Hloh 1 giĕng kơ âu, mŏ Nguyễn Thị Chuyên, oei tơ̆ xăh Ea Tiêu, apŭng Cư Kuin, dêh char Đắk Lắk tŏk bŏk akŏm phĕ tiu. Hăm hloh 300 jrăng tiu tŏk bŏk đei plei, pơyan ‘nâu, sư gô iŏk đei hloh 1,3 tấn tiu. Mŏ roi tơbăt, plei tơ jur ƀiơ̆ kơ pơyan hơdrol yua đơ̆ng tŏ ‘mi kial ưh kơ ‘lơ̆ng, kơjă tơmam jang, bơngai jang kŭm tŏk hăm kơjă tiu dang ei tŏk bŏk tơ̆ 160.000 hlak jên 1 kĭ, ‘noh kon pơlei jang chŭn mir oei đei lơi. Mŏ tơchĕng hơdrol gô hơnơ̆ng tơmơ̆t dơ̆ng jên jang pơgar ‘long ‘lơ̆ng hloh tơplih yua kơ pơih să teh pơtăm. Mŏ Nguyễn Thị Chuyên tơroi:

“Dôm sơnăm ‘nâu kơjă tiu tŏk măk ‘noh kon pơlei nhôn kŭm chhôk. Hăm 1,2 ‘long hư răm ‘noh nhôn gô pơtăm hơlam dơ̆ng păng hơnơ̆ng tơmơ̆t jên jang lơ̆m ‘long tiu. Nhôn ‘nâu lăp đei pơtăm cheh phe păng tiu đĕch mă ưh kơ pơtăm dôm ‘long nai dơ̆ng ôh. Ƀôh pơtăm tiu iŏk yua kŭm đei kơna nhôn oei hơnơ̆ng pơtăm tiu”.

Ƀok Hoàng Văn Tùng oei tơ̆ xăh Ea Ktur, apŭng Cư Kuin, dêh char Đắk Lắk vei lăng răh pơgar cheh phe tơgĕch phĕ răh tiu pơtăm hơlam lơ̆m pơgar. Hăm dang 400 jrăng tiu pơtăm hơlam, lơ̆m noh hloh 200 tŏ jrăng ăn phĕ plei, ƀok tơchĕng hơdrol sơnăm ‘nâu iŏk đei dang 1 tấn tiu. Hlôi tơklep hăm tiu lơ sơnăm, yak hloh dôm tơdrong tơplih đơ̆ng kơjă tiu ƀơ̆t tŏk măk, ƀơ̆t reh dêh hnang kơna 2 sơnăm kơ âu kơjă cheh phe, tiu tŏk măk păng sơđơ̆ng hlôi tơgŭm ƀok Hoàng Văn Tùng ƀôh chhôk ‘nă păng hơmĕng.

“Tŏk kơjă ‘noh kŭm dă ƀiơ̆ ăn bơngai jang, bơngai pơtăm dă ƀiơ̆ kơ gleh hrat. Phĕ mă ƀôh kơjă tiu tŏk bơngai jang kŭm lăng kăl tơmơ̆t jên jang vei lăng. Bơ̆n phĕ răh truh dang yơ ‘noh hơleh sơdrai truh dang noh hloi. Phĕ đang vơ̆t hơlơ̆k vei lăng pơgar, ôp pơgar, pơm rơgoh dơ̆ng pơgar vă pơyan truh iŏk đei plei lơ hloh dơ̆ng”.

Lơ̆m apŭng Cư Kuin, dêh char Đắk Lắk dang ei đei dang 4.700 hek tar tiu tŏk bŏk lơ̆m khei ‘năr phĕ tĕch, plei jô̆ păh lăp đei hloh 3,2 tấn lơ̆m 1 hek tar, kơsô̆ tơmam jô̆ păh lăp rim sơnăm đei hloh 15.000 tấn. Kiơ̆ kơ ƀok Nguyễn Cảnh Danh, Phŏ kơdră Anih vei lăng găh Choh jang sa păng Cham char apŭng Cư Kuin, dêh char Đắk Lắk, dôm sơnăm tơ jê̆ âu, kơjă tiu tŏk măk hlôi tơgŭm kon pơlei sơđơ̆ng jơhngơ̆m tơmơ̆t dơ̆ng jên jang pơm tơlĕch. Hơdai hăm tơgŭm kon pơlei găh pơhrăm khoa hŏk ki thuơ̆t, khŭl kơdră tơring kŭm pơtho tơtă kơ kon pơlei ‘nĕ kơ pơih să hơgăt teh pơtăm lơ dêh hnang, hơnơ̆ng tơmơ̆t jên jang vei lăng hơgăt teh đei dang ei kiơ̆ trong rơgoh, kơjăp ‘lơ̆ng:

“ Anih vei lăng choh jang sa păng cham char apŭng tơlĕch ăn dôm trong jang pơtăm tiu kơjăp, đei yua. Nhôn kŭm pơtho tơtă kơ kon pơlei kăl kơ akŏm pơjing dôm hơp tak xăh lơ̆m kơplăh jang sa, tơklep hơdai kon pơlei vă pơm tơlĕch tơmam vei sơđơ̆ng pơm lăp hăm ‘meh vă đơ̆ng anih tĕch mơdro”.

Tŏk bŏk tŏ hlơ hlĕng, dôm pơgar tiu plei hơkriu hơkrau oei rơ ông nơ̆r hiơ hiĕk. Muh măt găm đơ̆ng tŏ sa, ƀĕnh đak pơ uh, dôm bơngai lơ̆m ŭnh hnam ƀok Nguyễn Tấn Lục (thôn 4, xăh Ia Hlốp, apŭng Chư Sê, Gia Lai) oei chơt hiơ hiĕk. Yua kơ sơnăm ‘nâu, kơjă tiu măk 160.000 hlak jên 1 kĭ, ƀơ̆t mă plei 1 jrăng tiu tŏk truh hloh 3 kĭ krođ, tơchĕng hơdrol pơgar tiu 1 hek tar kơ ŭnh hnam gô hơnhăk ăn iŏk yua hloh 400 triệu hlak jên. Ƀok Lục chhôk hơiă tơroi:       

“Pơyan tiu sơnăm 2025 âu, ĭnh chhôk hơiă dêh yua kơ đei ƀiơ̆ kơ rim sơnăm. Jô̆ păh lăp 1 tơtơm tiu iŏk đei 3,5kĭ kro. Ĭnh hlôi pơm hla ar jang hơdai hăm kŏng ti Ô Lam đơ̆ng 5 sơnăm hơdrol kơna đei răt măk ƀiơ̆ kơjă anih tĕch mơdro đơ̆ng 2.000 truh 3.000 hlak jên 1 kĭ. Kơna tôch lơ chhôk hơiă.”

Tơdrong chơt hơiă kŭm păr ang jơ̆p rim tơring pơtăm tiu tơ̆ Gia Lai. Hloh 100 ‘nu bơngai jang kơ Hơp tak xăh Choh jang sa păng Pơvih pơvăn Nam Yang (apŭng Đăk Đoa) tŏk bŏk hơmĕng pơyan jang âu gô hơnhăk ăn dôm jĭt ti hlak jên gơnang đơ̆ng 50hek tar tiu iŏk đei plei ‘lơ̆ng. Ƀok Nguyễn Tấn Công - Kơdră vei lăng Hơp tak xăh roi tơbăt, đơ̆ng sơnăm 2018 truh dang ei, anih jang hlôi tơplih trong pơtăm hơlam tiu păng cheh phe vă pơm tŏ sĕt ƀiơ̆ jên jang, hơtŏk tơdrong kơjăp tơ̆ hơnăp tơplih đơ̆ng anih tĕch mơdro. Hơdai hăm ‘noh, Hơp tak xăh pơtrŭt kon pơlei iŏk yua pơtăm rơgoh, vei sơđơ̆ng tơdrong hơgăt ‘lơ̆ng tĕch tơ̆ teh đak đe:

“Hơp tak xăh pơtho tơtă kơ kon pơkei ‘nĕ kơ yua dôm kơchơ̆t kơ̆m, mă loi ‘noh jĭ dôm anih tĕch mơdro đơ̆ng châu Âu, Mi, Nhật Bản đĭ kơ̆m hơdrol âu. Brei mơ sơ̆, hơp tak xăh kŭm roi tơbăt lê̆ hơdrol kơchơ̆t Sudan IV ‘noh kơchơ̆t nhưm kơ mâu kơmăy kơmŏk, hơdai hăm pơtho kon pơlei yua koăl tăng păng kơ ƀao sơ̆k ưh kơ đei kơmâu. ‘Nâu jĭ dôm trong jang kơjăp. Pơtăm lơ ‘long, pơlơh băl ưh kơ pơm hơtŏk jên jang mă lei tơgŭm iŏk yua tŏk lơ. Hrei ‘nâu kơjă cheh phe măk kơna tơdrong hơrih sa kơ kon pơlei tôch kơ ‘lơ̆ng.”

Gơnang đơ̆ng tơplih trong pơtăm trŏ lăp, teh tiu ưh kơ pơih să nhen hơdrol, bơngai pơtăm tiu Gia Lai oei iŏk đei lơ gơnang đơ̆ng kơjă ‘lơ̆ng păng plei sơđơ̆ng.