Lễ cơm mới thường được đồng bào Mường tổ chức vào tháng 9, tháng 10 âm lịch hằng năm, khi mùa màng đã được thu hoạch xong xuôi. Lễ ăn cơm mới còn được gọi là lễ mừng cơm non gạo mới.

Theo quan niệm của người Mường: sau khi lúa chín được đưa về nhà, gạo mới nấu thành cơm phải đem cơm đó đi cúng ông bà tổ tiên trước sau đó mới được ăn. Nếu không vụ mùa sau sẽ mất trắng.

Đến ngày thu hoạch lúa mới, họ chọn buổi sáng của một ngày tốt lành, gia đình tổ chức đi thăm ruộng. Họ ngắt bảy hoặc chín bông lúa nếp cái đẹp tượng trưng cho bảy vía hoặc chín vía lúa ở ruộng nhà mình tết thành một bó nhỏ đem treo ở dầu cột cái trong nhà nơi cạnh bàn thờ tổ tiên. Sau nghi thức này mọi người mới được ra đồng gặt lúa.

Lúa mới đã được đem về nhà. Họ bắt đầu tiến hành làm lễ cúng lúa mới. Mâm cỗ cúng phải đầy đủ: cơm non, cá nướng, thịt lợn… Hai món chính bắt buộc phải có là cơm non và cá nướng.

Cơm non được làm từ gạo nếp khi vừa chín đỏ đuôi, phơi khô cho gòn, cho vào cối giã cả bông thành gạo nấu cơm. Hương vị lúa non đầu mùa quyện hòa trong hương vị của lá nhuộm màu tạo nên mùi vị rất hấp dẫn. Cá nướng phải chọn con cá tươi nhất, ngon nhất, nướng trên than lửa chín đều. Tất cả dâng cúng cảm tạ tổ tiên, thần nông nghiệp đã bảo trợ cho một mùa no ấm và cầu cho năm tiếp theo vật thịnh, nhân khang.

Dàn cúng ngoài trời giản dị. Lễ vật tầng trên dành cho các vị thần bảo trợ nông nghiệp. Lễ vật tầng dưới dành cho thổ công, thổ địa và các vị thần khác.

Lễ vật đều là những sản vật người Mường thu hoạch trong năm như gà, vịt, cá suối, xôi màu, gạo nếp mới, gạo tẻ mới, rượu cần

Thầy cúng Bùi Văn Minh cùng trưởng làng đang thỉnh các thần và tổ tiên về dự lễ

Thỉnh mời thần hoàng làng nhận lễ 

Thầy mo cầm quạt, đeo gươm và cầm giáo dẫn đầu đoàn cồng chiêng đi quanh bàn lễ thực hiện nghi lễ trừ tà, xua đuổi điều không may mắn

Trong khi thầy cúng khấn, những người phụ nữ trong gia đình Mường thực hiện nghi thức đấm đống giã gạo trong hội lễ. Đâm đuống là cuộc hòa nhạc bằng cối giã gạo, xua đuổi điều xấu xa.

Theo phong tục, những người tham gia đóng đuống phải là những người thanh sạch, có đạo đức

Đặc biệt, trong lễ cúng cơm mới còn có nghi thức mo với sử thi Đẻ đất, đẻ nước để giáo dục con cháu nhớ về nguồn cội.

Nghi thức cúng rượu cần - thứ rượu mới được ủ bằng cơm nếp mới. Những gì ngon nhất đều dâng lên cho thần linh và tổ tiên

Kết thúc nghi lễ cả làng vui hội

Du khách và cộng đồng dân tộc anh em sinh sống tại làng Văn hóa các dân tộc Việt Nam chung vui quanh mâm cơm nhà Mường, mừng cho lễ cơm mới thành công.

Lâm Thanh/VOV4

Ảnh: Làng văn hóa cung cấp