VOV4.Bahnar - ‘Nao au, m^nh ‘măng pơgơ\r hop ako\m pơm ăn lơ bơngai lăng tru\h. Tơdrong tơm kơ ‘măng hop ako\m ‘no\h tăp dăr tơdrong chă tơche\ng “ Tơ pl^h er^h sa păng tơdrong jên hu kơ m^nh [ar hơdrung kon kông tơ\ Việt Nam”, hơlen kơtang tơchă trong pơm pơ ‘lơ\ng ăn tơdrong hre kơ kon kông tơ\ Tây Nguyên. Tơdrong chă tơche\ng au kơ yuơ Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng hơlen tơpôl, Mu\k drăm păng Cham char, atu\m hăm An^h tơm bơ\ jang tơgu\m djru păng trong tơle\ch jang kăl ato\k tơ iung cho\h jang sa tơring Pơbăh pơgơ\r chă hơlen tơ\ [ar dêh char Dak Lăk păng Lâm Đồng.

Chă tơche\ng hơlen đe\i [o#h găh lơ u\nh hnam kon kông tơ\ Dak Lăk păng Lâm Đồng to\k bo\k pu\ rim tơdrong hre phara d^h băl, hăm tơdrong hre đơ\ng 50 – 240 tr^u hlak jên. Mă kăl, đe\i tru\h 70% tơdrong ‘me\h vă chă to\k io\k ‘no\h vă tơmơ\t cho\h jang sa, 7 – 8% ‘o\h vă pơdre\o ăn đơ\ng hre hơlau (‘no\h jing pơdre\o hre vă gơ\h to\k io\k dơ\ng). Dang 90% u\nh hnam đe\i chă ap^nh đe\i [o#h, đe sư akhan tơdrong hre au jing tơdrong tơnap tap hlo\h. Mă kăl hlo\h dơ\ng, găh lơ u\nh hnam kon pơle\i au to\k bo\k chă to\k io\k đơ\ng ‘ngoăih ( to\k io\k đơ\ng tơdoă kon pơle\i) vă tơmơ\t cho\h jang sa, hăm kon jên che\h 50-60% lơ\m sơnăm.

Tơdrong tơm pơm ăn kon pơle\i to\k io\k jên hăm jên che\h măt đơ\ng u\nh hnam kon pơle\i anai ‘no\h đe\i lơ tơdrong. ‘Măng dăr lăng đơ\ng khu\l chă tơche\ng hơlen đe\i [o#h: kon pơle\i tơ pl^h năm to\k io\k jên đơ\ng u\nh hnam kon pơle\i anai ‘no\h kơ yuơ ư\h kơ đe\i mu\k drăm pơdơ\ng ăn vă to\k io\k jên đơ\ng an^h mong jên, kơ yuơ pơm hla bơar to\k io\k jên đơ\ng An^h mong jên mơmat tat păng tơle\ch ăn kon jên to\k io\k hiơ hiơ\, măh gô đunh mă đe\i io\k kon jên hăm kon jên ư\h kơ măh lơ, đe\i ‘măng ư\h kơ măh vă tơmơ\t cho\h jang sa. Lơ\m mă no\h, to\k io\k jên đơ\ng tơdoă kon pơle\i chă pơm hla bơar [ônh [o\, ư\h kơ kăl pơdơ\ng mu\k drăm, mư\h chă ap^nh to\k io\k dôm yơ ‘no\h đe\i hloi.

            Kơ yuơ lơ tơdrong pơm ăn, mă kon jên to\k io\k vă cho\h jang sa kơ lơ u\nh hnam kon kông tơ\ 2 dêh char Dak Lăk păng Lâm Đồng nhen le\ roi năr roi kơtang hlo\h dơ\ng. {ok Lê Đức Thịnh – Kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h bơ\ jang ve\i lăng Mu\k drăm jang hơdoi găh Dơno\ an^h tơm ve\i lăng Cho\h jang sa păng Ato\k tơ iung tơring tơrang pơma tơpăt akhan: Mă đơ\ng đe\i hơdrin, mă le\i khu\l jang An^h mong jên oe\i tim mă keh đang nhen tơdrong ‘me\h vă to\k io\k jên tơmơ\t jang sa đơ\ng kon pơle\i kon kông tơ\ Tây Nguyên. “ Sơnăm 90, kon pơle\i cho\h jang sa Tây Nguyên akhan nhôn ư\h kơ đe\i kon jên tơmơ\t jang, ‘no\h lơ\m mă jang sa kiơ\ u\nh hnam. D^ng tru\h dang e\i, đơ\ng rong vă je# 30 sơnăm, năm ap^nh kon pơle\i, je\i oe\i akhan ư\h kơ măh kon jên tơmơ\t jang sa. ‘Măng mă blu\ng ‘no\h nhôn chă tơche\ng akhan lơ\m sơnăm 90 te\h đak bơ\n tim mă đe\i An^h mong jên tơgu\m tơpôl, adoi ư\h kơ đe\i an^h mong jên cho\h jang sa. Mă le\i, dang e\i đe\i bơih ‘no\h oe\i hre lơ hlo\h păng ư\h kơ măh lơ hlo\h dơ\ng.

Năm to\k io\k kon jên oe\i tơnap tap, mă le\i tơdrong hre oe\i hơnơ\ng pơđunh khe\i ‘năr, ‘ngoăih tơdrong vă năm to\k io\k kon jên mơmat tat, kiơ\ kơ [ok Thịnh, oe\i đe\i kơ yuơ kon pơle\i tơdrong sar bar păng tơmơ\t jên jang sa ư\h kơ le\ch dơ\ng. Tiến sĩ jang mu\k drăm Đào Thế Anh – Kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng hơlen phe [a, ‘long pơtăm, Kơ ie\ng Kơdră Jơnu\m khoa ho\k ato\k tơ iung cho\h jang sa Việt Nam akhan: “ Tơdrong ‘me\h vă đe\i kon jên jang sa kơ kon pơle\i kon kông ‘no\h tôch kơ lơ pơtêng hăm ke\ ăn chă to\k io\k đơ\ng Dơno\ an^h mong jên tơgu\m djru tơpôl kơ Te\h đak. Kơ yuơ lơ lo\h, kăl pơ tru\t kơtang rim trong jang jên hu, kăl chă hơvơn dơ\ng rim an^h bơ\ jang tơpôl, an^h bơ\ jang ‘mêm mơnat, đơ\ng no\h tru\h tơ\ dôm bơngai đe\i jơhngơ\m đon ‘lơ\ng hơ iă…

Kon pơle\i cho\h jang sa tơ\ Tây Nguyên hre\i au găh lơ to\k io\k jên đơ\ng an^h mong jên vă răt pho\ng prôi ăn ‘long pơtăm. Kiơ\ đơ\ng tiến sĩ Nguyễn Thế Anh, trong gơlong g^t kăl hlo\h ăn tơdrong au ‘no\h ato\k tơ iung cho\h jang sa kiơ\ rơgo\h ‘lơ\ng. “Tơdăh kiơ\ rơgo\h ‘lơ\ng, mơ\r pơm kơd^h chă tu\h ăn ‘long pơtăm ‘no\h hlôi pơm tơ jur m^nh poăt pho\ng đam păng ple\i đe\i ‘măng lơ hlo\h dơ\ng. Tơdăh bơ\n lăp chă prôi hăm pho\ng ‘no\h roi năr ple\i roi to\ se\t, ư\h khan đe\i lơ hơnơ\ng ôh, adopi pơm ăn kon jên hre roi lơ dơ\ng”.

Tơdăh rim u\nh hnam cho\h jang sa tơ\ Tây Nguyên pơ jing đe\i mơ\r, cho\h jang sa kiơ\ rơgoh ‘lơ\ng, tơ jur kon jên tơmơ\t jang ‘măng blu\ng lơm cho\h jang sa, ‘no\h tơdrong đe\i io\k yua kơ chehphe lơ\m hơgăt te\h mir pơgar ie\ je\i vă dôm ăi hăm rim mir pơgar chehphe să đe\ch. To\ se\t kon jên tơmơ\t jang ‘măng mă blu\ng ‘no\h je\i jing pơm ăn tơdrong chă hre je\i to\ se\t mơ\n. ‘No\h tơdrong mă bơ\n [o#h hơdăh hlo\h: “Tơdrong jang sa ie\ vă kơru\n lơ\m tơdrong jang sa mu\k drăm mơdro sa nhen hre\i au ‘no\h ư\h kơ ke\ ôh. Kăl đe\i trong jang tơpôl nhen khu\l jang hơdoi vă tơgu\m djru, pơm dă [iơ\ gơnang đơ\ng găh ‘ngoăih. Dang e\i, bơ\n [o#h rim u\nh hnam jang sa tơ\ Tây Nguyên gơnang lơ\m dôm bơngai chă te\ch ăn ‘măng blu\ng, đơ\ng pho\ng prôi ăn tru\h tơ\ hơdre\ch, kon jên tơmơ\t jang. Mư\h hlôi đe\i mơ\t lơ\m trong jang sa lơ lau ‘no\h tơdrong hre ư\h kơ jor roi đunh roi lơ, ư\h kơ ke\ vă le\ch ve\h ôh”.

Kiơ\ đơ\ng khu\l joăt jang, rim tơdrong jang tơ jur dơnu\h tơ\ Tây Nguyên, ro\ năng kăl lăng hơlen dơ\ng tơdrong tơmơ\t lơ\m no\h rim ‘long pơtăm pơm tơle\ch tơmam drăm. Kiơ\ đơ\ng Tiến sĩ Đào Thế Anh, Kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h tơm chă tơche\ng hơlen phe [a, ‘long pơtăm Việt Nam akhan: “ Lơ\m rim tơdrong jang ato\k tơ iung, tru\h hloi dôm tơdrong jang tơ jur dơnu\h nhen 30a, ‘no\h kiơ\ kơ ^nh kăl hơnhăk ba rim kơ loăi ‘long pơtăm pơm tơle\ch tơmam drăm. ‘No\h jing gômơ\ng kơ đe chă jang, dôm tơdrong jang tơ jur dơnu\h ư\h kơ kăl jang ôh. Dôm tơdrong jang tơ jur dơnu\h hre\i au kăl pơ tru\t cho\h jang sa dăh mă pơtho tơbăt ăn kon pơle\i cho\h jang sa vă pơm dă [iơ\ đe\i tơdrong răm đơ\ng te\ch mơdro. Tơdrong mă ‘no\h mă jing tơdrong tơm hlo\h tơgu\m ăn tơdrong ‘me\h vă kơ kon pơle\i kon kông păng bơngai dơnu\h”

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t