2,3 khei ‘nâu, unh hnam mŏ N.M.C ƀôh kon drŏ kăn sư ‘nŏh mon N.Q.T (8 sơnăm) tơ̆ phường Tân An, plt Buôn Ma Thuột, dêh char Đắk Lắk tôch ƀônh vơ̆ kơjung, tŏh roi tih. Pơngơ̆t tơ̆ hơnăp tơdrong tang ‘yar hrôih đơ̆ng mon, mŏ chơ mon năm khăm tơ̆ Khoa hơmet jĭ ăn hơioh, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên. Đei boăl đei kon tang ‘yar hrôih, kŭm đei kơtơ̆ng păng đŏk lơ tơdrong tơroi ƀơm truh jơhngâm pran âu mă lei mưh iok đei hla ar khăm hơlen ăn kon drŏ kăn kơdih kâu, akhan tang ‘yar hrôih, mŏ C oei bơhơ̆ng ưh kơ băt kiơ. Mŏ C akhan, tang ‘yar hrôih ƀât hơiŏh oei ‘lơ̆p dêh hnang, tam mă hlôh vao yă kiơ, sư ƀơm truh jơhngâm đon, hơkâu jăn đe mon yoa đe mon tam mă đei đon vei lăng jơhngâm pran kơdih. Krê hlŏh dơ̆ng, ƀônh đei bơngai drŏ nglo pơhlŭ, ƀơ ƀrơh, pơm tơlĕch tơdrong răm tôch kơnê̆.

Mŏ N.M.C tơroi: “Mon hnam nhôn 8 sơnăm, tơ̆ hnam ƀôh tŏh mon tih, hơkâu vơ̆ kơjung hlŏh tơdrong kơna inh ba mon năm khăm. Inh đei 1 ‘nu boăl đei kon 9 sơnăm tang ‘yar hrôih mă lei ưh kơ băt, truh mon ƀôh jơ̆ng kơnh ‘nŏh inh kŭm tôch pơngơ̆t. Inh kơtơ̆ng đe tơroi lơ găh tang ‘yar hrôih ‘năi mă lei ưh đei tơchĕng kon ba đei thoi noh. Inh ƀôh hơioh oei ‘lơ̆p mă tang ‘yar hrôih ‘nŏh tôch mơnat kơna năm khăm hrôih păng hơmet ăn kơ mon. Mưh mơ̆ng ƀak si roi tơƀôh, inh da ƀiơ̆ kơ pơngơ̆t ƀiơ̆, hiôk lơ̆m jơhngâm ƀiơ̆, inh ‘mĕh pơma hăm rim bơngai tơdăh ƀôh kon hơ ‘lơ̆p bơ̆n nhen vă tang ‘yar hrôih ‘noh jăh năm khăm ăn mon vă gơ̆h băt păng hơmet ăn sư”.

Mŏ T.T.G tơ̆ apŭng M’Đrắk, dêh char Đắk Lắk kŭm chông ba kon drŏ kăn ‘nao 8 sơnăm năm khăm yoa ƀôh tang ‘yar hrôih ‘năi. Kiơ̆ mŏ G, mon rơnĕh kơmar hăm ‘nhŏng sư, rơnĕh ưh tôm khei dơ̆ng kơna hơkâu iĕ hlŏh kơ bôl boăl tơhnơr sư. Mă lei, tơjê̆ âu, mon đei lơ tơdrong hlĭch, hơnơ̆ng ôr akhan jĭ nuih kơna mŏ chơ kon năm khăm. Mŏ T.T.G tơroi: “Mon dang ei 8 sơnăm. Blŭng a mon khan jĭ kơtơh, mưh tơhum, inh ưh đei lăng hơlen, mă lei đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh, ƀât 1 ‘măng tơhum ăn mon, inh ƀôh hlĭch, 1 păh toh đĭ tih bơih, oei 1 păh tŏh ‘nŏh tam mă đei, inh pĕt thư lăng ‘nŏh mon ôr jĭ. Inh apinh kon đei thoi âu tam mă đunh ưh, mon akhan đei dôm vât bơih. Rông ƀôt hnam nhôn đei mon drŏ kăn sơnăm ‘nâu hŏk lăm 3, mon kŭm tang ‘yar hrôih, kŭm jĭ 2 păh toh, hơkâu tih vơ̆ mă lei unh hnam ưh đei ba kon năm khăm.”

Tang ‘yar hrôih jĭ tơdrong tôch pơngơ̆t hrei ‘nâu. Hơiŏh đei năng jĭ tang ‘yar hrôih mưh hơkâu tih vơ̆ hlŏh tơdrong ƀât adrol kơ 9 sơnăm hăm drŏ nglo păng adrol kơ 8 sơnăm hăm drŏ kăn. Mon drŏ nglo mưh tang ‘yar ‘nŏh hơkâu ƀônh vơ̆, chăt sŏk sop, sŏk bŏng ak, ƀơ̆r dur, hơkâu ƀou... Tơ̆ đe hơioh drŏ kăn, đa ƀôh toh ƀônh tih, chăt sŏk yă ‘nŏh, ƀôh bĕn, lĕch mŭn tơ̆ muh măt,...

Tiến sĩ, ƀak si Trần Thị Thúy Minh – Kơdră vei lăng khoa hơmet jĭ ăn Hơioh Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, ăn tơbăt: “Tơ̆ dêh char Đắk Lắk pơma hơdrô̆ păng lơ̆m apŭng plenh teh pơma atŭm, tang ‘yar hrôih hơnơ̆ng kơ đei hăm đe hơioh. Pơm kiơ̆ trong hơmet, khăm hơlen jĭ đơ̆ng Anih tơm vei lăng jang pơgang, Khoa hơmet jĭ ăn Hơioh, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên pơgơ̆r lơ ‘măng khăm, ƀôh hrôih păng hơmet ming tơdrong tang ‘yar hrôih ăn hơioh. Tơ̆ Đắk Lắk, nhôn tam mă chă hơlen năng jơ̆p lơ̆m dêh char kơna tam mă jô̆ đĭ đăng hơioh tang ‘yar hrôih dăh mă đei dôm tơdrong nhen vă tang ‘yar hrôih mă lei tơdăh pơting hăm dôm tơdrong jĭ lơ̆m hơkâu jăn atŭm, tang ‘yar hrôih kŭm đei lơ mơ̆n, ‘nâu jĭ tơdrong jĭ đa đei lơ pơting hăm dôm tơdrong jĭ nai tơ̆ đe hơioh.”

Hăm đe hơioh tang ‘yar hrôih, tơdăh băt hrôih păng hơmet tơtom ‘nŏh gơ̆h găn ƀiơ̆ sơnăm tang ‘yar hrôih, tơgŭm ăn mĕ ƀă sơđơ̆ng jơhngâm hăm tơdrong tih vơ̆, djơ ‘lơ̆ng hăm hơkâu jăn đe kon mon, pơm ‘lơ̆ng ăn tơdrong hŏk pơhrăm nhen thoi bôl boăl tơhnơr đe sư, găn ƀiơ̆ tơdỏng tơtŏ jơhngâm đon tơ̆ đe hơioh, kŭm nhen dôm tơdrong ưh ‘lơ̆ng đơ̆ng ngôi băl hrôih, hơnăp oei ‘lơ̆p, pơm hơtŏk tơdrong gơ̆ nge.

Kiơ̆ Tiến sĩ, ƀak si Trần Thị Thúy Minh, tơdăh tang ‘yar hrôih ưh đei chă ƀôh păng hơmet tơtom, hơioh ƀônh vơ̆ kơjung lơ̆m 1 khei ‘năr ưh đunh păng tơdrong vơ̆ âu ƀônh tôch ‘năi. Yoa thoi noh, rŏ năng kơplăh âu hơiŏh kơjung hlŏh tơ̆ lăm mă lei ning mônh kơnh ƀât lăp kơđeh hlŏh lơ̆m lăm ‘năi. Tơdrong ưh jăh khăm hơmet ăn hơioh, mưh đĭ vă jê̆ đĭ sơnăm tang ‘yar bơih, mưh hơmet vă pơm ăn hơioh kơjung ‘lơ̆ng kŭm jing ưh đei nhen thoi ‘mĕh vă. Găh noh dơ̆ng, hơioh tang ‘yar hrôih ƀônh tơplih jơhngâm đon păng đa sơ ‘ngon, hăl hol, ưh hiôk rơhău lơ̆m jơhngâm yoa tơchĕng tam tôm, oei ‘lơ̆p dêh hnang vă gơ̆h băt păng tơjră hăm dôm tơdrong tơplih ‘nao. Hơioh hơnơ̆ng đei đe pơhle tơ̆ hnam trưng yoa pha ƀiơ̆ kơ đe nai tơhnơr hăm sư tơ̆ lăm hŏk.

Tơdrong ưh ‘lơ̆ng đơ̆ng tang ‘yar hrôih ‘nŏh ƀôh tôch hơdăh mă lei oei đei lơ me ƀă tam mă năng kăl truh tơdrong ‘nâu. Yoa thoi noh, tơdăh ưh đei trong vei lăng, hơmet ming ăn hơioh tang ‘yar hrôih ƀât lăp sư jing tơdrong tih lơ̆m tơpôl. Yoa sư ưh lăp ƀơm truh jơhngâm pran, hơkâu jăn hơioh đĕch mă oei ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơdrong vei lăng ‘lơ̆ng ăn hơdrech hơdrung pŭng ayu ning mônh kơnh.

Kơlih thoi noh, tơdrong băt hơioh tang ‘yar hrôih păng hơmet tơtom ‘noh tôch kơ gĭt kăl. Vă tơgŭm đe mĕ ƀă hlôh rơđăh hloh găh tơdrong tang ‘yar hrôih tơ̆ hơioh, tơ̆ hơla âu ‘noh jơ pơma dơnuh hăm Tiến sĩ, ƀak si Trần Thị Thúy Minh - Kơdră Khoa Hơmet hơioh jĭ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên.

-Ƀak si ăi ! Yua đơ̆ng kiơ pơm ăn tang ‘yar hrôih tơ̆ hơioh?

-Ƀak si Minh: Đei lơ tơdrong tơm pơm ăn tang ‘yar hrôih tơ̆ hơioh. Ƀơ̆t lăp ‘noh jĭ yua đơ̆ng lơ̆m hơkâu. Tang ‘yar hrôih tơ̆ hơioh ‘noh jĭ yua đơ̆ng nồng độ GnRH tŏk lơ hơnhăk truh tơlĕch lơ dêh hnang kơsô̆ hocmon yă ‘noh. Ƀơ̆t lăp ‘noh yua đơ̆ng dôm trong nội tiết, athei đei trong hơlen lăng lơ trong ‘mơ̆i mă gơh băt hơdăh. Vă khan, ‘nâu jĭ tơdrong jĭ đa tơƀơ̆p păng đei ƀôh lơ păng tơdăh tang ‘yar hrôih tơ̆ hơioh mă bơ̆n ưh kơ hơmet tơtom ăn hơioh ‘noh gô ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh vơ̆ kơjung ăn hơioh păng dôm tơdrong đei ƀôh nai dơ̆ng. Yua thoi noh, ‘nâu jĭ tơdrong jĭ kăl kơ đei bơngơ̆t truh păng băt hrôih vă đei trong hơmet tơtom ăn hơioh, mă loi ‘noh jĭ hơtŏk tơiung vơ̆ kơ jung.

- Apĭnh ƀak si roi tơbăt hơioh tang ‘yar hrôih đa đei ƀôh thoi yơ?

-Ƀak si Minh: Đei lơ tơdrong ƀôh đơ̆ng 1 ‘nu hơioh tang ‘yar hrôih, lơ̆m dôm tơdrong ƀôh ‘noh hơdăh ‘noh jĭ tơdrong vơ̆ kơjung hrĕnh hloh pơting hăm sơnăm bơhnơr ‘noh jĭ đei ƀôh mă blŭng đơ̆ng tơdrong tang ‘yar hrôih tơ̆ hơioh. 1 ‘nu hơioh vơ̆ tôch kơ hrĕnh, đơ̆ng rŏng ‘noh hơioh đei toh klăn tơ̆ hơioh drŏ kăn, chăt sŏk yă ‘noh, sŏk pŏk ak tơ̆ hơioh drŏ nglo.... ‘Noh jĭ dôm tơdrong đei ƀôh đơ̆ng tang ‘yar hrôih tơ̆ hơioh. Vă băt hơdăh tang ‘yar hrôih, ƀak si gô hơlen lăng kơting ăn hơioh, ‘nâu jĭ trong mă blŭng vă băt hơdăh hơioh hăm tang ‘yar hrôih tơ̆ hơiohdăh ưh.

-Mưh ƀôh hơioh tang ‘yar hrôih, mĕ ƀă athei pơm liơ, hă ƀak si?

-Ƀak si Minh: Mă blŭng, tơdăh mĕ ƀă đei hơioh hơdrol kơ 8 sơnăm tơ̆ drŏ kăn păng hơdrol kơ 9 sơnăm tơ̆ drŏ nglo dăh mă dôm hơioh tơ jê̆ sơnăm ‘noh mă đei ƀôh vơ̆ ƀônh dêh dăh mă tơdrong iung hrĕnh đơ̆ng toh klăn, đei chăt sŏk yă ‘noh, chăt sŏk pŏk ak, hơkâu bâu, ƀôh hơbăn hrôih... Mưh đei ƀôh hơ yơ ‘ngêh ‘noh mĕ ƀă athei ba hơioh năm khăm tơ̆ anih jang pơgang vă hơioh đei hơlen băt păng hơmet tơtom. Hơlen băt 1 ‘nu tang ‘yar hrôih gô đei lơtrong mă ưh kơ sĭ lăp pơm 1 hơlen lăng hmă dăh mă lăp hlôi 1 ‘măng khăm mă gơh băt hơdăh hơioh tang ‘yar hrôih. Trong hơmet tang ‘yar hrôih hlôi đei Anih tơm vei lăng jang pơgang tơlĕch ăn păng Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên tă kơ pơm kiơ̆ kơjăp dôm trong pơtho hơmet đơ̆ng Anih tơm vei lăng găh jang pơgang găh dôm trong hơlen lăng, băt hơdăh, răp hơlen, yua pơgang ăn hơioh.

-Ƀak si hăm đei nơ̆r pơtho tơtă kiơ hăm đe mĕ ƀă vă tang găn tơdrong tang ‘yar hrôih tơ̆ hơioh ưh?

-Ƀak si Minh: Đei dôm hơioh tang ‘yar hrôih yua đơ̆ng jơhngơ̆m đon tơchĕng, tơmam sa gô ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh tơdrong tang ‘yar hrôih tơ̆ hơioh pơm ăn hơioh tang ‘yar hrôih hloh. Dôm tơdrong tơchĕng hơlen ăn ƀôh hăm dôm hơioh hơdrol kơ sơnăm tang ‘yar hrôih ‘noh hơioh kơ jung hloh pơting hăm khei ‘năr tơ jê̆ âu păng tơdrong tơm pơm ăn yua đơ̆ng cham char, hơyuh tŏ ‘mi kial, tơmam sa păng jơhngơ̆m đon tơchĕng đơ̆ng hơioh. Pơtho tơtă kơ đe mĕ ƀă  athei băt tơƀôh ăn hơioh ƀlep sơnăm, pơtâp hơkâu jăn, đŏk lăng bơ̆n hla ar, ƀăo, tivi, roi tơbăt trŏ lăp hăm sơnăm đe hơioh păng đei trong sŏng sa lăp ăn kơ hơioh vă tơgŭm kon bơ̆n tih vơ̆ pran jăng păng hơtŏk tơiung đon tơchĕng kŭm nhen tang ‘yar ƀlep sơnăm.

-Lei ah, bơnê kơih ƀak si hơ!