Pơlei Sà Dề Phìn, tơring Sìn Hồ - hơnih đei 100 ŭnh hnam bơngai Mông hơrih sa tŏk bŏk bri kông sơ̆ jĭ mĭnh lơ̆m dôm “hơnih kăl” găh iŏk ŭnh om hrôih. Sơ̆, đe hơ ioh drŏ kăn ‘nao lăp 14, 15 sơnăm hlôi kơ ‘mĭn kon, pŭ kon năm tơ̆ mir, jang sa jĭ tơdrong ưh kơ đei kiơ chrih ôh. Mă lei găh rŏng tơdrong ou jei ƀĕnh ƀang tơdrong mơmat tat, chă pơm ngôi tim mă hrăp đĭ pơm kră păng tơdrong hơrih sa ƀĕng ƀang mơmat tat, pơngot rơvĕt tơngiĕt găng.

Klo hơkăn Mùa Thị So hăm Sùng A Chừ, oei tơ̆ pơlei Sà Dề Phìn iŏk dih băl lơ̆m mă tim mă truh 18 sơnăm, 3 sơnăm đơ̆ng rŏng hlôi đei 2 ‘nu hơ ‘lơ̆p. Hơrih sa gleh hrat, mơmat tat, kơƀăh kơƀôch, mah truh lơ̆m tŏk bŏk pơyan ƀa mă lei lăp đei 1 ƀi ƀa. Mŏ So tơbăt:  Lơ ‘măng ƀôh kang ƀô̆ ƀô̆ đô̆i năm tơ̆ hnam athei mĕ ƀă ăn asong ĭnh năm tơ̆ hnam trương hŏk pơhrăm, mă lei đe mĕ ƀă ĭnh akhan, chư ưh kơ kĕ pơm ăn klak phĭ ôh. Lăp năm tơ̆ mir mă đei sa. Iŏk klo hrôih, đei kon hơ ‘lơ̆p hrôih ưh kơbăt vei rong kon hơ ‘lơ̆p dăh mă chă jĭ jăn kăl năm tơ̆ hnam pơgang, đơ̆ng noh kơnh đe hăp jei mơmat tat nhen mĕ ƀă hăp đĕch bơih. Ĭnh chă pơtho khan ăn bôl boăl oei năm hŏk ‘nĕ pơm kiơ̆ ĭnh kơnh mơmat tat đĕch.

Ưh khan lăp hơdrô̆ ŭnh hnam mŏ So, sơ̆ tơdrong iŏk unh om hrôih, iŏk hơgăm hơnơ̆ng đei ƀôh tơ̆ lơ pơlei pơla kơ bơngai Mông oei tơ̆ Sìn Hồ. Tơ̆ hơnăp tơdrong ‘noh, Khul kơdră chĕp pơgơ̆r tơring 1, Phong Thổ hlôi sơkơ̆t hơdăh, tang găn iŏk ŭnh om hrôih ưh khan lăp tơdrong jang chinh trĭ mă oei hơnăp jang kơ hơnih bơ̆ jang ou.

Sơnăm 2015, mĭnh trong iung jang hơdoi pơrô̆ pơrôp gĭt kăl đei tơlĕch jang, lơ̆m ou khul ƀô̆ đô̆i ‘noh tơm hloh. Dôm ƀô̆ đô̆i băt pơma nơ̆r Mông, băt hơdăh tơdrong oei sa joăt joe lơ̆m tơring, hlôi ưh kơ ‘nhoen măng năr “tơklep kơjăp hăm pơlei, oei tơjê̆ hăm kon pơlei”, krao tơ ‘lông rim hnam vă pơrô̆ pơrôp, pơtho khan. Trung tá Chẻo Hữu Minh, Kơdră chĕp pơgơ̆r bơ̆ jang Chinh trĭ, Hơnih chĕp pơgơ̆r tang găn hơlou tơring 1, Phong Thổ tơbăt:“Lơ̆m jơ ‘năr pơrô̆ pơrôp, kơ yuơ kon pơlei tim gan hlôh vao, ưh kơ gan băt pơma nơ̆r Yuăn kơna ‘măng mă blŭng kon pơlei ưh kơ ‘meh mơ̆ng. Đei ‘măng kang ƀô̆ pơma lơ lou, kon pơlei hlôh vao tơdrong anai, pơm ăn truh hlôh vao ưh kơ ƀlep trong bơ̆ jang đơ̆ng Đảng păng teh đak mưh kang ƀô̆ năm pơtho tơbăt”.

‘Măng pơrô̆ pơrôp ưh khan lăp pơgơ̆r lơ̆m rim ‘măng hop akŏm pơlei, mă kơtă tơ̆ mir mưh kon pơlei năm jang mir, lơ̆m dôm gơmăng hơtuch giĕng. Dôm ƀô̆ đô̆i nhen lĕ kôn mon kon hơ ‘lơ̆p lơ̆m pơlei chă pơtho tơbăt găh tơdrong jang sa, oei sa, tơdrong hŏk pơhrăm ... vă kon pơlei hlôh vao, đơ̆ng noh lui kiơ̆. Kră pơlei Sùng Giống Mua tơbăt:  Vă pơtho khan ăn kon pơlei hlôh vao, lui kiơ̆, kon pơlei mơ̆ng păng pơm kiơ̆; kôn mon kon sou lơ̆m pơlei ưh kơ iŏk hrôih jĭ tôch mơmat tat dang lĕ tŏk tơ̆ loel kông Đá Ô đĕch, mă lei ƀô̆ đô̆i jang kĕ. Dang ei ƀôh đe hơdruh tơdăm lơ̆m pơlei hlôi hlôh vao ƀiơ̆ bơih, jơhngơ̆m pran jăng grăng akou, hơdrin hŏk pơhrăm, chơt hơ iă ‘nă hal dêh.

Đơ̆ng rŏng hơdrin tơklep kơjăp hăm kon pơlei đơ̆ng Ƀô̆ đô̆i Ƀok Hô, kon pơlei bơngai Mông tơ̆ ou roi năr roi tơplih jơhngơ̆m đon tơchĕng. Ƀôh hơdăh hloh ‘noh măt bơngai iŏk ŭnh om hrôih tơ̆ tơring Sìn Hồ hlôi tơjur đơ̆ng vă jê̆ 45% lơ̆m sơnăm 2015 truh sơnăm 2024 lăp pă vă jê̆ 5,5%, dang 10 ‘nu klo hơkăn đĕch. Oei hơgăm nhen lĕ hlôi pă đei. Lơ ŭnh hnam hlôi kĭ pơkăp ưh hơ lê̆ kon hơ ‘lơ̆p iŏk ŭnh om hrôih. Rim hnam trương jei iung jang hơdoi kơjăp vă pơtho khan ăn hŏk tro găh iŏk ŭnh om ou to. Ƀok thây pơtho Bùi Ngọc Hồng, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hnam trương jăl Ƀar Sà Dề Phìn, tơbăt:“Hnam trương nhôn tôch bơnê kơ đe mih ma ƀô̆ đô̆i Apơŭng (dang ei ‘noh Hơnih chĕp pơgơ̆r tang găn hơlou tơring 1- Phong Thổ) hlôi năm truh tơ̆ hnam trương iung jang pơrô̆ pơrôp pơtho khan ăn đe hŏk tro lơ̆m hnam trương, vă pơm hơtŏk jơhngơ̆m đon hlôh vao găh tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng hơ iă đơ̆ng iŏk ŭnh om hrôih păng iŏk hơgăm. Hloh đơ̆ng pơtho khan ou đe oh băt hloh dơ̆ng dôm tơdrong vei lăng hơkou jăn kơdih. Nhôn bơnê tôch kơ dêh tơdrong bơ̆ jang đơ̆ng Khul Ƀô̆ đô̆i apŭng hlôi tơgop pơm hơtŏk măt bơngai hŏk tro năm hŏk tơ̆ hnam trương păng pơm hơtŏk hŏk pơhrăm ‘lơ̆ng hơ iă kơ hnam trương”.

Đơ̆ng rim jơ chă pơtho khan trŏ lăp, hơdrin tơklep hăm pơlei vă pơrô̆ pơrôp, pơtho khan ăn kon pơlei, dôm tơdrong joăt hlôi tơklep kơjăp hăm kon pơlei roi năr roi hiong dong ƀiơ̆. Tơ̆ tơring Sìn Hồ hrei ou, măt bơngai hŏk tro ‘noh bơngai drŏ kăn hŏk đĭ jăl pêng, hŏk Đăi hŏk roi năr roi lơ. Găh rŏng tơdrong tơplih ou đei tơdrong vang iung yak hơdoi đơ̆ng khul ƀô̆ đô̆i kơrŭn đĭ ai, tơklep kơjăp hăm pơlei, kon pơlei, kơ yuơ tơdrong hơrih sa hiôk chơt, hơnŭk hơnoa ăn pơlei pơla groi kông.