VOV4.Bahnar – Mă đơ\ng hơ găt te\h pơ tăm tiu tơ\ Gia Lai hlôi lơ hlo\h kơ so# pơ kăp bơih ră, mă lei pơ yan ‘mi ‘nâu, kon pơ lei oei dui băl năm tơ\ dôm pơ gar ơng vă răt tơ đăh tiu vih pơ tăm. Dôm bơ ngai tam mă juăt pơ tăm tiu lăp rơih răt tơ đăh tih ‘lơ\ng đe\ch, mă ưh đei hơ len năng trong ơng, pơ lôch pơ rang j^ kiơ… Oei an^h jang kơ pal ‘no\h ưh đei vei kơ jăp pơ gar ơng, kon pơ lei gô pu\ răm mưh răt [ơm hơ dre\ch ưh ‘lơ\ng.

20 sơ năm ‘nâu, ‘nho\ng Rcom Tunh, tơ\ Plei Rơ Wai, xăh Ia Khươl, apu\ng Chư Păh pôm băt pơ tăm che\h phe đe\ch. Mă lei sơ năm ‘nâu, kơ jă tiu to\k, kon pơ lei tơ gar băl pơ tăm tiu, ‘nho\ng ku\m phă hu\t 2 sao che\h phe kră vă io\k te\h pơ tăm tiu. Tam mă băt trong pơ tăm tiu, năm tơ\ pơ gar ơng, ‘nho\ng Rcom Tunh chă rơih răt tơ đăh tiu kiơ\ nơ\r bôl boăl tơ roi ăn đe\ch: “Tơ drong ‘nâu inh chă pinh bôl boăl pơ tăm tiu hơ drol. Đe akhan hơ dre\ch tiu Vĩnh Linh ưh gan đei pơ rang j^ phă. Hơ dre\ch đe ơng ưh đei j^ kiơ, [ôh rơ\h chăt pran ‘no\h ba rơih răt sư.” ,  ‘nho\ng Rcom Tunh pơ ma thoi no\h.

Lơ pơ gar ơng ưh đei jang kiơ\ ki thuât, pơm ăn tiu [ônh đei pơ rang j^ phă.

          Hrei ‘nâu, 2 păh jih trong gre 14, jăl trong [ât phương Yên Thế păng phương Chi Lăng, pơ lei tơm Pleiku, đei lơ an^h ơng te\ch tơ đăh tiu. Kơ jă tiu te\ch tơ\ âu tôch re\h, đơ\ng 5 truh 6 rơ bâu 1 kơ [i (mưh răt lơ) păng 8 rơ bâu 1 kơ [i (mưh răt le). {ok Hoàng Văn Thắng, tơ ‘ngla pơ gar ơng Thùy Dương tơ\ trong Phạm Văn Đồng, pơ lei tơm Pleiku ăn tơ băt, sơ năm ‘nâu bơ ngai năm răt tơ đăh tiu lơ [iơ\ kơ sơ năm sơ\, ưh lăp hơ dro# lơ\m dêh char Gia Lai đe\ch mă đơ\ng lơ dêh char nai lơ\m tơ ring Tây Nguyên păng đơ\ng tơ ring To\k bo\k hai. {ok Hoàng Văn Thắng tơ roi: “{ôh ‘lơ\ng ‘no\h đe răt pơ tăm, đe chă tơ roi ăn băl, tơ roi đơ\ng tơ ring âu truh tơ ring to. Kơ an dôm dêh char găh pơ băh âu, dêh char yơ ku\m đei bơ ngai truh răt tơ đăh tơ\ âu.”

Tơ drong te\ch mơ dro to\k, mă lei kơ jă oei ưh kơ to\k, [ât lăp oei re\h [iơ\ kơ sơ năm sơ\ dơ\ng, ‘no\h j^ tơ drong tôch kơ krê hăm tơ đăh tiu hrei ‘nâu tơ\ Gia Lai. Tiến sĩ Đặng Bá Đàn – Kơ dră An^h tơ che\ng hơ len păng ato\k tơ iung tiu (găh An^h jang khoa ho\k ki thuât Nông lâm nghiệp Tây Nguyên) ăn tơ băt, kơ jă 1 kơ [i tơ đăh tiu ‘lơ\ng ‘no\h 9 rơ bâu, mă lei kơ jă đe te\ch tơ\ ‘ngoăih ‘no\h lăp đơ\ng 5 truh 6 rơ bâu ‘no\h ro\ năng tơ đăh tiu âu ưh kơ ‘lơ\ng. ‘Me\h đei tơ đăh tiu ‘lơ\ng athei jang kiơ\ ki thuât tôch kơ jăp, ưh kơ s^ lăp kăt tơ lei ơng hloi đe\ch ôh. Tiến sĩ Đặng Bá Đàn tơ tă: “Mă 1 athei năm tơ\ pơ gar ơng đei đe ư. Hăm tiu ‘lơ\ng vă pơ tăm ‘no\h athei đei to\ se\t hlo\h ‘no\h đơ\ng 5 truh 6 hlak hla, kơ jung hlo\h 20 cm. Mă loi, kon pơ lei athei năng rơ\h sư hăm pran ưh. Tơ dăh tiu jing ‘lơ\ng mă ưh đei rơ\h ‘no\h mưh pơ tăm, kon pơ lei [ônh đei tơ drong răm. Yo\ng tiu đei rơih đơ\ng dôm pơ gar đei plei ‘yăl, ưh đei sơ drông, pơ rang j^ phă. Đơ\ng tơ lei tiu ‘lơ\ng ‘no\h, mưh ơng bơ\n athei pơ lôch pơ rang j^ dơ\ng. Bơ\n tong lơ\m pơ gang pơ lôch pơ rang, pơ mâu, pơ gang vi sinh vă rơ\h pran, tiu chăt [ônh tih. Mưh bơ\ jang, bơ\n athei pơm thoi yơ vă huei đei pơ rang j^ phă tơ\ tơ đăh tiu”.

Pơ gar ơng tro\ ki thuât tơ\ An^h tơ che\ng hơ len păng ato\k tơ iung tiu

Kiơ\ đơ\ng dăr hơ len tơ pă tơ\ yăn âu lơ\m pơ lei tơm Pleiku ăn [ôh, rim pơ gar ơng tiu chă răt tiu yo\ng tơ\ lơ pơ gar, vih kăt hơ met đang kơ ‘no\h tăh ơng lơ\m kơ [i vă te\ch. Kơ plăh ‘no\h, lơ pơ gar tiu tơ\ tơ ring khei ‘năr âu ki đei pơ rang j^ phă pơm ăn tiu “lôch hre\nh”, “lôch hiơ\”. Yoa thoi no\h, hăm trong kăt tơ lei ơng tơ đăh vă te\ch thoi kơ pal ‘no\h ưh tro\ hăm ki thuât jang, đei lơ tơ drong krê hăm kon pơ lei răt pơ tăm. Ưh lăp tơ đăh tiu tơ\ Gia Lai đe\ch, mă lơ dêh char lơ\m tơ ring Tây Nguyên, ku\m đei lơ pơ gar ơng te\ch tơ đăh tiu thoi âu mơ\n, oei dôm an^h jang kơ pal ‘no\h ưh ke\ vei lăng đ^ tơ drong ‘nâu. Kon pơ lei athei kơ chăng mưh chă răt tơ đăh tiu vă pơ tăm.

Nguyễn Thảo: Chih

Dơ\ng: Tơ blơ\