Pêi pro tiô tơdroăng Tơkêa bro kơjo kum mơnhông pêt loăng kơphế a tơnêi hngíu, troh nôkố tơring Kon Plông, kong pơlê Kon Tum hiăng  po rơdâ dâng 1.000 ha loăng kơphế Arabica. Krê vâ chê 1.000 rơpŏng kuăn ngo tung tơring, châ kơjo kum tá hdrê loăng kơphế, phon rơvât ƀă hnê kih thuât, vâ pêt lối 236 ha. Nâ Y Rin, ối a thôn Kon Pring, pơlê kân Măng Deăng châ kơjo kum pêt 2.000 xiâm kơphế Arabica ăm ‘nâi, loăng kơphế kố hiăng pro pơxúa châ xo tơ’mot liăn hên ăm rơpŏng hngêi:

 “Tơnêi kố hdrối nah a pêt pôm loăng troh mơ’nui pêt pôm loăng ôh tá châ. Kơnôm hdrê kơphế dêi tơnêi têa kum ăm nôkố châ krí dêi plâi rơpŏng a ai liăn rôe tivi. Kơphế ai yă tâ pêt pôm loăng. Môi hơnăm tiah mê a châ xo tê 40-20 rơtuh liăn” .

Klêi pơ’lăng 10 hơnăm tơbleăng pêi tơdroăng tơkêa bro kơjo kum po rơdâ pêt kơphế tơnêi hngíu, tơdrêng ƀă teăng pêt châ troh 4.100 ha, Kon Tum rôh apoăng pơxiâm mơjiâng khu tơrŭm cheăng pơla kuăn pơlê ƀă khu mơdró, kum mơdêk tâ nếo ki pơxúa ƀă krá tơniăn tung pêi châk tê mơdró kơphế.

Ai 2 ha kơphế tung kơpong pêi cheăng tơrŭm, ngoh Lê Văn Thận, pơlê Tu Ma, cheăm Măng Cành, ăm ‘nâi:

 “Rơpŏng á hdrối nah bú pêt to kơphế tiô rơhêng vâ xuân ôh tá hlê hên ‘na kih thuât. Tơkŭm ƀă Khu pêi cheăng tơrŭm châ vâi amê hlối ăm rơpŏng hngêi hnê kih thuât pêt rak ngăn, klêi mê hnê krí kơphế hlo ki pơxúa tơƀrê dêi rơpŏng hngêi hơnăm kố po rơdâ tơ’nôm 2 ha nếo”.

Ki khât ăm hlo loăng kơphế tơnêi hngíu Arabica hiăng pơtối rak ki pơxúa a mâu tơring kơpong kong ngo Kon Tum, pro pơxúa pêi lo liăn hên ăm kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo pơchông ƀă hên hdrê loăng ki ê.

La troh nôkố, kơphế tơnêi hngíu a 3 tơring: Đăk Glei, Tu Mrông ƀă Kon Plông ối pêt iâ utâi utá deăng pêt ôh tá kân rơdâ, utâi iâ utá iâ; hên kuăn pơlê rak ngăn ôh tá tro tiô kih thuât mê kơdrum loăng xông kân ôh tá dâi lĕm, ôh tá ai plâi hên; tơdroăng kuăn pơlê krí plâi ối ‘miê hên pro yă tê ƀă ki lĕm dêi kơphế ôh tá ‘nhó lĕm to lâi.

Cho mâu tơring ki ai deăng kơphế tơnêi hngíu hên má môi kong pơlê Kon Tum ƀă lối 1.700 ha, pôa Dương Thái Khoa, Ngế pơkuâ ngăn ‘na Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê tơring Tu Mrông, ăm ‘nâi, tơring dế tơbleăng hên troăng hơlâ tơkâ luâ xơpá ki ôh tá tro tung tơdroăng vâ mơnhông tơƀrê hdrê loăng plâi ki kố:

“Pakĭng tơdroăng kơjo kum hnê kih thuât ăm kuăn pơlê, hnê kuăn pơlê ‘mâi mơnhông, rak ngăn mâu ƀăng tơnêi ki hiăng ai, tơring pơtối xúa mâu kơxô̆ liăn ki châ tŏng kum ing mâu tơdroăng pơkâ xuân cho xiâm liăn ngân dêi tơring, cheăm mơdêk ki tơƀrê, lĕm dêi loăng kơphế vâ loăng kơphế tơnêi hngíu tung tơring pro pơxúa tơƀrê ăm kuăn pơlê”.

Pôa Phạm Thanh Bình, Ngế pơkuâ ngăn ‘na Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê tơring Kon Plông, ăm ‘nâi:

 “Nôkố tơring dế séa ngăn tâi tâng mâu tơnêi ki ai nôkố, klâ tiô kơ ƀăng tơnêi i nhên: tơnêi pêt kơphế ki dế ai plâi, tơnêi pêt nếo ƀă tơnêi  loăng ki hiăng krâ mơnhông tơƀrê ƀă pơtối pêt nếo a mâu tơnêi ki loăng hiăng krâ ƀă mâu tơnêi ki ôh tá tơtro vâ pơ’lêh pêt hdrê ki nếo kơtóu plâi, ai pơxúa hên”.

Tơdrêng ƀă pơkâ troh hơnăm 2025 po rơdâ deăng pêt kơphế a tơnêi hngíu tung lối 5.000 ha, kong pơlê Kon Tum xuân dế tơbleăng pêi hên troăng rơhlâ vâ mơnhông tơƀrê loăng kơphế a tơnêi hngíu tiô troăng pêi cheăng nếo nôkố, krá ton, chiâng tơdroăng ki pơxúa ƀă inâi “Kơphế tơnêi tơnêi kong hngíu Kon Tum”. Loăng kơphế tơnêi hngíu dế pơtối veăng mơdêk hên kơxô̆ liăn pêi lo ăm mâu rơpŏng hngêi, khu tơrŭm veăng pêi pêt, rak ngăn, uâ pơliê, tê tơmeăm pêi lo ƀă veăng mơnhông cheăng kâ-rêh ối dêi kong pơlê mơnhông tơƀrê.

*Đi đo tơmiât ‘na tơdroăng mơnhông mơdêk ki dâi lĕm ƀă châ tơƀrê cheăng kâ loăng kơphế kơpong hngíu, lối 3 hơnăm hiăng hluâ Tơrŭm cheăng kơphế krúa lĕm Măng Deang a pơlê kân Măng Deang, tơring Kon Plông, kong pơlê Kon Tum hiăng mơjiâng troăng pêi tơdjêp pêt mơjiâng tơmeăm ƀă rơpŏng kuăn pơlê a 3 cheăm: Hiếu, Măng Cành ƀă Đăk Tăng. Troh nôkố inâi Café de Mang Deang dêi khu tơrŭm cheăng hiăng ai tíu ối tung kơchơ mơdró, ki kơnâ tơmeăm kơphế kơpong hngíu châ mơdêk djâ châ tơƀrê cheăng kâ ăm khu tơrŭm cheăng ƀă kuăn pơlê pêi chiâk deăng. Roh tơpui tơno kơ’nâi kố ƀă pôa Nguyễn Văn Vũ - Tiê̆n sih ‘na pêt hdrê loăng, Kăn phŏ pơkuâ Khu tơrŭm cheăng kơphế krúa lĕm Măng Deang mơnhên nhên tâ troăng pêi tơdjêp xuân môi tiah mâu troăng pêi vâ mơdêk pêi lo châ hên, dâi lĕm tơmeăm kơphế kơpong hngíu.

-Ahdrối mơnê kơ tiê̆n sih hiăng mơdoh chôu ăm roh tơpui tơno kố! Ô tiê̆n sih, ai môi tơdroăng ki nhên tung pêt kơphế kơpong hngíu a kơpong hdroâng kuăn ngo kong pơlê Kon Tum nôkố cho tơkâng rế hía rế iâ ƀă pêi lo châ iâ. Ulâi xiâm kối khoh ai tơdroăng kố?

Pôa Nguyễn Văn Vũ: Châ khât cho vâi krâ kuăn pơlê tá hâi châ ‘nâi kih thuât, vâi krâ kuăn pơlê ôh tá pôe tơkâng klêi rơnó krí mê mâu xiâm loăng kơphế môi tiah loăng pê lơ môi xiâm loăng ki mơnâ mâ ngăn tơdjâk kân troh pêi lo châ hên. Xua kuăn pơlê ôh tá ‘nâi kih thuât pôe tơkâng mê kơxô̆ tơkâng hbrâ vâ plâi ăm hơnăm kơ’nâi mê cho iâ xua trếo piê kơhiâm păn xiâm loăng kơphế ôh tá tŭm ôh tá châ tơkŭm a mâu tơkâng vâ plâi ăm hơnăm la ngiâ. Xua mê, vâ pơhlêh ki kố ngin cho mơngế ki mơhnhôk kuăn pơlê a pơlê cheăm xuân thế hnê mơhno ăm vâi krâ kuăn pơlê. Peăng ngin hbrâ pêi ƀă pơlê cheăm vâ pêi tro lĕm tơdroăng kố’’.

-Klêi 3 hơnăm pêi pro, troăng pêi tơdjêp pêt mơjiâng kơphế kơpong hngíu dêi Khu tơrŭm cheăng ƀă kuăn pơlê ai châ tơƀrê môi tiah lâi?

Pôa Nguyễn Văn Vũ: ‘Na tơdroăng ki tơdjêp troh nôkố ngin hiăng kĭ tơdjêp ƀă lối 87 rơpŏng tơkŭm a cheăm Măng Cành, cheăm Hiếu ƀă cheăm Đăk Tăng. Ƀăng deăng troh nôkố dâng 100 hectar. Tung tơdroăng tơdjêp ƀă kuăn pơlê châ tơdroăng tŏng gum, tơrŭm dêi khu râ kăn pơkuâ cheăm, ki rơhêng vâ tối cho Ƀơrô Pêi chiâk deăng tơring Kon Plông ngin tơkŭm po hnê mơhno kih thuât pêt, rak ngăn loăng kơphế Arabica kố vâ mơjiâng tơmeăm ki dâi lĕm ăm kuăn pơlê. Kơdrum kơphế dêi ngin klêi kơ’nâi tơdjêp xiâm loăng xông kân lĕm, plâi tơdâng tơ’mô ƀă tum. Ngin hiăng ai pơkâ pêi rơtế tơrŭm ƀă Ƀơrô ngăn ‘na chiâk deăng tơkŭm pro ăm lĕm mâu kơdrum kơphế krâ xua mâu kơdrum kơphế krâ a kố ƀăng deăng cho kân’’.

-Khu tơrŭm cheăng kơphế krúa Măng Deang hiăng pêi pro troăng ki klâi vâ mơdêk ki kơnâ kơphế kơpong hngíu?

Pôa Nguyễn Văn Vũ: Vâ vêh djâ ki dâi lĕm phá tơ-ê, dâi khât, troăng pêt, rak ngăn xuân môi tiah uâ bro kơphế tiô mâu mơ-éa pơkâ dêi tơnêi têa, pơtih cho Pơkâ 109 hơnăm 2018 Pơkâ Chin phuh pơkâ ‘na pêi chiâk deăng hưh cơ ƀă rơtế amê cho khu pơkâ ki tơtro Việt Nam 11041 hơnăm 2017 pơkâ ‘na pêt hưh cơ. Ing xiâm kối mê xuân séa ngăn, hriăn plĕng tơ’nôm mâu pơkâ dêi Mih, EU, Nhuk tung xiâm kối mê ƀă kơnôm tung tơdroăng nôkố ivá pêt mơjiâng dêi kuăn pơlê ngin mơjiâng môi troăng pêt mơjiâng kơphế hưh cơ ki phá tơ-ê dêi tơná vâ vêh djâ tơmeăm dâi lĕm tơbleăng ƀă tơmối’’.

-Mâu rơpŏng kuăn pơlê pêi pro tơdjêp pêt kơphế hưh cơ ki hên cho mơngế hdroâng kuăn ngo. Khu tơrŭm cheăng hiăng pêi troăng ki lâi vâ kuăn pơlê hlê plĕng, tơ’lêi pâ, tơ’lêi pêi tiô?

Pôa Nguyễn Văn Vũ: Pêt mơjiâng kơphế hưh cơ pêi pro thế tối khât xuân trâm hên pá puât ‘na hlê plĕng kuăn pơlê cho ôh tá hâi chiâng tung tơdroăng pêi pêt tiô troăng hưh cơ. Pơtâng hnê tối ‘nâng ‘nâi, iâ vâ kuăn pơlê hlê plĕng cho pêi pro “5 ôh”. Má môi ôh tá xúa mâu pơkeăng rak vế hdrê kơchâi plâi pôm xiâm kối cho hoă hok pro ‘mêi kong prâi ƀă ‘mêi ăm kuăn mơngế xuân môi tiah kong kế kong prâi. Má péa nếo, ôh tá xúa mâu pơkeăng kơdê nhâ ki ‘mêi. Má pái, ôh tá xúa mâu pơkeăng hoă hok, phon hơ’lâk. Má pŭn ôh tá xúa mâu trếo ki pro tơdjâk ăm rơdêi tâ xuân môi tiah trếo rak tung tơdroăng pêt mơjiâng ƀă uâ bro tơmeăm kơphế kố. Ƀă mơ’nui mê cho oh tá xúa mâu tơmeăm ôh tá ‘nâi xiâm kối ƀă tơmeăm pro pơhlêh gen’’.

-Rơtế ƀă tơmeăm châ tơniăn, tơdroăng mơjiâng inâi ăm kơphế kơpong hngíu châ Khu tơrŭm cheăng tơtrŏng môi tiah lâi?

Pôa Nguyễn Văn Vũ: Inâi Café de Mang Deang ngin nôkố cho dế djâ tê a kơchơ mơdró cho mâu tơmeăm 100% Arabica ƀă kơlo têk chu hơ’lâk 60% Arabica ƀă 40% Robusta. Tơmeăm dêi ngin tơmeăm mot ngin séa ngăn cho kơtăng ƀă kơmăi kơmok kŏng ngê̆ uâ mơdiê xuân hiăng châ ăm mâu chưng chih ‘na rak tơniăn krúa lĕm kế kâ, pơtih môi tiah HACCP, klêi mê ki má môi nếo ngin xuân hiăng châ Kơ koan xiâm pơkuâ tuăn ngôa rơkê ăm mah tơmeăm’’.

-Rơtế ƀă châ tŏng gum hdrê, kơxô̆ liăn, kih thuât mâu rơpŏng kuăn pơlê pêi pro tơdjêp pêt kơphế hưh cơ ƀă Khu tơrŭm cheăng dế lăm krí dêi plâi tum ƀă plâi tum hên. Tiên sih tối ki pơxúa ki tơdroăng pơhlêh kŭn djâ ăm tá Khu tơrŭm cheăng ƀă kuăn pơlê pêi chiâk deăng?

Pôa Nguyễn Văn Vũ: Plâi tum cho dâi lĕm tâ, ham lươ̆ng mâu trếo ki phá tơ-ê dêi kơphế kô hên tâ ki kơnâ cho hên tâ. Krí châ mâu plâi kơphế tum ‘na yă tê mê cho châ 2 xôh tơngi klêng. Khu tơrŭm cheăng ngin tơkêa rôe ăm kuăn pơlê rêm kilô plâi drêh ki lối 90% plâi tum krí a xiâm loăng mê ngin kô rôe ƀă yă kơnâ lối 20% tâng pơchông ƀă kơchơ mơdró nôkố xua mê kuăn pơlê hlo ki pơxúa dêi kuăn pơlê hbrâ tơrŭm. Tung troăng pêi cheăng ton xŏn dêi ngin ‘na ton xŏn ai mâu kơdrum hưh cơ mơjiâng mâu tơmeăm krúa, tơdrêng amê ai pêt tơvât loăng pơkeăng vâ mơdêk kơxô̆ liăn pêi lo ăm kuăn pơlê tung mâu hơnăm apoăng’’.

-Mơnê hên kơ Tiê̆n sih Nguyễn Văn Vũ ‘na roh tơpui tơno kố!