Mon N.N.Đ (3 sơnăm) tơ̆ xăh Ea Knuếc, dêh char Đắk Lắk hơnơ̆ng lĕch đak muh, hiĕn, tơgok lĕch đak khoak, ưh ‘mĕh sŏng xa. Unh hnam năm răt pơgang kơdih brŏk tơhuch ăn mă lei jĭ ưh đei da ƀiơ̆ ƀiơ̆ mă nhen roi dêh hlŏh dơ̆ng kơna jing chơ ba mon năm tơ̆ Hnam pơgang Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột khăm. Tơ̆ âu, mon đei khăm hơlen akhan jĭ tơsoh.

Mŏ Ng.T.T.H, mĕ mon tơroi: “Tơ̆ hnam mon đa hiĕn, tơgok đak khoak, kuă sŏng xa. Đơ̆ng rŏng 2 năr ƀôh roi dêh kơna inh răt pơgang tơ̆ ‘ngoăih tơhuch ăn kơ mon. Huch pơgang 1 năr mă lei ưh ƀôh da ƀiơ̆ kiơ, kơplăh âu pơtơm chơ mon năm tơ̆ hnam pơgang Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột. Lơ̆m dôm năr ƀich hơmet tơ̆ hnam pơgang mon tôch mơ̆ng nơ̆r đa ƀak si mưh huch pơgang. Tơ̆ hnam mĕ ƀă, yă ƀok pơlung ră mă lei mon kuă huch pơgang, oei năm tơ̆ hnam pơgang đe ƀak si ăn huch pơgang tôch ƀônh. Truh dang ei mon da ƀiơ̆ hiĕn bơih, đak khoak kŭm ưh pă đei lơ, jơhngâm pran mon roi jăng ƀiơ̆, hơkâu ƀôh hiôk ƀiơ̆ bơih.”

Nhen thoi noh mơ̆n, unh hnam ‘nhŏng N.T.T oei tơ̆ xăh Quảng Phú, dêh char Đắk Lắk. Dang hlŏh 10 năr adrol ki, mưh ƀôh mon nge (7 khei) hiĕn, yuh, unh hnam ‘nhŏng N.T.T chơ ba kon năm tơ̆ Hnam pơgang Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột lơ̆m kơmăng hloi. Tơ̆ âu, mon đei khăm hơlen akhan jĭ tơsoh yoa virus RSV. ‘Nhŏng N.T.T cho biết: “Tơ̆ hnam mon hiĕn hơnơ̆ng, yuh dơ̆ng kơna unh hnam chơ mon năm tơ̆ hnam pơgang. Ƀât mon ‘nao hiĕn klo kăn măr nhi chơ mon năm tơ̆ hnam pơgang păng iŏk pơgang huch hloi. Huch pơgang 1,2 năr mon da ƀiơ̆ hiĕn bơih mă lei oei yuh hơnơ̆ng đĕch, klo kăn măr nhi jing chơ dơ̆ng kon năm tơ̆ hnam pơgang, păng đei ƀak si akhan jĭ tơsoh athei ƀich tơ̆ hnam pơgang hloi. Đơ̆ng rŏng 3 năr hơmet tơ̆ hnam pơgang, jơhngâm pran mon đĭ vă jăng bơih, ưh pă gan hiĕn păng yuh bơih”.

Đơ̆ng blŭng sơnăm 2025 truh dang ei, Hnam pơgang Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột iŏk hơmet ăn vă jê̆ 12.000 ‘nu hơioh jĭ găh trong dui jơhngâm. Hơdrô̆ jĭ tơsoh đei vă jê̆ 3.000 ‘nu bơngai, iŏk đei 25%. Kiơ̆ đe ƀak si chuyên khoa, dôm năr tơjê̆ âu, tŏ ‘mi kial ưh hơđơ̆ng pơm ăn hơioh jĭ hiĕn, hơnơ̆k hơdrap roi tŏk. Jĭ tơsoh jĭ tơdrong jĭ hơnơ̆ng kơ đei mă lei tơdăh ưh đei khăm hơlen trŏ, hơmet tơtom ƀât lăp gô pơm tơlĕch lơ tơdrong krê, ƀơm kơnê̆ truh tơ̆ jơhngâm pran, ƀât lăp ƀơm truh tơdrong arih kơ đe hơioh hloi.

Jĭ tơsoh ƀơm truh tơ̆ tŏ ‘mi kial ‘mi kial păng cham char, mă loi ‘nŏh jĭ tơsoh yoa đơ̆ng virus RSV. Jĭ tơpŏh dêh mưh ‘năr tơngiĕt păng ‘mi lơ. Kơplăh dang ei, hơyuh iôm tơ̆ ‘ngoăih tŏk, tơdăh mĕ ƀă ưh đei vei lăng hơkâu tơnŏ ‘lơ̆ng ăn hơioh, mă loi jĭ đe kon mon hơla kơ 2 sơnăm, ‘nŏh đe mon tôch ƀônh đei jĭ tơsoh. Găh noh dơ̆ng, tơdăh anih oei xa ‘mê̆ ‘mach dăh mă hơnơ̆ng đei ‘nhui hât, đe hơioh kŭm ƀônh đei jĭ ‘năi. Ƀak si CKI Trần Thị Liễu Chi, khoa Nhi, Hnam pơgang Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột ăn tơbăt: “Virus RSV jĭ kơloăi virus hơnơ̆ng kơ đei lơ̆m pơyan ‘mi. Tơ̆ tơring Pơbăh păng Tây Nguyên jĭ tơsoh đơ̆ng virus RSV hơnơ̆ng kơ đei đơ̆ng khei 5 truh khei 9 rim sơnăm, hmă hmă đe hơioh hơla kơ 2 sơnăm kơna pơm ăn đe hơioh đa jĭ tơsoh ăl”.

Kiơ̆ dôm bơngai juăt jang pơgang, jĭ tơsoh jĭ tơdrong jĭ hơnơ̆ng kơ đei tơ̆ đe hơioh, mă loi hăm đe hơioh hơla kơ 2 sơnăm. Mă lei, ưh kơsĭ đĭ đăng hơioh jĭ tơsoh athei chơ năm tơ̆ hnam pơgang ngăl ôh mă athei lăng kiơ̆ jĭ dêh dang yơ. Mă ƀă athei chơ ba kon mon năm khăm tơ̆ dôm anih jang pơgang đei khoa nhi vă đei đe ƀak si roi tơƀôh trong vei rong, athei ƀich tơ̆ hnam pơgang dăh mă hơmet tơ̆ hnam. Kiơ̆ đơ̆ng jĭ rthoi yơ, đe hơioh lơ liơ vă gơ̆h tơlĕch trong hơmet pha ra băl. Ưh gơh răt pơgang tơhuch ăn hơioh kơdih, yoa hơmơt đei tơdrong krê tơdăh yoa pơgang ưh tro păng hơmet ưh kơlăp.

Jĭ tơsoh ‘noh tơdrong đei pơchŭng nhu mô tơsoh. Jĭ tơsoh tơ̆ hơioh ‘noh jĭ tơdrong jĭ đa tơƀơ̆p, ƀônh kơ jĭ hơ lơ̆k lơ ‘măng păng jing tơdrong tơm hơnhăk truh lôch tơ̆ hơioh. Jĭ gô đei tơ̆ lơ sơnăm pha ra băl, mă lei đa tơƀơ̆p hloh ‘noh jĭ tơ̆ grŭp hơioh đơ̆ng ‘nao rơneh truh 5 sơnăm, mă loi krê hơmơt tơ̆ hơioh hơla kơ 2 sơnăm. Tơdrong hơmet jĭ tơsoh ƀơm truh tơdrong pha ra băl đơ̆ng jĭ păng pơmơ̆ng lơ̆m tơdrong tơm pơm ăn. Kiơ̆ đơ̆ng noh ƀak si gô hơlen lăng tơdrong jĭ đơ̆ng rim hơioh pha ra băl vă tơlĕch ăn dôm trong hơmet jĭ tơsoh ăn kơ hơioh trŏ lăp. Yua thoi noh, tơdrong tang găn jĭ păng lăng băt hrôih đei ƀôh jĭ tơsoh tơ̆ hơioh ‘noh tôch kơ gĭt kăl. Vă tơgŭm đe mĕ ƀă hlôh hơdăh hloh jĭ tơsoh tơ̆ hơioh, ƀak si chuyên khoa I Trần Thị Liễu Chi –khoa Nhi, Hnam pơgang Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột roi tơbăt hơdăh.

- Apĭnh ƀak si roi tơbăt dôm tơdrong tơm hơ yơ pơm ăn jĭ tơsoh?

Ƀak si Trần Thị Liễu Chi: Dôm tơdrong tơm đa pơm ăn jĭ trong dui jơhngơ̆m pơma atŭm păng jĭ tơsoh pơma hơdrô̆ tơ̆ hơioh, mă loi ‘noh jĭ tơ̆ hơ ioh hơla kơ 5 sơnăm ‘noh jĭ yua đơ̆ng đei ƀơm tôch kơ tih truh tơdrong cham char păng tŏ ‘mi kial. Jĭ tơsoh gô roi tŏk mưh ‘năr tơ ngiĕt dăh mă ‘năr ‘mi lơ. Kơplăh ou tơdrong hơyuih lơ̆m hơyuh tŏk lơ ‘noh tơdrong hiôk ăn yŏng jĭ, pơrang pơm ăn jĭ tơsoh iung ranh. Hơdai hăm dôm tơdrong tơm kơpal ‘noh tơdrong ‘mê̆ ‘mach cham char, kŭm hăm tơdrong hơnơ̆ng hyup ƀơm ‘nhui hơ̆t sa roi pơm ăn hơioh ƀônh kơ đei jĭ tơsoh hloh, mă loi ‘noh tơ̆ dôm hơioh iĕ, hơioh hơla kơ 2 sơnăm.

- Ƀak si ăi, mưh đei jĭ tơsoh hơioh gô đei ƀôh jĭ thoi yơ? Jĭ gô pơm ăn dôm tơdrong jĭ ăl kiơ?

Ƀak si Trần Thị Liễu Chi: Mưh đei jĭ tơsoh pơma atŭm păng jĭ tơsoh yua đơ̆ng ƀơm yŏng jĭ RSV pơma hơdrô̆, lơ̆m dang 2 năr blŭng, hơ ioh gô đei dôm tơdrong jĭ lei lăi nhen jĭ hơnơ̆k hmă nhen hiĕn, kơ seh păng lĕch đak muh. Mă lei jĭ gô đei tơplih tôch kơ hrĕnh lơ̆m dôm năr đơ̆ng rŏng, hơioh gô đei ƀôh dui jơhngơ̆m lap, dui jơhngơ̆m mơgrek, dui jơhngơ̆m pơmat, ưh kơ sa, ưh kơ mŏm, yuh dêh. Đei jĭ tơsoh ăl kăl hloh athei tơgŭm ăn kơ ioh dui hơhngơ̆m hăm ôxy, tơgŭm trong dui jơhngơ̆m ăn hơ ioh.

Mưh đei jĭ tơsoh, tơdăh ưh kơ đei hơlen băt păng hơmet tơtom hơioh gô tơƀơ̆p dôm tơdrong jĭ ưh kơ ‘lơ̆ng trong dui jơhngơ̆m. Hmă hmă đe hơioh đei ƀôh nhen dui jơhngơ̆m tôch kơ lăp, lăng hơkâu ƀôh bơ vơ, kăl athei dui jơhngơ̆m hăm ô xy, ƀơ̆t lăp athei iŏk kơmăy ăn kơ hơioh dui jơhngơ̆m, pơm ăn kơ hơioh lap, rơmơ̆n, ưh kơ sŏng sa, ưh kơ mŏm... 1,2 ‘nu gô pơm ăn pơchŭng trong pham.

- Ƀak si ăi, dôm tơdrong jĭ đei ƀôh hơ yơ kăl athei lăng truh hăm jĭ tơsoh tơ̆ hơioh vă tang găn dôm tơdrong jĭ ăl?

Ƀak si Trần Thị Liễu Chi: Mưh ƀôh hơioh đei hiĕn, yuh, mơgrek, dui jơhngơ̆m hrĕnh, dui jơhngơ̆m lap, ưh kơ sŏng sa, ưh kơ mŏm..., mĕ ƀă kăl kơ ba hơioh năm tơ̆ hnam pơgang vă khăm. Mĕ ƀă kŭm kăl kơ ăn kon huch pơgang ƀlep kơliêu păng athei đơ̆ng ƀak si, ‘nĕ kơ chă tơplih kơdih kơliêu yua pơgang ăn kơ hơioh.

- Kăl kơ pơm kiơ vă tang găn jĭ tơsoh ăn kơ hpioh hă si?

Ƀak si Trần Thị Liễu Chi: Jĭ tơsoh ‘noh tơdrong jĭ đa ƀơm truh tơdrong cham char kơna mĕ ƀă kăl kơ lăng truh tơdrong tơplih đơ̆ng tŏ ‘mi kial, pơtih gia nhen ‘năr tơ ngiĕt ‘noh athei vei tơnŏ ăn hơioh, mưh ăn hơioh lĕch tơ̆ trong kăl kơ gom ƀŏ. Hăm trong sŏng sa, kăl kơ ăn hơioh sŏng sa tôm 4 grŭp kơchơ̆t bek ‘lơ̆ng nhen tinh bột, đạm, sĭk, vitamin păng khoáng chất tơgŭm hơioh hơtŏk jơhngơ̆m pran. Ăn hơioh ƀet tôm păng ƀlep năr dôm kơloăi vắc xin. Hăm dôm hơioh hơla kơ 6 khei kăl kơ ăn hơioh mŏm hơdrô̆ đak toh mĕ đĕch, sŏng sa mă tôm măh, trŏ lăp. Mưh hơioh đei jĭ tơsoh mă lei lăp ai đĕch, hơmet tơ̆ hnam mĕ ƀă kăl kơ lăng truh trong sŏng sa ăn hơioh mă lăp, hơtŏk loi dơ̆ng dôm kơchơ̆t bek ‘lơ̆ng ăn hơioh. Hăm dôm hơioh sŏng sa ưh kơ gan lŭ dăh mă ưh kơ sa, ưh kơ mŏm, lap đei hloi hăk athei ăn hơioh sa dôm tơmam đak, ƀônh kơ hach, kơ̆m dôm tơmam sa đei lơ rơmă, hơnat kơ hach, tơmam sa tơngiĕt. Mưh ăn hơioh huch pơgang kŭm kăl kơ pơm kiơ̆ ƀlep kiơ̆ hla ar ƀak si chih ăn, ưh kơ gơh chă tơplih kơdih kơliêu huch, ưh kơ gơh chă tơplih kơdih pơgang, pơ dơh huch pơgang.

- Lei ah, bơnê kơ ih ƀak si hơ!