [ư ân nu\ih ji mô ueh ngăn lah vay măt. Kơt gâp aơ ri a[aơ mô hôm blau ma bah ôh yor bu moh lah ji njroi hôm. Kơt lah tâm năm ho\ ranh kơt gâp aơ ri rêh nsum đah păng dơm”.

Gay mô ân geh tih trong tâm nau săm xoang, ti\ng nau mbơh bah ăp nai dak si geh nau kan, nu\ih ji gay tât ăp ngih dak si khám, săm geh nau blau. Mô dơi dah ma săm, dah ma ngêt ăp ntil dak si săm xoang mô gi\t tu tơm, ê geh n’gâng kan năl. Lor ma joi nau săm ân tâm di đah ăp nu\ih, gay bah nau ji, nu\ih ji xoang gay rgâl nau rêh ti\ng trong ueh kơty lah lơi ir su hât, mô ngêt ndrănh, biêr, mô ngêt sa ndơ n’ik…nkre rdâng nau khuch tât nau ji mra geh lơn ma khuch, kơt răk kloh ngih vâl, mô ân geh n’huk, săm kloh săk jăn. Ho\ tă jêr yor nau ji viêm xoang, rnơm nau ueh lah hăn jâng tâm ăp kêng măng n’hanh mông ôi, wa Nguyễn Xuân Hoám, ngih ta trong Hùng Vương, Nkuăl [on têh Kon Tu, nkoch:’

 ‘Gâp geh viêm xoang bah jo\ hôm, rlau ma jêt năm hôm. Ê lor lah păng ji bôk, ji tât rnôk mô dơi bi\ch ri knu\ng gu\. Bar đo\ng lah muh, n’hak, chăt muh. Yơn lah a[aơ ri bah oi hôm. Ko\ mô geh nau săm ôh, kơt lah mô geh ngêt dak si ôh, ma knu\ng tâm nau rêh ueh ăp nar. Nau rêh gâp ri panưg mô geh nau jâ. Jêh ri ngêt sa, bi\ch ân geh tâm di, mô geh lă lêng, kơt lah sa, ngêt ntoh mhôm. Hăn janag, thể dục jêh ri ngêt sa ân ueh, kơt lah mô dơi hô ir ngăn lah ngtêt ndrănh, ngêt dak n’ik. A[aơ ri ueh hôm, ntơm nơh lah ji 10 ri a[aơ hôm 2 dơm”.

Du nau gay rvê ngăn lah, nting nau năl bah ăp nai dak si chuyên khoa, đah âk nkô|: ntu\k gu\ rêh geh n’huk [ơ\, săk jăn mô tâm di đah ndơ êng, n’hâm soan ăp nar mô đăp mpăn, mô răk klih săk, nau geh ji tă bah nau ji êng, săm mô tâm di…tâm rơh tât aơ ăp nu\ih ji xoang mra geh nau lơn ma âk.

    Nau ji viêm xoang kơt trong rchăng n’gang, săm di trong tam, nu\ih nchih nkô| trăch geh rơh tâm nchră đah nai dak si chuyên khoa I Ngô Văn Minh, mât uănh Khoa Tai Mũi Họng-Ngih dak si Đa khoa n’gor Kontum, an g^t na nê|.

 Ơi nai dak si nău ji viêm xoang lah moh nău ji n’hanh viêm xoang pă [ư geh ding âk ntil mêh ?

Nai dak si Ngô Văn Minh: Viêm xoang lah du nău ji môr ntưp ăp niêm mạc bah nkual xoang văr muh, yor ntưp kaman mô lah mô ntưp kaman. Viêm xoang ri bu pă [ư jêng 2 ntil, ne\ lah viêm xoang cấp n’hanh viêm xoang mãn. Viêm xoang cấp way kuăl lah viêm xoang ji hao ngăch lah ji way geh bah du pơh tât 4 pơh. Viêm xoang hao mbrơi lah ji jo\ bah pơh let lơ.

Tă bah ua\nh nđôi nu\ih ji tât khăm ta Khoa Tai Mũi Họng-Ngih dak si n’gor Kontum, nai dak si saơ tâm ăp năm dăch aơ ji viêm xoang nu nău m’hâm mêh ?

Nai dak si Ngô Văn Minh: Ji viêm xoang ta Kho Tai Mũi Họng-Ngih dak si n’gor Kontum geh du\t âk gưl. Bah nu\ih [ư công chức tât nu\ih [on lan pah kan lo\ mir jêh ne\ tât ăp nu\ih [on lan ngăn yơn nău khlay ngăn lah nău m^n nu\ih ji ntơm sa ơm an lah ji viêm xoang lah ji mô săm bah. Yor nê jêng khân pơng rwa\t êng dak si săm bah 3 tât 5 nar. Khân pơng saơ ji bah oi ri khân pơng mô săm tay yor r^ [ư ji hao ngăn narlơ hô mbrơi mbrơi tât ji jêr bah.

Nai dak si dơi an g^t nkô| nău jêng tât ji viêm xoang kơt ăp nău geh bah nu\ih ji way mâp mêh ?

Nai dak si Ngô Văn Minh: Viêm xoang way geh ăp nkô| nău âk bah kơi aơ. Bôk năp lah yor ntu\k ntô gu\ âm ri he geh ăp trong sial geh ăp chất khuch bah pơng [ư kol trôm muh pơng [ư jêng viêm xoang n’hanh ntưp kaman. Viêm xoang lah yor geh bah săk yor nu\ih ji jêt trôm nking n’gang mô lah nu\ih ji mô ueh trong cho\l nău ji. Nu\ih ji geh nău ji tâm pleh way kuăl lah ji luh dak ntêng bah muh. Viêm xoang yor tă geh ntưp kaman, geh kop siăk mô chiăt ji đeh jo\ jông. Du nău tay lah viêm xoang jêh sôt niêm mạc. Jo jo\ ta aơ way mâp viêm xoang yor nu\ih ji luh mham muh jêng ji viêm xoang.

Ăp nău geh bah viêm xoang t^ng ăp xoang geh ji môr ma geh ăp nău ji lah, bôk năp lah ji bôk, ji bôk ri t^ng ta ntu\k xoang. Nt^t nsa kơt xoang bôk kleng ri ji ta bôk kleng. Xoang sàng ri ji ta n’gul grăr măt. Xoang kang ji ta trôm bôm. Du đêt xăng ji ta bah kơi dônm gu\i nkơt xoang bướm n’hanh xoang sàng bah kơi. Nău ji t^ng nu\ih ji way saơ lah chăt muh, dak ntêng ju\r mlông dơ\ [ư chiăt, [ư siăk. Nkre geh tay nău ji mô hôm tăng kah ta du đêt nu\ih bu kuăl lah te\k muh. Mô tăng kah bah rnoh đêt tât rnoh âk ri nu\ih ji hao nar lơ hô [ư jêng ji. Rlău ma ne\ nkre [ư wa\y măt, du đêt tât duh hô. Nu\ih ji nkre geh môr siăk gâm ta mrô 5,6,7.

Ndr^ he an rcha\ng n’gang m’hâm gay mô geh viêm xoang hơi nai dak si ?

Nai dak si Ngô Văn Minh: Viêm xoang lah du ntil nău ji nkô| nău he le\ g^t, nkô| nău yor rhêp n’hâm sial nđik jêng rnôk hăn trong he mât răm. Yor ăp hoá chất yor chiăt ji muh. Rnôk geh chiăt ji muh he an săm chiăt ji muh an bah. Jêh ne\ tay lah rnôk geh sôt he hăn tât ăp ngih dak si tâm rgop đah nai dak si chuyên khoa săm sôt n’hanh khoa tor muh mlông dơ\ gay săm an nu\ih ji đăp mpăn ji gay dêr viêm xoang jo\ jông an nu\ih ji.

Hơi nai dak si, nu\ih ji an m’hâm [ư rnôk saơ he geh ji viêm xoang ?

Nai dak si Ngô Văn Minh: Rnôk nu\ih ji geh viêm xoang an tât dil ăp ngih dak si chuyên khoa mpeh tor, muh, mlông dơ\ gay saơ. A[aơ đah ngih dak si n’gor Kontum mpôl hên năp to\ng ăp ndoh ndơ gay chrăp nchroh ji viêm xoang. Bôk năp lah khăm chuyên khoa đah ndơ do\ng jru mpeh tor muh mlông dơ\. Tal 2 lah geh nội joi tôr muh mlông dơ\. Tal 3 lah city scan ăp xoang. Tal 4 lah dơi chu\p mri ăp xoang.

Nai dak si geh nău nt^m đo\ng đah ăp nu\ih ji viêm xoang le\ jo\ mô bah n’hanh nu\ih ji way geh ji ol muh ?

Nai dak si Ngô Văn Minh: Đah nu\ih ji viêm xoang jo\ mô bah ri ueh ngăn he tât ăp chuyên khoa gay nai dak si chup t^ng nu nău ngăn. Lah nt^t nsa kơt viêm xoang ngăch bah ma pơng hôm e luh dak muh bah dih ri dơi săm nội khoa nsrôih bah 3 tât 8 pơh. Hôm lah le\ geh xoang kol chăt jo\ nar geh n’gu xoang ri he geh trong mkra lôch lah rek. Nău u\ch rek a[aơ đah măi mo\k mhe a[aơ bu rek nội soi trôm muh. Jêng lah rek gay [ư huvi trôm luh xoang gay ndơ\ dak si ueh lơn mô di an rek lah gay săm bah ji xoang.

Âk nu\ih ji a[aơ dôl du\t rvê mô g^t moh trong săch săm ji viêm xoang t^ng Tây y mô lah Đông y ri ueh lơn ? Nai dak si geh nău rgop đo\ng mpeh nău aơ ?

Nai dak si Ngô Văn Minh: Săm ji viêm xoang lah du nău du\t khlay n’hanh jo\ jông. Dơi săm bah 4 tât 8 pơh n’hanh dơi săm jo\ lơn. Tây y lah du trong săch ngoay dơm. Yơn ma Đông Y geh âk ntil dak si du\t tam. Yor r^ lah dơi tâm rgop Đông-Tây Y tâm ntop lah du nău ueh an nu\ih ji dêr ăp nău ji hô lơn bah viêm xoang./.

Dăn lah ueh nai dak si !

            Nu\ih rblang: Y Sưng Phê Ja