Kong pơlê Lâm Đồng ai lối 238.000 ha tơnêi pêi chiâk deăng, tung mê, ai 172.000 ha kơphế. Vâ rak ngăn, mâu pơreăng kâ ’nhiê loăng plâi pêt, riân rêm hơnăm, Lâm Đồng hiăng xúa dâng 3.400 tâ̆n pơkeăng, tơ’mô ƀă dâng 170 tâ̆n tơdrong chhá, kong kếo pơkeăng. Tiô pôa Nguyễn Hà Lộc, Phŏ pơkuâ ngăn ‘na Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê kong pơlê Lâm Đồng tối, mơhé kong pơlê hiăng hnê hên troăng rơhlâ vâ tơkŭm, prâu tah lơ tâp kơđu mâu tơdrong chhá, kong kếo pơkeăng ki hiăng klêi xúa tung pêi chiâk, malối tung pêt kơphế xuân ối hên.

“Tung pơla pêi cheăng xuân hiăng ai hên trếo ‘mêi xôh loăng plâi môi tiah tơdrong chhá, pơkeăng kơdê nhâ, ôa hdrong, mâu chhá, ki lía,  kong kếo pơkeăng ki hvât lôi klêi xôh...  pro ‘mêi tơnêi tíu, hyôh kong prâi, nhâ loăng kuăn kiâ. Vâ pơtối tơkâ luâ tơdroăng ki mê tung tơdroăng tôm, gô̆m, tơkŭm mâu tơdrong chhá, kong kếo pơkeăng ki xúa tung pêi chiâk tối tơdjuôm, kơphế tối krê mê ối kal pơkâ hên troăng rơhlâ pêi”.

Ôh tá xê to a Lâm Đồng, tơdroăng tơkŭm, tôm, gô̆m xok ki hvât lôi ing tơdrong, kung kếo pơkeăng klêi xôh a mâu klâng chiâk cho tơdroăng ki ối hlo hên a  kong pơlê tung lâp tơnêi têa. Tiô khu xiâm ngăn hdrê loăng plâi, tung hơnăm 2022, lâp tơnêi têa bú nếo tơkŭm châ lối 400 tâ̆n tơdrong, kơxâk, kong kếo pơkeăng xoh kơdê nhâ loăng ki hiăng klêi xúa. Tung mê, bú nếo prâu tah lối 215 tâ̆n tiô túa chôu tah tro tiô pơkâ, lối 35 tâ̆n tơkŭm prâu tah ƀă tâp kơđu tung tơnêi a mâu tơbăng ki ok xok dêi mâu kong pơlê, lối 16 tâ̆n tơdrong, kong kếo pơkeăng xôh kơdê nhâ, ôa hdrong, pơkeăng rak loăng plâi hiăng klêi xúa hâi teăm gô̆m prâu tah lơ hâi chôu ƀă on. Krê ƀă loăng kơphế, riân rêm hơnăm pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong ki hiăng xúa ai 5 lit/ha, ƀă mâu tơdrong chhá, kơxâk, kong kếo pơkeăng mê ai 2.150 tâ̆n.

Tiê̆n sih Nguyễn Viết Khoa, Khu xiâm hnê mơhnhôk ‘na Chiâk deăng  Tơnêi têa ai tối tiah kố, ôh tá xê to pro ‘mêi tơnêi tíu, hyôh kong prâi mê mâu pơkeăng ki xôh nhâ loăng plâi ối pro mơhía ki vâ tơdâng tơ’mô lĕm tung hyôh tơnêi, hyôh pa kong dêi tơnêi. Tơdroăng kố, mơni kô pro tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ing tơdroăng pêt ôh tá ai tiô pơkâ ki lĕm môi tiah púi vâ.

“Tô tuăn khât, mê cho drêng xúa hên pơkeăng xôh kơdê nhâ, ôa hdrong, kơxô̆ liăn ‘no rôe mâu pơkeăng mê xuân tâk hên, pro tơ’lêi ki ‘mêi ăm hyôh kong prâi, ‘mêi kơnhŏng têa, tơdjâk ‘mêi troh ivá, châ chăn kuăn mơngế. Malối, ối pro tơ’lêi ‘mêi hyôh kong prâi tung tơnêi, pro chiâng pơhlêh ki lĕm dêi tơnêi chiâng tơdjâk ‘mêi hên tơdroăng, ‘nhiê tah trếo ki lĕm ki rak tơdâng ‘na mâu oâ hdrong, nhâ loăng tung ƀă a ngâ tơnêi, mâu kuăn kiâ ki lĕm ối tung tơnêi mê chiâng rế hlâ tâi, pro hyôh ki lĕm tung tơnêi rế pá ai pro tơnêi chiâng ôh tá hơpok lĕm xếo’’.

Tiô pôa Tô Việt Châu - Kăn phŏ pơkuâ ngăn khu tơrŭm cheăng lâp plâi tơnêi (Ngế xiâm ngăn ‘na Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê), kơphế cho môi tung mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki Việt Nam tê hên ăm kong têa ê, châ 5 rơtal 500 rơtuh dollars tung hơnăm kố. Laga, xua tơdroăng xúa hên pơkeăng tung pêi pêt, rak ngăn hiăng tơdjâk ‘mêi troh kơnhŏng têa, pro ‘mêi ivá kuăn pơlê ƀă tơdroăng tê kơphế ăm kong têa ê dêi Việt Nam. Tơdroăng ối ai hên trếo pơkeăng tung pêt kơphế, tá mâu tơdrong chhá, kơxâk, kong kếo, kilía, kơthung tâ mâu phon rơvât, trếo pơkeăng, tơmeăm xúa tung pêi chiâk môi tiah mâu túa phon rơvât, pơkeăng xôh kơdê nhâ, ôa hdrong, rak loăng plâi rế  chiâng môi tơdroăng tô tuăn hên ƀă xâu xía.

“A Tây Nguyên, mâu kong pơlê ki pêt hên loăng plâi xuân hiăng pêi pro mơgrúa tah lôi trếo hvât pa kong mâu tơdrong, kơxâk, kong kếo, kilía, kơthung tâ mâu phon rơvât, trếo pơkeăng ki hvât lôi mê ăm ga tro tơdroăng, hlối vâ rak tơniăn tro tiô pơkâ ăm krúa lĕm tơnêi tíu, chiâk deăng, hyôh kong prâi cho tơdroăng kơ-êng ki kân, ôh tá chiâng vâ tiâ mơnhên tung iâ hâi, iâ khế. Kal athế veăng tơmâng ing hên khu, ai tơdroăng mơ-eăm khât, veăng kơjo gum đi đo ƀă mơhno ăm hlo ki tơƀrê. Tơkŭm ƀai hriâm tiô túa pêi cheăng ki hlo khât ƀă mâ ƀă tơdroăng pơkâ dêi rêm pâ tơdjâk tro tá mâu kuăn pơlê ki kro mơdrŏng ƀă mâu khu tơrŭm cheăng dêi tơnêi têa ki ai tơdjâk troh’’.

Tơdroăng xúa pơkeăng rak vế hdrê loăng tung pêt kơphế rế hía rế hên, pro tơdjâk kân troh kơnhŏng têa, ivá pơlê pơla ƀă tê kloăng kơphế ngi kong têa ê dêi Việt Nam. Tơdrêng amê, tơdroăng gô̆m ƀă pro mơgrúa trếo hvât pa kong môi tiah tơdrong, chhá, kơxâk, kong kếo, ki lía, kơthung tâ mâu phon rơvât, trếo pơkeăng cho tá hâi tro, oh tá tơniăn ‘na rak krúa lĕm kong prâi. Mê ulâi cho troăng pêi ƀă mơnhên troăng pêi la ngiâ vâ tah lôi tơdroăng kố? Tơpui tơno kơ’nâi kố ƀă pôa Lê Quốc Thanh, Ngế xiâm ngăn ‘na Mơhnhôk pêi chiâk deăng Tơnêi têa kô tối inhên tâ ‘na tơdroăng mê. 

-Ô pôa, pôa mơnhên môi tiah lâi ‘na tơdroăng xok ki mơ’no lo pa kong tơmeăm ing pêi chiâk deăng tung pêt mơjiâng kơphế môi tiah lâi?

Pôa Lê Quốc Thanh: Kố cho tơdroăng kal vâ tung pêt mơjiâng tơmeăm, laga parŏng mê cho hên xok dêi pơkeăng rak vế hdrê kơchâi plâi pôm cho kân. Mơhé pin hiăng ai mâu pơkâ ‘na gô̆m, tíu tâ, pơto, pro mơgrúa tơdjuôm, hiăng pro mâu troăng pêi laga pêi pro tung tơdroăng nôkố mê hên kong pơlê, hên tíu mê pêi pro ôh tá kơtăng. Má môi, tíu chôu ‘măn ôh tá tơxâng tơdroăng gô̆m; má péa cho tơdroăng ki hlê plĕng dêi kuăn pơlê tá hâi ai hnoăng cheăng păng ‘nâng ƀă tơdroăng gô̆m kố; má pái mâu khu râ kăn pơkuâ pêi pro tơdroăng kố ôh tá tơdâng tơ’mô, ai mâu tíu vâi klêi gô̆m mê vâi tâp kơđu tá hâi tro, mơni tơdroăng ki tâp kơđu tơkŭm lơ lối hơngế. Kơxô̆ liăn pơto, kơxô̆ liăn vâ tâp kơđu kố xuân cho mâu tơdroăng ki pá puât. Ƀă tơdroăng môi tiah kố, pin thế pêi pro tơdroăng ki tâp kơđu xok, kong kếo, kơxâk, chhá trếo pơkeăng ki xúa tung xôh, choi, rơvât ăm kơphế cho kal khât. Tâng pin ôh tá tơkŭm tung tơdroăng vâ tâp kơđu xok mê kô tơ’lêi pro ‘mêi ăm tơnêi tíu, hyôh kong prâi, mê gá kô pro pơkeăng krêa, kreăng a kloăng kơphế, pro kơchơ vâ ôh tá vâ rôe tơmeăm dêi pin xếo. Tơdroăng kố pin kal thế pro tiah lâi vâ gá tơtro tâ tiô tơdroăng rêh ối nôkố.

-Ô pôa, vâ tŏng gum ‘na tơdroăng kố, Khu xiâm mơhnhôk pêi chiâk deăng Tơnêi têa hiăng ai mâu pơkâ pêi pro ki nhên tiah lâi?

-Pôa Lê Quốc Thanh: Ƀă tơdroăng kố mê Khu xiâm Mơhnhôk pêi chiâk deăng Tơnêi têa rơtế ƀă Khu ki tơrŭm cheăng ai tơdjâk, Khu ngăn ‘na pêt Kơphế Lâp plâi tơnêi dế mơ-eăm ƀă dêi pó pêi pro môi tiah lâi vâ mơjiâng châ môi khu kơxop hlá mơ-éa ki kal, vâ hnê pơtho mâu khu tơrŭm, mâu tơdroăng ki tơdjâk tung tơdroăng pin kal vâ châ gum, thế ai hnoăng cheăng tơdâng tơ’mô. Ôh tá chiâng mê cho pin ai tíu mot, laga tíu ki má mơ’nui dêi pin tá hâi tơxâng tiô kal vâ. Tíu mot mê cho pin dế tối ‘na tơdroăng tôm, gô̆m, hvât xok, laga tung tơdroăng ki tíu lo má mơ’nui dêi tơdroăng gô̆m xok mê, tơdroăng pêi mê gá tiah lâi? Hnoăng cheăng kố kơbố pôu râng ƀă gá tơdjâk troh ƀă dêi pó ƀă tâi tâng mâu tơdroăng ki tơdjâk veăng pêi pro mê kal thế châ rơtế môi tơdroăng ki hlê plĕng, rơtế môi hnoăng cheăng, rơtế troăng pêi môi tuăn sap apoăng troh tá tui lui, tiah mê, pin nếo vâ môi tuăn păng ‘nâng. Tâng ôh, pin kô trâm tơdroăng pá ki ê ‘na kơchơ mơdró, kô pá drêng pin vâ xông tơtêk cheăng kâ, tê mơdró hơngế tâ, kô pá puât ăm pin vâ mot tung khu kơchơ mơdró ki hôm tâ mê. Mê cho mâu tơdroăng, mâu troăng pơkâ thế pêi pro tung pơkâ pêi la ngiâ.

-Ô pôa, pơkâ pêi kố cho tiah mê, laga pin kal ai tơdroăng ki tơdjâk, pêi pro, rak ki tơdâng tơ’mô môi tiah lâi vâ châ tơƀrê môi tiah pói vâ?

Pôa Lê Quốc Thanh: Pin thế mơnhên nhên châ mâu tơdroăng tơdjâk tung tơdroăng ki vâ pêi pro kố. Pơxiâm ing mơngế gô̆m xok, hôm hâ tro khât há? Pơxiâm ing ngế ki xúa pơkeăng, troh mâu tơdroăng ki pôu râng hnoăng cheăng dêi ngế ki tôm, gô̆m, ok xok, ngế ki xúa pơkeăng mê mê̆, troh mâu ngế ki pơto gá, troh mâu ngế ai hnoăng tâp kơđu xok mê. Tâi tâng mâu tơdroăng tơdjâk kố pơrá thế châ thăm mơdêk ivá pêi cheăng ƀă thế môi tuăn hnoăng cheăng ƀă dêi pó. Tâng pin bu pro mơdêi ivá ăm kuăn pơlê, kuăn pơlê hiăng gô̆m laga khu ki tơrŭm cheăng, mâu tơdroăng tơdjâk ki ê ôh tá ‘no dêi hnoăng veăng pêi pro mê pin ai tíu ki lôi chúa. Mê nôkố tơdroăng ki mơhnhôk dêi tơnêi têa hiăng ai tôh Mơhnhôk pơlê pơla a kong pơlê. Kố cho tơdroăng ki ngin tối cho hnoăng cheăng dêi mâu tôh ki kố, thế rơtế ƀă kuăn pơlê, rơtế ƀă mâu khu pơkuâ ƀă mơjiâng châ môi tơdroăng ki hlê plĕng tơdjuôm dêi pơlê pơla ‘na tơdroăng kố. Tâng ôh, mê pin kô ai mâu tíu ki tá hâi tro. Mơhé pin hiăng ai troăng pêi, ai pơxâu phâk, ai mơ-éa hnê mơhno, ai troăng pêi laga xuân ai tíu ki pro pơhôi. Tíu pro pơhôi kố dế ai tung tơdroăng pêi pro hnoăng cheăng kố.

-Mê vâ mâu tơdroăng ki kố châ pro rơdêi, rak tơniăn mâu tíu ki pro pơhôi môi tiah pôa tối mê pin kal pêi pro ki klâi?

-Pôa Lê Quốc Thanh: Ƀă hnoăng cheăng dêi tơná mê Tíu xiâm mơhnhôk Tơnêi têa kô rơtế ƀă Kơ koan xiâm Rak vế hdrê kơchâi plâi pôm ƀă Khu tơrŭm ki ai tơdjâk, mê ngin kô tơrŭm ƀă dêi pó vâ mơjiâng môi mơ-éa kal vâ pro ti lâi lĕm má môi ƀă kơdroh mâu tíu ki pro pơhôi môi tiah hiăng tối, vâ ví mâu tơdroăng ki ôh tá ‘nâi mê cho hnoăng cheăng ki kơbố. Pin mơ-eăm mê cho mơnhên nhên hnoăng cheăng, mơnhên rêm hneăng dêi mâu ki tơdjâk veăng tung hnoăng cheăng kố. Klêi mê, ing tơdroăng ki mợjiâng khu mơ-éa kal môi tiah mê, ngin thăm pro rơdêi ivá pêi cheăng ăm tâi tâng mâu ngế ki veăng tung hnoăng cheăng kố mê tôm, gô̆m, ok xok sap ing apoăng troh tíu mơ’nui, troh mâu troăng pêi má mơ’nui. Klêi mê pro rơdêi tâ nếo mâu tơdroăng pơtâng tối, gum ăm kuăn pơlê ƀă pơlê pơla. Tơdroăng kố ôh tá xê bu ngế ki pêt mơjiâng pêi pro. Pôi tá tơpôu ăm tâi tâng cho xua mơngế ki pêt mơjiâng tơmeăm, mê cho tâi tâng pơlê pơla pin thế pôu râng hnoăng cheăng xua vâ rak vế krúa lĕm tơnêi tíu, têa, chiâk deăng, hyôh kong prâi, cho hnoăng cheăng tơdjuôm./.

-Hôm, pâ mơnê kơ pôa!