VOV4.M’nông: 15 năm [ư ăp nkô| nau rach năm, Việt Nam ho\ geh ăp nau dơi âk đo\ng tâm nau jut n’huch ach o, [ư nau tâm ban bu ur bu klô n’hanh hun hao nti\m nti. Yơn lah, lăp tâm rơh kan mhe, rnôk ăp nkô| nau hun hao ntrơn ntơm ngacưh jêng nâp nâl, Việt Nam rdâng âk đak nau ntul rlong n’hanh jêr jo\t. Mhâm [ư gay mât dơi ăp nau tă geh n’hanh ân jêh ăp nkô| nau rach năm hôm e, r[o\ng tât hun hao nâp nâl. Aơ lah nau khlay geh Việt Nam ndơ\ luh tâm rơh r[u\n Đại hội đồng Liên minh Nghị viện lam ntur neh IPU 132.

Uănh tay trong [ư 8 nkô| nau bah rach năm ma ăp dak kan nsum Liên hợp quóc tâm di ndơ\ tâm năm 2000 n’hanh nsôih geh tâm năm 2015 lah: Jut jăng lơi nau ach o ngăn n’hanh mô to\ng sa, nti\m nti ntơm jrâu 1-5, n’hao nau tâm ban bu ur bu klô  n’hanh n’hao nau dơi ân bu ur, n’huch kon se khi\t, n’hao mât chăm n’hâm soan ân me, rchăng HIV/AIDS, ji kop sâr n’hanh ăp nau ji srê êng, đăp mpăn nâp nâl ntu\k ntu n’hanh ndâk nau tâm boh lam ntur neh yor nau đăp mpăn hun hao nâp nâl mpeh ntu\k ntu n’hanh ndâk nau tâm boh kan nsum lam ntur neh yor nau kan hun hao, Việt Nam ho\ geh âk nau dơi khlay, geh âk dak lam ntur neh kơp dơn n’hanh rnê prêh. Ngăn lah, Việt Nam ho\ jêh ăp nau kơt, lôch nau nti\m nti ntơm jrâu 1-5 tâm năm 2010 n’hanh r[o\ng tât nti\m nti ntơm jrâu 6-12. Tât a[ao Việt Nam ko\ jêh nkô| nau tâm ban bu ur bu klô n’hanh n’hao nau dơi ân bu ur. Nau geh dak si n’hanh mât chăm n’hâm soan lah nsum geh âk nau ntoh lư. Năm ranh bah nu\ih Việt Nam hao tata 73 tâm năm 2012. Âk năm ba năp nê, Việt Nam ho\ geh nau dơi tâm nau nkân ji kop sâr, du đê| srê ji hô n’hanh dôl tâm rnoh bơi jêh nkô| n’huch rnoh nu\ih khi\t tâm kon se (rnoh kon se khi\t jur hôm 23/100 kon se mhe deh năm 2012), n’huch rlau 2/3 rđil năm 1990. Ngăn lah, Việt Nam ho\ nsôih n’hanh jêh lor năm nkô| nau jut jăng ach  hô n’hanh mô to\ng sa tâm năm 2002. Nau n’huch ach o geh ăp nau hun hao, đah nau n’huch ngăch. Rnoh ach o n’huch ntơm 58,1% năm 1993 hôm 9,3% năm 2012 n’hanh hôm 6% tâm năm 2014. Yơn lah, ti\ng N’gâng kan Lao động Thương binh-Xã hội wa Nguyễn Trọng Đàm nau n’huch ach o ta Việt Nam dôl rdâng đah âk nau ntul rlong ‘Ach o rgum âk tâm nkuăl jêr jo\t ngăn lah nkuăl rnoi mpôl đê| , nkuăl yôk, ntul rlong đah phung he tâm rơh tât. Nau tât bah trôk nar lơh n’hanh rgâl trôk nar dôl nkri phung he. Ăp năm geh âk rbăn rnăk rklaih ach o jêh yơn yor trôk nar lơh khuch ri lo\ plơ\ ach o. Nau ntul rlong tay lah n’huch ach o bah phung he ê nâp nâl, yor lah [on lan geh rnoh săk geh mô âk ri ach o âk. Kơt lah nau tâm [ah đah ach o n’hanh bơi ach o mô âk”.

Âk nu\ih kan tâm dak n’hanh dak ba dih mi\n lah, bol ma ho\ jêh nkô| nau n’huch ach o n’hanh nti\m nti ntơm jrâu 1-5, yơn Việt Nam hôm mâp âk nau jêr gay mât ăp nau tă geh ko\ kơt lah jêh ăp nkô| nau hôm e, ngăn lah mpeh ntu\ ntu,  mât nkân HIV/AIDS. Wa Pratibha Mehta, rđau kan gu\ kan ta Liên hợp quóc, Kruanh ntoh măt Liên hợp quốc ta Việt Nam lah rjăp: 15 năm rlau, nau geh bah lam ntur neh rgâl ngăch, nau rgâl mhe trôk narr n’hanh [on lan mâp khuch hô, tâm rnôk ăp dak rdâng tâm nsing âk n’hanh Việt Nam ko\ kơt nê đo\ng. Tâm bôk nau kan nơm, Liên hợp quốc kơl n’hâm gay Việt Nam [ư ueh ăp nkô| nau tâm năm kan tât: Liên hợp quốc n’hanh ăp nu\ih kan nsum bah Liên hợp quốc ho\ uănh lopoch rlau du năm mpeh nau kan jêh năm 2015, đah nkô| nau khlay mpeh nau hun hao nâp nâl. 88 dak ho\ râng nchră nau mpeh 11 nkô|, geh n’ăp ta Việt Nam. Ntu\k kan Liên hợp quốc ta Việt Nam mra kơl Việt Nam hun hao n’hanh gay dơi geh nau nchrăp hun hao văng sa rêh jêng rvăng năm 2016-2020, geh đăp mpăn nau râng gay geh ăp nkô| nau hun hao nâp nâl ko\ kơt lah hun bah bah Việt Nam. Tâm kơt nê, Liên hợp quốc mra kơl an Quốc hội Việt Nam tâm nau uănh n’hanh [ư ăp nkô| nau hun hao nâp nâl.”

Gay ân jêh ap nkô| nau rach năm n’hanh r[o\ng tât ăp nkô| nau hun hao nâp Việt Nam dôl nsôih “njêng nau ngơi jêng nau kan”. Aơ ko\ lah nkô| nau geh Việt Nam ndơ\ luh tâm rơh r[u\n tơm bah Đại hội đồng Liên minh Nghị viện lam ntủ neh 132 (IPU 132), gay rgum nau rgop mhe, nau rgop khlay ba ăp nu\ih kan Quốc hội tâm nau [ư jêh ăp nkô| nau hun hao nâp nâl n’hanh nau r[o\ng hun hao lam ntur neh tâm nê geh Việt Nam tâm 15 năm tât. Wa Trần Văn Hằng, Kruanh Uỷ ban tâm nchră đah dak ba dih bah Quốc hội ân gi\t: “Gay ghe dôl r[o\ng tât nkô| nau hun hao nâp nâl. Nkô| nau hun hao nâp nâl geh 17 nkô| n’hanh 169 nau kan n’hêl. Nau kan bah Quốc hội mhâm [ư ân jêh 17 nkô| nau aơ n’hanh [ư ân dơi ri gay [ư jêh pháp luật n’hanh nau kan ngăn, jêh ri ndâk ăp ntrong kan, nau ntru\nh gay ntru\nh [ư”.

Nthoi tay ăp nau dơi n’hanh nau tă blau rhuăt luh tă bah 15 năm [ư ăp nkô| nau hun hao rach năm, Đại hội đồng Liên minh Nghị viện lam ntur neh 132 mra lah rơh tâm nchră gay Việt Nam nkoch trêng n’hanh n’hao nau gi\t bah lam [on lan mpeh nkô| nau hun hao nâp nâl. Nkre, lah rjăp nau kan bah Quốc hội tâm nau n’hao nau săk geh nau kan mêt n’oi n’hanh nau săk geh [ư ăp nkô| nau hun hao nâp nâl rvang năm 2015./.

                                                BTV: H’Thi