Huêt ap ‘noh jĭ pơm kơhret pham jur tŏk ưh kơ ‘lơ̆ng tơ̆ hoan pham, đei tơƀôh hăm 2 kơsô̆ ‘noh Huêt ap tâm thu păng huêt ap tâm trương. Kiơ̆ kơ ‘noh, huêt ap đei băt hơdăh hmă ‘noh hơla kơ 130/85 mmHg (mi-li-mét thủy ngân). Huêt ap kơpal kơ 140/90 mmHg ‘noh huêt ap tŏk.

Kiơ̆ chih jô̆ đơ̆ng Anih jang pơgang tang găn hơdrol (Anih tơm vei lăng jang pơgang ), Việt Nam dang ei đei dang 17 triệu ‘nu đei jĭ huêt ap tŏk mă lei đei truh hloh 1 puăt kơsô̆ ‘noh tam mă đei băt kơ jĭ păng hloh 70% tam mă đei hơmet. Huêt ap tŏk lơ̆m khei ‘năr đunh mă ưh kơ đei hơmet, vei lăng ‘lơ̆ng đei hơmơt tơƀơ̆p ƀơm dôm tơdrong jĭ krê hơmơt nhen pham bluh tŏk tơ̆ ‘ngok, pham bluh tơ̆ plei nuih, rơmơ̆n plei nuih, kơsô̆ lôch lơ.

Kiơ̆ kơ đe ƀak si chuên khoa, hăm bơngai jĭ huêt ap tŏk, hơdai hăm tơdrong yua pơgang tơpăt prăt chăl hơrih kiơ̆ athei đơ̆ng ƀak si, tơdrong tôch kơ gĭt kăl ‘noh jĭ athei tơplih trong hơrih, pơm kiơ̆ 1 trong sŏng sa mă ‘lơ̆ng, sa sap, sa lơ ‘nhot, ‘nĕ kơ et hơ̆t, tơdrô hơlăk, ƀier păng pơtơ̆p hơkâu jăn hơnơ̆ng. ‘Nâu jĭ dôm tơdrong ‘lơ̆ng tơgŭm bơngai jĭ huêt ap tŏk hơrih hơdai hăm tơdrong jĭ.

Ƀok Vũ Đình Nhẫn (62 sơnăm) oei tơ̆ phường Buôn Ma Thuột, dêh char Đắk Lắk băt kơdih đei jĭ huêt ap tŏk đunh kơ âu  vă jê̆ 10 sơnăm. Đơ̆ng rŏng ‘noh 2,3 sơnăm ‘noh sư đei băt dơ̆ng jĭ hơyô sĭk. Đơ̆ng noh truh dang ei, khei hơ yơ sư kŭm năm khăm tơ̆ Hnam pơgang đa khoa tơring Tây Nguyên. Dôm năr tơ jê̆ âu sư ƀôh jĭ kơ̆l lơ, pơtŏ huêt ap tŏk kơna ƀĭch tơ̆ khoa Nội Tim mạch (Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên) vă hơmet. Ƀok Vũ Đình Nhẫn tơroi: sư pơm kiơ̆ tơpăt lơ̆m tơdrong yua pơgang mă lei trong sŏng sa păng pơtâp hơkâu jăn tam mă hơnơ̆ng:

‘Măng âu ĭnh ƀôh jĭ kơ̆l, pơtŏ huêt ap tŏk 160, hơkâu lap rơmơ̆n, plei nuih tơteh hrĕnh. Pŭn ai ‘noh năm tơ̆ hnam pơgang tơtom kơna jĭ dă ƀiơ̆ hrĕnh, đei ƀôh ‘lơ̆ng, lăp hăm pơgang ‘lơ̆ng.

Lei lăi noh ‘noh nhen yă Nguyễn Thị Xê (82 sơnăm) oei tơ̆ phường Buôn Ma Thuột, dêh char Đắk Lắk. Mă đơ̆ng sơnăm đĭ kră mă lei măt sư oei hơdăh, jơ̆ng ti hơbĕch hơbal. Dôm năr hơdrol, sư ƀôh jĭ kơ̆l lơ, ƀơ̆t lăp hơving măt, tơgok hăk. Ƀơ̆t bơngai lơ̆m ŭnh hnam chơ ba truh tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên kơ̆p kư̆u ‘noh huêt ap tŏk truh 220 mmHg. Yă Xê roi tơbăt sư băt đei jĭ Huêt ap tŏk dang 4 sơnăm kơ âu. Băt hơdăh tơdrong krê hơmơt đơ̆ng tơdrong jĭ ‘nâu kơna ƀơ̆t đei ƀôh hlĭch lơ̆m hơkâu ‘noh sư năm khăm hloi. Mă lei, yă hơnơ̆ng sa tăng ƀoh păng truh dang ei oei tam mă kĕ hŭt tơdrong joăt ‘nâu.

Yă  Nguyễn Thị Xê roi tơbăt:Ĭnh kŭm sa tăng ƀoh. Dang ei ĭnh hli bơih, hơdrin sa sap dơ̆ng. Đe kon ĭnh tơtă hơnơ̆ng mă lei mă tơpă sa sap ĭnh ưh kơ gơh, athei đei tŏ sĕt tăng ƀoh ‘mơ̆i mă gơh sŏng. Ĭnh tơchĕng rŏ lăng yua thoi noh huêt ap mă tŏk, dang ei brŏk tơ̆ hnam hơdrin ĕnh đĕch.

Găh tơdrong tơm pơm ăn jĭ Huêt ap tŏk, lăp đei dang 10% dôm bơngai đei băt hơdăh, vă jê̆ 90% dôm bơngai uơ oei dơ̆ng ưh kơ băt hơdăh đei tơdrong tơm pơm ăn. Mă lei y hŏk akhan trong hơrih ưh kơ ‘lơ̆ng hăm dôm tơdrong joăt ưh kơ ‘lơ̆ng rim năr gô pơm hơtŏk hơmơt kơ đei jĭ. Ƀak si chuên khoa 2 Ngô Văn Hùng, kơdră khoa Nội Tim mạch (Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên) roi tơbăt:

Vă băt huêt ap tŏk đei 2 tơdrong. Mă mônh ‘noh bơ̆n băt hơdăh đei tơdrong tơm pơm ăn, tơdrong ‘nâu tôch tŏ sĕt, lăp đei dang 10% lơ̆m akŏm kơsô̆ bơngai jĭ huêt ap tŏk đĕch, ‘noh jĭ yua đơ̆ng bek plên, jĭ nội tiết, hư plei lĕn, tơdrong jĭ găh tuyến yên, jĭ plei nuih đơ̆ng nge, dôm tơdrong jĭ găh plei lĕn.... Uơ oei dơ̆ng 90% bơ̆n ưh kơ băt đei tơdrong tơm pơm ăn. Mă lei, đa ƀôh akhan cham char đei ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng tôch pran, bơ̆n sa lơ tơmam sa hrĕnh đei lơ ƀoh, huch lơ hơlăk ƀier; cham char anih kơdrơ̆m ‘nao, kơmăy kơmŏk ‘nao bơ̆n đa đei ưh kơ hiôk, tơchĕng lơ; sa tăng ƀoh dêh hnang. Bơngai Việt Nam sa truh 15g ƀoh 1 năr, ƀơ̆t mă kiơ̆ tơdrong hơgăt đơ̆ng Anih jang pơgang apŭng plĕnh teh 1 ‘nu kăp gơh sa 5g ƀoh 1 năr đĕch. Sa tăng ƀoh, sa tŏ sĕt ‘nhot, hơlăh kơ pơtơ̆p hơkâu jăn... dôm tơdrong tơm ‘noh ƀơm ăn ưh kơ ‘lơ̆ng pơm ăn huêt ap tŏk.

Huêp ap tŏk đei pơtih nhen “bơngai pơlôch bơngai ưh kơ đei bu băt” yua kơ dôm tơdrong đei ƀôh jĭ ưh kơ mơn mă lei krê hơmơt mă sư pơm ăn. ‘Nâu jĭ tơdrong jĭ hơmet ưh kơ klăih athei hơmet đĭ prăt chăl hơrih. Yua thoi noh ‘meh hơrih hơdai sơđơ̆ng hăm jĭ, bơngai jĭ kăl kơ pơm kiơ̆ tơdrong yua pơgang păng hơrih hiôk ‘lơ̆ng. ‘Noh jĭ sa sap, vei sơđơ̆ng kơchơ̆t bek ‘lơ̆ng trŏ lăp, ‘nĕ kơ et hơ̆t, hơlăk, ƀier păng pơtơ̆p hơkâu jăn hơnơ̆ng. Mưh đei dôm tơdrong jĭ nhen hơnơ̆ng jĭ kơ̆l, hơving măt, tơgok hăk... kăl kơ pơdơh pơdơi, ‘nĕ kơ nơnăm păng năm khăm tơtom, veh ver kơ đei ƀôh jĭ ăl.

Dôm tơdrong kăl kơbăt vă vei lăng ‘lơ̆ng jĭ huyêt ap tŏk

Huyêt ap tŏk đei Anih vei lăng jang pơgang apŭng plenh teh pơtih nhen "bơngai pơlôch bơngai ưh tom băt" yoa dôm tơdrong jĭ sư đei dar dĕh, pơmat vă gơ̆h băt hrôih mă lei pơm tơlĕch lơ tơdrong krê hơmơt, pơm ăn kơsô̆ bơngai lôch tôch lơ. Lei, bơngai jĭ huyêt ap tŏk athei pơm kiơ? Vei lăng jơhngâm pran lơ liơ vă huei đei tơdrong krê, arih xa hơdai sơđơ̆ng ‘lơ̆ng hăm jĭ? Ƀok thây pơgang rơgei, ƀak si cao cấp, ƀak si chuyên khoa 2 Ngô Văn Hùng, Kơdră vei lăng khoa Nội Tim mạch (Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên) roi tơbăt hơdăh ƀiơ̆ găh tơdrong jĭ ‘nâu.

- Ƀak si ăi! Jĭ huyêt ap tŏk, mưh đei đa ƀôh thoi yơ?

-Ƀak si Ngô Văn Hùng: Tơdrong jĭ đei ƀôh nhen thoi jĭ kơ̆l, ving măt. Tơdăh huyêt ap tŏk đunh, hơnơ̆ng ‘nŏh gô đei lơ tơdrong krê mă bơngai jĭ ưh kơbăt, pơtih gia nhen dui jơhngâm mơmat, ưh kơmăh pham, plei lĕn rơmơ̆n, ưh jăng, hơnơ̆ng ƀôh ving măt. Đei 1 kơsô̆ bơngai jĭ ưh ê jĭ tŭl kơtơh. Kơplăh âu huyêt ap đĭ tŏk tôch kơjung bơih, sư pơm ăn dôm hoan pham tơm tơ̆ kơtơh, lơ̆m klak,… pơpông tih păng pơm ăn bơngai jĭ tôch ƀônh lôch. Dôm tơdrong đei ƀôh blŭng a ‘nŏh jĭ kơ̆l, măt cheh bre, ving măt ưh đei dêh kiơ kơna bơngai jĭ đa ưh tơtăm, hui năm khăm hơlen. Yoa thoi noh mưh đei dôm tơdrong thoi kơpal, inh tơtă ăn bơngai jĭ athei băt hrôih, jăh năm khăm hloi vă gơ̆h hơmet trŏ ‘lơ̆ng.

- Jĭ ‘nâu gơ̆h pơm tơlĕch dôm tơdrong krê yă kiơ hă ƀak si?

-Ƀak si Ngô Văn Hùng: Tơ̆ hnam pơgang nhôn hơnơ̆ng ƀôh tơdrong krê đơ̆ng jĭ huyêt ap tŏk, pơm ăn bơngai lôch tôch hrĕnh, đe krao ‘nŏh jĭ ăl dei dei hloi. Mă mônh ‘nŏh bơngai jĭ lĕch pham lơ̆m ‘ngok, mưh phĭn kăt tăl vi tính (CT) ‘nŏh ƀôh pham lĕch đơ̆ng huan ‘ngok pơchăh tôch dêh, đang kơ ‘nŏh bơngai jĭ lôch tôch hrĕnh. Mă 2 dơ̆ng ‘nŏh dôm bơngai jĭ huyêt ap tŏk pơm pơpông trong huan pham tơm, huan pham pơchăh jing lôch răm hloi. Tơdrong ‘nâu yoa bơngai jĭ đei jĭ huyêt ap tŏk mă lei ưh đei hơmet jing pơm ăn huan pham hơrăng, ƀônh pơchăh, oei tơdăh bơ̆n hơmet hrôih ‘nŏh dôm trong huan pham âu rơmuăn, tăh huyêt ap tŏk ‘nŏh sư oei gơh pơm ăn pham ro ‘lơ̆ng. Mă 3 ‘nŏh dôm bơngai jĭ plei nuih dei dei hloi, dôm bơngai âu mưh ưh jăh truh tơ̆ hnam pơgang ‘nŏh tôch ƀônh lôch. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, tơdăh jĭ huyêt ap tŏk ưh đei hơmet sư pơm tơlĕch lơ tơdrong jĭ krê hơmơt nai hai, hơmet tôch mơmat, pơtih gia nhen jĭ plei lĕn yoa đơ̆ng huyêt ap tŏk. Tơpă mơ̆n bơngai jĭ huyêt ap tŏk tôch hli jĭ plei lĕn yoa Huyêt ap tŏk pơm tơlĕch, hmă hmă dôm bơngai jĭ huyêt ap tŏk đa đei hloi jĭ plei lĕn rơmơ̆n jăl 4, jăl 5 đĭ ăl dêh bơih ‘nŏh ‘nao băt, yoa adrol kơ ‘nŏh bơngai jĭ ưh đei kơchăng, gô klĕp truh băt jĭ bơih ‘nŏh nhôn pă gơ̆h hơmet hloi bơih, lăp hơmet vă pơm tơjur huyêt ap păng vei lăng plei lĕn ăn bơngai jĭ đĕch.

Yoa thoi noh, kiơ̆ đơ̆ng âu inh ‘mĕh tơtă ăn bơngai jĭ huyêt ap tŏk, bơ̆n athei vei lăng ‘lơ̆ng jĭ plei lĕn, bơ̆n athei set hơlen năng đak hơyô, set hơlen năng pham hơnơ̆ng vă vei lăng plei lĕn kơdih kâu, lơ bơngai jĭ đa lăng pơhơi. Mưh huyêt ap tŏk nhen tơroi hei, ‘nŏh sư pơm kơhret lơ̆m hơkâu, pơm pơchăh huan pham, mă loi ‘nŏh huan pham lơ̆m ‘ngok, lơ̆m plei nuih, plei lĕn jing đei tơdrong răm tôch kơnê̆. Dôm tơdrong jĭ đei hơnơ̆ng lơ̆m hơkâu jăn ‘nŏh sư pơm ăn bơngai jĭ athei vei lăng păng ƀak si athei đei nơ̆r tơtă ăn bơngai jĭ.

-Mĭnh kơsô̆ bơngai jĭ đei huch pơgang huyêt ap, mưh ƀôh huyêt ap sơđơ̆ng bơih ‘nŏh đa hŭt, kuă huch pơgang hloi. Tơdrong ‘nâu sư ƀơm thoi yơ truh tơdrong hơmet jĭ hă?

-Ƀak si Ngô Văn Hùng: Tơdrong ‘nŏh ưh kơ trŏ ôh. Mưh bơ̆n hơmet jĭ huyêt ap tŏk păng pơm ăn huyêt ap lăp hăm kơdih ‘mĕh bơih. Huyêt ap ‘lơ̆ng hlŏh ‘nŏh đơ̆ng 90/60 mmHg truh 120/70 mmHg, ‘nŏh jĭ huyêt ap ‘lơ̆ng hlŏh. Vă akhan kơplăh âu bơ̆n yoa pơgang vă găn huyêt ap dang noh. Bơ̆n athei tơchĕng thoi âu, pơtih huyêt ap nhen ‘long sor, đei pơgang ‘nŏh sư gơ̆t dang noh, mưh bơ̆n ưh đei huch pơgang bơih ‘nŏh ‘long sor ‘nŏh gô tŏk kơjung dơ̆ng. Kơplăh doh kơnh sư pơm ăn jơhngâm jăn jing đei lơ tơdrong krê. Yoa Huyêt ap tŏk sư đei lơ tơdrong jĭ, yoa tơpŏh đơ̆ng yă ƀok, yoa sŏng xa, cham char arih ƀơm truh păng tơdăh bơ̆n ưh đei tơplih ming dôm tơdrong ‘nŏh mưh hŭt pơgang ưh jor huyêt ap gô tŏk hơlơ̆k dơ̆ng.

-Yoa kiơ đei 1 kơsô̆ bơngai huyêt ap hơnơ̆ng kơjung hlŏh 140/90 mmHg mă lei nhen thoi ưh kơ ƀơm kiơ truh tơ̆ jơhngâm pran? Dôm bơngai âu hăm kăl hơmet ưh?

-ƀak si Ngô Văn Hùng: Đei lơ bơngai mưh năm khăm jĭ, pơtŏ huyêt ap đei hlŏh 160/95 mmHg mă lei đe sư nhen thoi hmă đĕch, ưh đei ƀôh tơdrong kiơ lơ̆m hơkâu păng apinh ƀak si hăm kăl huch pơgang ưh? Mưh huyêt ap hlŏh 160/95 mmHg dăh mă 140/90 mmHg hơnơ̆ng ‘nŏh sư pơm kơhret lơ̆m huan pham tôch dêh, ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ huan pham, pơrăm truh lơ anih lơ̆m hơkâu jăn mă ưh kơ băt yă kiơ. Hlôi đei lơ tơdrong tơchĕng hơlen tih akhan, kơsô̆ huyêt ap thoi noh đĭ ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh hơkâu jăn bơih, tơdăh bơ̆n hơnơ̆ng lê̆ thoi noh ‘nŏh roi đunh roi ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ lơ anih lơ̆m hơkâu jăn mă kơdih kâu ưh kơ băt kiơ. Hmă hmă ƀak si hơmet jĭ găh plei nuih băt, bơngai jĭ huyêt ap tŏk athei pơm yă kiơ vă gơ̆h băt dôm tơdrong răm vă tang găn. Ƀak si băt hloi Huyêt ap tŏk sư pơrăm truh tơ̆ plei nuih, plei lĕn păng athei jăh hơmet hloi, kơplăh dŏh sư tôch kăl, ưh kơ lê̆ jĭ plei lĕn jĭ ăl truh jăl 4,5 pă gơ̆h hơmet bơih. Thoi noh dôm bơngai jĭ Huêt ap tŏk athei tơƀâp ƀak si mă hrôih vă gơ̆h iŏk đei nơ̆r roi tơƀôh, khăm, set hơlen pham, vă gơ̆h băt dôm tơdrong răm blŭng a.

-Hăm tơdrong juăt chă hơmet jĭ huyêt ap tŏk lơ sơnăm, ih hăm đei nơ̆r tơtă kiơ vă bơngai jĭ gơ̆h arih xa hơdai ‘lơ̆ng hăm tơdrong jĭ truh đĭ chăl arih ưh?

Ƀak si Ngô Văn Hùng: Huyêt ap tŏk ‘nŏh athei huch pơgang, huch mă trŏ thoi nơ̆r ƀak si tơtă. Hơdai hăm ‘nŏh, athei tơplih ming tơdrong arih, ‘nŏh jĭ pơtâp hơkâu jăn, pơtâp lăp ai lê̆ kơ dơdrĕn dêh hnang, 1 năr pơtâp tŏ sĕt hlŏh ‘nŏh 30 pơnĭt păng 1 giĕng tŏ sĕt hlŏh ‘nŏh 5 năr, hơtŏ hăm tŏ sĕt hlŏh 150 pơnĭt 1 giĕng; lê̆ pă et hât; sŏng xa sap, lê̆ pă xa ƀăt ƀoh; xa 'nhot mă lơ ƀiơ̆; tơjur kĭ, tơjur đei 1 kĭ trăp 'nŏh tơjur đei 1 mmHg, tơjur đei 10 kĭ 'nŏh tơjur đei 10mmHg; hŭt hât hla 'nŏh tơjur đei 10-15% kơsô̆ huyêt ap bơih; tơjur ƀiơ̆ tress… rim tơdrong bơ̆n athei tơjur ƀiơ̆ tŏ sĕt 'nŏh kơsô̆ huyêt ap gô jur 'lơ̆ng thoi đêl dơ̆ng. Kơna đe tơlĕch nơ̆r tơtă, athei tơplih ming tơdrong arih, tơdrong 'nŏh tôch gĭt kăl mưh hơmet jĭ huyêt ap tŏk.

- Lei a, bơnê kơ ih ƀak si hơ!