Rơpŏng pôa Lê Đăng Nguyên ối a cheăm Ea Bông, tơring Krông Ana, kong pơlê Dak Lak pơxiâm cheăng păn chêm pơlêng hngêi ing hơnăm 2018 ƀă cheăng ki kố dế pêi châ lo liăn hên dêi rơpŏng. Tiô pôa Nguyên, tung 3 hơnăm achê kố, yă pâu chêm pơlêng hngêi ki ối tá pâu ga a kong pơlê pơtối chu rơpâ. Tíu păn chêm pơlêng mê rế hía rế iâ, kế kâ dêi chêm pơlêng rế hía rế kơdroh mê chêm pá vâ ai kuăn, pá vâ rak tơniăn dâi lĕm vâ tê ngi kong têa ê.

“Nôkố ki kal cho tơdroăng ki vâ tê ngi kong têa ê, xua nôkố yă tê gá rơpâ, ki kơnía dêi tơmeăm rak tơniăn dâi tê ngi kong têa ê xuân pá. Mâu kơxô̆ liăn ki tê chêm ing mâu tíu ki păn mê, ing tơdroăng ki pro mơgrúa krúa, têa pro ăm tôu hơ-ol ăm gá xuân cho tơdroăng ki vâ pro ôh tá châ tiô pơkâ lĕm ‘na tơdroăng tơniăn, mê pin athế pro tiah lâi châ tiô pơkâ krúa lĕm tơniăn mê nếo tro tơdroăng vâ châ tê ngi kong têa ê hên”.

Xuân pơxiâm cheăng păn chêm pơlêng hngêi ing hơnăm 2018, rơpŏng nâ Ngô Thị Thu Thảo, ối a cheăm Ea Kmut, tơring Ea Kar nôkố ai péa to hngêi-kơdroăng chêm pơlêng hngêi ƀă tíu ki pro pâu chêm. Nâ Thảo ăm ‘nâi, xua yă pâu chêm pơlêng ki tá hâi pro mơgrúa lĕm yă ga kơdroh ƀă ôh tá tơniăn, pro pá ăm ngế ki păn chêm, mê tíu păn á kố ôh tá ai pâu chêm vâ tê. Pakĭng mê, kơchơ tê mơdró kong têa ê pâ thế rế hía rế kơtăng ‘na păn athế krúa lĕm, thế ngế ki păn chêm mê athế pơhlêh túa păn, rak ngăn. Nâ Ngô Thị Thu Thảo ai tối:

“Pin kal athế hriâm tơ’nôm tâ nếo ‘na kih thuât pro tiah lâi rak ngăn hngêi, kơdroăng, pâu chêm vâ gá châ dâi khât tiô pơkâ. Ƀă mâu tíu ki păn mê athế rak tơniăn pơhlêh rêm hâi túa pro vâ ăm drêng tối Việt Nam mê pin xuân ai 1 tơmeăm vâ vâi ‘nâi, vâi tối troh”.

Ea Kar cho môi tơring ai lối 300 toăng hngêi păn chêm pơlêng hngêi, hên má môi kong pơlê Dak Lak. Pôa Lê Đình Chiến, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan tơring Ea Kar ăm ‘nâi, tơdroăng ki pro hngêi, kơdroăng chêm pơlêng, ƀă pơkuâ djâ chêm pơlêng lo a tơring ing hơnăm 2016 nah, troh nôkố hngêi, kơdroăng chêm pơlêng hiăng ai a 16/16 to cheăm, pơlê kân. Vi ƀan hnê ngăn tơring hiăng pơtroh mâu hlá mơ-éa pơkâ thế kuăn pơlê, khu mơdró kâ pêi pro mâu tơdroăng pơkâ dêi luât ‘na rak vế tơnêi tơníu, hnê tối mâu tơdroăng pơkâ ‘na mơjiâng pro hngêi, kơdroăng chêm pơlêng malối cho hnê tối túa ki hbrâ mơdât pơreăng, pơkuâ ngăn pơreăng, rak vế tơniăn ƀă pâu chêm pơlêng. Pôa Lê Đình Chiến ăm ‘nâi:

“Nôkố tơring dế mơjiâng pro mâu tơmeăm OCOP, mê dế pơkâ ăm mâu cheăm ƀă mâu hngêi, kơdroăng ki păn tơkŭm ƀă mơ-eăm mơjiâng pro 1-2 khu pêi cheăng tơrŭm păn chêm pơlêng dêi Ea Kar. Nôkố ƀơrô ngăn Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê mê nếo mâu tíu pêi cheăng ki ai tơdjâk troh rơtế ƀă mâu cheăm, pơlê kân dế tơpui tơno ƀă mâu khu ki păn chêm pơlêng hngêi vâ pơkâ mơjiâng mâu khu pêi cheăng tơrŭm, tôh pêi cheăng tơrŭm vâ rơtế tơrŭm tung tơdroăng păn roê xo, pro ƀă tê ngi kong têa ê”.

Kong pơlê Dak Lak nôkố ai lối 1 rơpâu rơpŏng păn chêm pơlêng hngêi ƀă lối 1.700 to hngêi păn chêm, pâu chêm châ ing 8 – 10 tâ̆n ki tá hâi pêi krúa lĕm tung môi hơnăm, ối má môi kơpong Tây Nguyên ƀă ối tung Top 10 to kong pơlê, pơlê kong kân ai hngêi păn chêm pơlêng hên má môi tung lâp tơnêi têa. La tiah mê, cheăng păn chêm pơlêng hngêi a kong pơlê Dak Lak dế trâm xơpá ƀă pơloăng mơnúa ‘na troăng prôk túa pơkâ kơpong ki xiâm, păn, pro ƀă tê tơmeăm ing chêm, pơkuâ ngăn ki lĕm ƀă mơjiâng inâi. Malối cho tá hâi ai tơdroăng ki tơrŭm pơla mâu tíu ki păn chêm ƀă ngế ki roê, pro, mơnhông kơchơ tê mơdró, mơjiâng inâi mơdêk ki kơnía. ‘Na mâu troăng hơlâ vâ tŏng gum xơpá ăm kơvâ păn chêm pơlêng hngêi tung la ngiâ, pôa Trần Ngọc Sơn, pơkuâ ‘na Khu ngăn păn ƀă mâu mơnăn mơnoâ kong pơlê Dak Lak pơkâ thế:

“Kong pơlê kal pơkâ ăm troăng vâ mơjiâng pro tơdroăng tơkêa, ai mâu troăng pơkâ tŏng gum ƀă troăng tŏng gum tŭm têk vâ mơjiâng kơvâ păn chêm pơlêng hngêi Dak Lak tơniăn. Ƀă Vi ƀan hnê ngăn mâu tơring, pơlê kong kơdrâm athế mơjiâng pro hngêi păn chêm pơlêng, lơgât chêh vâ pro hngêi păn pro tơdroăng ki vâ xúa kong ngê̆ thong tin tung tơdroăng pơkuâ ngăn troăng pơkâ mơjiâng pro hngêi păn chêm pơlêng. Athế pro hlâu vâ tŏng gum mâu tíu ki păn, khu mơdró kâ mơjiâng pro hngêi păn chêm, pro kế ôu, kế kâ ing pâu chêm pơlêng, tê châ tơ’lêi hlâu ƀă ai mâu tơdroăng pêi kâ tơniăn vâ mơjiâng kơvâ păn chêm pơlêng hngêi tiô troăng krá ton”.

Pin xuân châ hlo nhên tơdroăng ki pơloăng kân má môi dêi kơvâ păn chêm pơlêng hngêi xiâm păn tiô kơ tơdroăng ki kuăn pơlê tơnăng păn tiô kơ tơdroăng ki hlê plĕng, ta hâi ai tơdroăng ki tơrŭm tê mơdró, ta hâi ai inâi, ki hên, kuăn pơlê hmâ tê dêi ối rêh, xua mê, ki kơnía dêi tơdroăng tê chêm pơlêng hngêi mê ta hâi teăm tơxâng. Tiah mê, troăng hơlâ ki lâi vâ kơvâ păn chêm pơlêng hngêi a Dak Lak châ mơnhông păn tơniăn ton, ngế chêh hlá tơbeăng hriăn ‘nâi ‘na tơdroăng kố hiăng ai roh tơpui tơno ƀă pôa Nguyễn Văn Hà - Kăn phŏ ngăn ‘na Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê ‘na tơdroăng kố.

-Ô pôa, Dak Lak dế djâ troăng ahdrối a kơpong Tây Nguyên ‘na ki hên lơ iâ rơpŏng hngêi ki păn chêm pơlêng hngêi, maluâ tiah mê, túa ki păn, vâi krâ-nhŏng o bu păn krê xêh, păn iâ, tơdroăng kố ga ai tơdjâk tiah lâi tung tơdroăng cheăng ki mơnhông păn chêm pơlêng hngêi á pơlê cheăm?

Pôa Nguyễn Văn Hà: Tung pơla hdrối mê hía nah hiăng mơjiâng pro mâu kơpong ki păn hên lơ iâ chêm pơlêng, xuân hiăng trâm hlo păn chêm tung môi toăng hngêi ki lối krâm, ing mê, khoh ôh ta ai pơxúa ki klâi ‘na tơdroăng ki vâ pêi pro tiô hiâm mơno tơná pói vâ. Ai môi tơdroăng nếo drêng mơ’no liăn mơjiâng pro kơdroăng ki păn chêm pơlêng hngêi, ai mâu rơpŏng ki ‘nâ bu păn tiô hyôh vâi, hlo vâi păn mê hmôu pơ mơnúa păn ƀối há, ta hâi tí tăng hlê plĕng nhên ‘na kih thuât klêi mê, ôh ta ‘nâi tăng rah tíu ki vâ mơjiâng pro kơdroăng vâ păn chêm pơlêng hngêi, xua mê, hiăng ai hên ngế ‘no dêi liăn rôe hdrê hên la kơxô̆ chêm pơlêng hngêi ki păn bu iâ, ta hâi châ xo liăn hên. Ƀă, xuân hiăng ai mâu rơpŏng ki ‘nâ xuân hiăng mơjiâng kơdroăng achê hngêi trăng dêi kuăn pơlê tâ tá, ôh ta hâi teăm rak vế tro tiô luât ai pơkâ, xua tiah mê, ga khoh chiâng ai tơdjâk hên tơdroăng rêh kâ ối dêi kuăn pơlê. Pơla hdrối mê hía nah, khu kăn pơkuâ kong pơlê xuân hiăng hnê tối, ƀă ai pơkâ thế, rup tơleăng mâu ngế ki pro pơ’lok pơ’lâ tung pơlê, xua vâi ki mê ai păn hên chêm pơlêng hngêi tung pơlê, ƀă tơdroăng ki kố hiăng châ hnê tối, ôh ta ai rơpŏng ki lâi khên păn tung pơlê xếo.

-Pin xuân hlo, mơngế ki păn chêm pơlêng hngêi a kong pơlê Dak Lak xuân ối tơkôm hên to tơdroăng ki ai mơhúa drêng hiăng păn chêm pơlêng hngêi. Tơdroăng kố, ki nhên ga kô tơdjâk troh tơdroăng ki mơnhông krá tơniăn ‘na kơvâ cheăng kố. Xua tiah mê, kong pơlê kô ai troăng hơlâ ki lâi vâ tah lôi tơdroăng ki ối trâm pá kố, ô pôa?

Pôa Nguyễn Văn Hà: Ƀă kơvâ păn chêm pơlêng hngêi ga cho phá tơ-ê, krê xêh, ga ôh ta xê môi tiah kơvâ cheăng ki ê, ga ối kal ai hên tơdroăng. Pin bu pơkâ mơhno tơdroăng ki tăng rah kơpong, tơnêi tíu vâ păn, tâng hiăng ai tuăn tơmiât vâ păn khât, mê athế kal pêi pro hên tơdroăng. Dế nôkố, ai mâu khu mơdró kâ hiăng ai mâu troăng hơlâ vâ séa mơnhên ngăn kơpong ki ê hôm tơxâng vâ ai tơdroăng ki tơtro vâ păn chêm pơlêng hngêi lơ ôh, vâ gum ăm kuăn pơlê hlê plĕng vâ mơ’no liăn păn chêm ăm ga ki tơtro, tơxâng păng ‘nâng. Vâ păn chêm châ mơnhông krá tơniăn tung la ngiâ, mơni mâu rơpŏng hngêi ki păn chêm pơlêng dêi Dak Lak kô châ hên tâ nôkố ƀă ga kô ai pơkâ kơpong, tíu ki xiâm, ki tơtro ƀă kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng ƀă păn mơnăn mơnôa kô hriăn plĕng ƀă tơmâng rơkong tơpui tối dêi kuăn pơlê ki hiăng hmâ păn chêm, xuân tơmâng ngăn tơdroăng ki hnê tối dêi Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mâu tơdroăng ki hiăng hlê plĕng dêi mâu kuăn pơlê a kong pơlê rêh ối tíu ê, ki rơkê khât ‘na tơdroăng păn chêm pơlêng, klêi mê, ngăn dêi mâu tơmeăm, kơmăi kơmok ki ai dế nôkố, vâ tối tơno ăm khu kăn kong pơlê mơjiâng Tơdroăng tơkêa pêi mơnhông kơvâ păn chêm pơlêng tơniăn tung pơla mâu hâi khế la ngiâ, tung mê, ai tối nhên ‘na troăng hơlâ pro tiah lâi veăng gum, thăm mơdêk ăm tơdroăng tơrŭm păn chêm, hnối rơkê vâ mơjiâng inâi tê mơdró chêm, pơtối păn chêm rế krâm tiô kơ tơdroăng ki hên tâ ƀă hnối hnê ‘na túa kih thuât vâ pro tiah lâi, mơngế păn chêm pơlêng athế hlê plĕng kih thuât mê nhên khât, ƀă ai troăng hơlâ vâ hnê mơhnhôk, tối khĕn ăm kuăn pơlê ki păn chêm. ‘Na tơdroăng tơkêa pêi mê, ngin dế pêi pro ‘na tơdroăng cheăng ki kố.

-Ki pá má môi ƀă mơngế ki păn chêm pơlêng hngêi, ƀă mâu khu ki mơdró ‘na chêm pơlêng hngêi a kong pơlê Dak Lak, ki xiâm cho ‘na pơkuâ ngăn ki dâi lĕm lơ ôh dêi chêm, ƀă tơdroăng ki mơjiâng inâi chêm pơlêng hngêi ki vâ tê rôe troh a mâu kong têa vâi ê. ‘Na tơdroăng kố, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng kô ai troăng hơlâ tŏng gum tiah lâi, ô pôa?

Pôa Nguyễn Văn Hà: Xua ki dâi lĕm dêi tơmeăm khoăng ga cho kal ƀă troăng prôk ki vâ châ tê mơ’no troh a kơchơ, mê pakĭng tơdroăng ki tê mơdró tung tơnêi têa mê tơdroăng ki tê troh a kong têa ê xuân kal ó khât ăm kơvâ păn chêm pơlêng hngêi Việt Nam tối tơdjuôm, tung mê, kong pơlê Dak Lak tối krê. Xua tiah mê, mâu tơdroăng pơkâ ki pin kal athế châ chiâng pêi pro troh vâ khoh châ tê mơ’no troh a kong têa ê, mê pin kal athế ai troăng hơlâ ki tơtro ăm tơdroăng ki vâ tê mơ’no ăm vâi, tơdroăng rak mơjiâng, tơdroăng ki pro vâ ga krúa lĕm tro tiô tơdroăng ki pói rơhêng vâ dêi kong têa vâi ê. Tơdroăng mê xuân kal athế mơ’no tối tung túa cheăng, troăng hơlâ dêi Tơdroăng tơkêa bro la ngiâ ah.

-Hôm, mơnê kơ pôa!