VOV4.M’nông: Viêm gan B lah nau ji yor kman sôt klơm B (HBV) [ư jêng. Aơ lah nau ji klach rvê ngăn mra [ư jêng ji klơ hô ndrel ma ôm klơm. Yơn lah, ăp nau mpơl bah nau ji aơ mô kloh yor ri ma săm la, rnôk săm ri mâp âk nau jêr.

Viêm gan B geh ntơ lah “ntil nkhi\t nu\ih mpôn” yor kman [ư ji klơm lơh mra geh rêh jo\ tâm săk kon nu\ih ma mô geh nau mpơl. Rnôk geh ntưp ji HBV ntơm 6 khay hao go\ liư geh năl lah sôt sơm B mãn tính. Ntil kman aơ mra lơh tâm klơm ndrel ma lơh khuch mbrơi mbrơi. Ti\ng nau kơp a[aơ Việt Nam geh nklăp 7,8 rkeh nu\ih geh ntưp ji klơm B mãn tính. Rlau 90% kon se deh tă bah ndul me geh ji klơ B geh nau ji aơ.

Nau ji klơm B geh du đê| nau gay nkah, kơt: A[aơ tâm lam ntrur neh ndrel ta Vietẹ nam ê geh ntil dak si săm bah. Kan săm ji knu\ng [ư rdâng nau hao rêng bah kman HBV. Rnôk geh nau ji jo\ năm ma mô geh săm bah, nu\ih ji mra jêng ji hô tât klơm ndrel ôm klơm.

Bol ma nau ji aơ jru, yơn nau gay rvê ngăn lah nau mpơl bah nai ji mô klă năl, nu\ih ji kơt lah mô geh nau saơ geh nau ji ntơm rnôk geh nau ji ân tât rnôk săk nơm geh nau rgâl, răk rgăng, mô u\ch lăp sa, u\ch luh hok…ri nau ji jru hôm. Nau aơ mô êng khuch tât nau săm ma hôm [ư nau ntưp ân nu\ih êng âk ngăn . Ngăn kơt lah nô Hoàng Anh Tài (31 năm) ta xã Ea Pô, nkuăl Cư Jut, n’gor Dak Nông. Gi\t nơm geh nau ji klơm B ho\ 6 năm aơ, yơn saơ n’hâm soan nâm ơm ri nô Tài mô mô jrăng ngăn tât nau săm. Knu\ng tata nrôk ji kop duh hô, êr ntô, êr măt, nô Tài mư tât kghoa Truyền nhiễm, ngih dak si Đa khoa n’gor Dak Lak gay ma săm. Nô Hoàng Anh Tài, nkoch:

‘ Năm 2012 gâp hăn khám ndrel xét nghiệm rlong uănh geh nau ji tât klơm đo\ng lah mô ri nai dak si lah gâp ji klơ B. Rnôk nê gâp mô samư yor mô saơ geh nau ji ôh. Đê| năm ma aơ gâp le\ chuêl nau nơm geh nau ji. Ri tât bar pe pơh ma aơ ri saơ săk lêt rgăng. Bi\ch ngih dak si tata pơh tal 2 ri saơ êr măt, ể ntô lam săk, êr kơt lah rmi\t ro nê”.

Du hê nu\ih êng dôl geh săm ta Khoa Truyền Nhiễm lah du hê nu\ih ji bu ur hôm druh nfăn. Rnôk saơ rgănh săk, mô u\ch sa, păng mô mi\n geh nau ji tâm klơm ôh, ko\ mô hăn khám ơm. Tâm du tơ\ hăn yur mham kơl an, păng ndrât ngăn rnôk gi\t păng geh nau ji kman klơ B. Yuh nkoch:

‘Rnôk bôk năp ri saơ săk jăn lêt rgănh, mô u\ch sa yơn mô mi\n lah nơm geh nau ji klơm B ôh. Jêh nê, gâp mpơl saơ rnôk gâp hăn râng yur mham kơl an. Rnôk geh nau ji ri săk jăn rgăng ngăn lah sa ndơ ri saơ m’ưm hok dơm”.

Ti\ng nai dak si Phạm Hồng Lâm, Kruanh khoa Truyền nhiễm, Ngih dak si Đa khoa n’gor Dak Lak, rnoh nu\ih ji klơm B tâm [on lan nar lơn ma âk. Kơp tâm khoa Truyền nhiễm, ntơm bôk năm 2017 tât khay 5/2018 geh nklăp 350 nu\ih ji klơm B tât săm. Yơn lah, nau git bah nu\ih [on lan mpeh ji klơm B mô geh âk. Rnôk tâm rnăk vâl geh nu\ih ji ri mô êng n’huch nau pah kan ma hôm roh âk prăk rêl gay ma săm. Nia dak si Phạm Hồng Lâm, ngơi:

‘ Nau săm ji klơm B jo\ jong ndrel ma roh hoach ngăn. Kơt lah du hê nu\ih ji klơm B dôl ma ntơm geh ji ri săm tâm ngih dak si nkre, lah mô geh bảo hiểm ri mra roh 3-5 rkeh. Đah nu\ih ach o ri aơ lah rnoh prăk âk ngăn. Hôm ji klơ B le\ jru hô ri do\ng dak si gay ma rdâng nau hao rêng tât bah kam ri nau săm mra jo\ rlau du năm, mô lah rlau ma nê đo\ng, yor ri ma rnoh prăk trok ân nau săm aơ lah âk ngăn.”

Tâm lam ntur neh geh nklăp 325 rkeh nu\ih dôl geh kman klơm B ndrel C. Nchrăp geh nklăp rlau n’gul rnoh nu\ih ji nê dôl jêng rêng ji hô. Rnoh nu\ih khi\t tâm ăp năm yor ji klơm B ndrel C tâm ban đah rnoh nu\ih khi\t yor hiăn ndrel ji kop sâr, âk lơn rnoh nu\ih khi\t HIV/AIDS.

Gay n’huch  nau geh ntưp rêng ji klơm B, ăp nai dak si nkah ăp nu\ih ân geh du nau rêh ueh khoa học tâm rnôk ngêt sa ndrel gu\ âm:

Mô ân geh ngêt ndrănh, [iêr, mô su hât

Ngêt sa ân to\ng kah, mô ân geh sa ndơ sa gâm lor ta trong, ndơ sa hăng, duh chưn ma ngi, âk dak si

Nti\m nti thể dục tâm ăp nar./.

          Nău nt^m bah nai dak si Phạm Hồng Lâm, Kruanh khoa truyền nhiễm, Ngih dak si đa khoa n’gor Dak Lak mpeh trong njrăng n’gang ji Viêm gan B:

          Ơi Nai dak si Phạm Hồng Lâm ! Ơi Nai dak si ! Ji viêm gan B m’hâm geh nu nău mêh ?

- Nai dak si Phạm Hồng Lâm: Viêm gan B lah ngoay tâm âk nkô| nău bôk năp [ư viêm gan. Geh 5 ntil viêm gan geh A, B, C, D n’hanh G. Tâm ăp năm dăch aơ, rnoh nu\ih ji ntưp viêm gan B lah du\t âk. Nău ji aơ geh nu nău yor virus [ư, hun hao du\t jêr saơ jêng du\t jêr tâm nău rchăng n’gang ji kơt săm. Nar khay trăm ji bah viêm gan B du\t jêr năl. Nu\ih ji yor ntưp virus tâm ăp nău kơt: Tâm b^ch bu ur bu klô mô dơi mât njrăng, yor geh tâm an m’ham mô đăp mpăn, do\ng nsum ndru\m chuh… tât rnôk saơ ăp nău ji kơt [a [ơ o\k r’ah, blao sa, u\ch hok, mbăn lơn lah êr măt, pal ntô, dak cho đêt n’hanh rkhăl ri ji le\ jêng mbăn. Ji viêm gan B lah du nău ji yor virus [ư jêng he g^t lah ăp nău ji yor virus ri a[aơ mô geh dak si săm bah. He knu\ng do\ng dak si gay rchăng n’gang mbrơi hao bah virus, rchăng n’gang nău hunh ao bah virus, mât njrăng klơm bah ji. Hôm gay săm bah gay n’gang njrăng nău ji aơ ri ta Việt Nam n’hanh lam ntur neh mô ho\ dơi [ư.

         Nău săm ji viêm gan B a[aơ m’hâm mêh ơi nai dak si ?

- Nai dak si Phạm Hồng Lâm: Viêm gan B lah nău ji geh du\t jêr saơ. Pơng saơ tă bah 2 lvang lah ngăch n’hanh mbrơi. Đah ăp nu\ih ji ntưp ji ngăch ri mpôl hên knu\ng pă dak si săm ntop kơl klơm, mô geh dak si dơi nkh^t virus. Đah nu\ih ji mbrơi, geh uănh năl men gan hao, rnoh virus âk ri geh nt^m săm virus n’hanh a[aơ ntil dak sơ aơ le\ geh tâm Bảo hiểm y tế trok. Rnôk aơ virus geh tâm tế bào klơm mbra mô tâm klơm. Dak si mô [ư khuch tât klơm. Yor r^ nả khay săm an nuih ji viêm gan B hao mbrơi du\t jông, đêt ngăn lah du năm mô lah jo\ lơn, geh nu\ih ji an săm lôch săk.

        Geh âk nu\ih săch săm ji viêm gan B đah dak si nam, ndr^ nău [ư aơ geh tam đo\ng ơi nai dak si ?

- Nai dak si Phạm Hồng Lâm: Kơt le\ lah, ji viêm gan B a[aơ mô ho\ geh dak si săm bah. Đah nău do\ng dak si nam săm ji aơ ri geh ngăn ntil dak si dơi kơl [ư ngăch dăng n’ha klơm, nking n’gang du gâl nău hao bah virus. Yơn lah an săch ntil dak si nam geh ntoh lư, dơi an sam [u\t do\ng mô dơi sam ăp nu\ih nai dak si [on, yor kơt ne\ mbra du\t klach n’hanh ta khoa Truyền nhiễm le\ wơt dơn du đêt nu\ih geh viêm gan yor dak si nam hôm. Ne\ lah du nău mbơh gay nu\ih [on lan njrăng.

         Ơi nai dak si! Viêm gan B lah nău ji mô ho\ geh dak si săm tam, ndr^ trong rchăng n’gang tam ngăn a[aơ m’hâm mêh ?

- Nai dak si Phạm Hồng Lâm: Đah ji viêm gan B, trong kan săm mô an lor bôk năp ma nău rchăng n’gang mư lah khlay. Ji viêm gan B ntưp tă bah 3 trong, geh: trong m’ham, bah me tât kon (tâm rnôk an kon pu toh mô lah tru\nh rnăn) tâm b^ch bu ur bu klô mô dơi njrăng n’gang. Lah ngăn, trong ntưp bah pơng bơi tâm ban đah HIV. Nu\ih [on lan an g^t tu tơm ntưp gay njrăng n’gang ji. Yơn lah, rchăng n’gang trong ntưp lah trong njrăng ndal. Khlay lơn lah rchăng n’gang m^n njrăng lor. Jêng lah an chuh dak si vaccine an ăp nu\ih mô ho\ ntưp virus viêm gan B, nău u\ch lah nta an dơi njrăng rdâng tay nău ji. Na nê| lah ăp nu\ih an chuh đêt ngăn 3 nglai ri săk he mư dơi njrăng rdâng, jêh ne\ du năm chuh nkah tay du tơ\ an to\ng 5 nglai ri đăp mpăn mô ntưp viêm gan B. ta nău me\ ntưp viêm gan B ri nău rchăng n’gang an kon se lah du\t khlay. Jêh deh chuh rchăng n’gang an oh be 2 ntil lah huyết thanh n’hanh n’hanh vaccine viêm gan B.

Dăn lah ueh nai dak si.

Nu\ih răk rblang: H’Thi