Mĭnh pơgê pơyan puih mak sơnăm 1941, Kơdră chĕp pơgơ̆r Nguyễn Ái Quốc chôt vih hơlơ̆k tơ̆ pơlei pơla đơ̆ng rŏng 30 sơnăm thông hoang mang đai tơ̆ teh đak đe tơchă trong dŏng teh đak. Ƀok rơih Pác Bó (Cao Bằng) ‘noh jing tơring pơdơ̆h jơ̆ng păng lăp đơ̆ng rŏng ‘noh pơm tơm chĕp pơgơ̆r Hop akŏm ‘măng mă tơhngam Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương (10-19/5/1941). Kiơ̆ trong tơchăr đơ̆ng Nguyễn Ái Quốc, Hop akom hlôi tơchơ̆t pơjing Khul hơdrĕch hơdrung pôm nơ̆r ƀơ̆r đon jơ̆p jang đei hơnăn Việt Nam độc lập đồng minh (krao vă kơ đeh ‘noh Mặt trận Việt Minh), akŏm rim khul lơ̆m tơpôl, ưh kơ jô̆ bơngai ‘noh lui khop dăh mă ưh, hơdrĕch hơdrung ayơ jei gơh mơ̆t lơ̆m mĭnh khul hơdrĕch hơdrung akŏm jing mĭnh. 

Ƀok Lưu Văn Sơn, bơngai Mông oei tơ̆ pơlei Lũng Phầy, tơring Hoà An, dêh char Cao Bằng oei hưch hanh hơmanh bơnê tơƀôh Kơsơ̆p hla bơar Lịch sử Đảng bộ tơring Hồng Việt (dang ei ‘noh tơring Hoà An) rim ‘măng tơmoi năm ngôi. Dôm hlak hla bơar ou chih dôm tơdrong jang gĭt kăl kơ tơring atŭm hăm hơnăn rim kang ƀô̆ kăch mang ‘noh “dôm bơngai blŭng a” vang iung jang Việt Minh sơnăm ‘noh sơ̆: Dương Kim Đao, Cao Lý, Lý Thị Máy, Lưu Văn Cụa (oei krao akhan Coi), Lý Thị Mị…“Ĭnh ou ‘noh sou ƀok Lưu Văn Cụa (hơnăn ư̆ ‘noh Coi). Kon pơlei Mông tơ̆ oei đơ̆ng tơring anai mơ̆t oei đơ̆ng sơnăm 1937. Truh sơnăm 1941 đei Ƀok Hồ, rim kơdră chĕp pơgơ̆r dêh char ăn mĭnh ƀar ‘nu kang ƀô̆ năm tơ̆ ou vă vang iung jang dôm tơdrong jang kĕch mang. Lơ̆m mă bơ̆n oei tơdăm păh kơchoong, ƀok Dương Kim Đao, yă Lý Thị Máy hlôi tơroi ăn kơ ĭnh. Lơ̆m mă noh sơ̆ đe ƀok yă lơ̆m pơlei tơgum djru kĕch mang, chơ ba ăn hla bơar, kơthơ hrĕp, tơra kon jên, tơmam drăm, phe ƀa vă tơgŭm ăn rim kơdră đei tơƀơ̆p pơma dơnuh dih băl tơdrong jang kĕch mang, đei ‘măng tơgŭm ăn bơ̆n rơmo, nhŭng hloi”.

Đơ̆ng pơlei Mông tơ̆ loel kông truh pơlei Tày tơ̆ jơ̆ng kông Lam Sơn, kon pơlei rim hơdrung jei răm chăl chĕp pơgơ̆r kơnê̆ pơgŏ pơđep kon pơlei jei hrôih ƀôh hơdăh trong jang ‘lơ̆ng kơ kĕch mang, dang ei đei tơƀơ̆p Đảng ba trong chong glung nhen ‘long bri chăt rơh bluh tơ-‘mơ̆ng đĕch. Ƀok Sơn hôn bơnê, Hồng Việt ‘noh jĭ hơnih pơjing chi ƀô̆ Đảng Cộng sản blŭng a kơ Cao Bằng sơnăm 1940, đơ̆ng noh roi năr roi jing hơnih kan kư̆ kĕch mang đơ̆ng rŏng ou. Truh khei 7/1941 rim ŭnh hnam bơngai Mông oei tơ̆ Lũng Phầy jei đei mơ̆t lơ̆m rim Khul Dŏng teh đak kơ Việt Minh. Đơ̆ng vă đĭ sơnăm 1941, ‘nou jĭ pơlei Việt Minh “tơpă”.

Rim Hơnih bơ̆ jang tơring Việt Minh đei tơ iung pơjing tơ̆ tơring Hà Quảng, Hòa An păng Nguyên Bình (Cao Bằng), đĭ đăng kon pơkei đơ̆ng kră tơƀă truh đe hơ ioh, bơngai Tày, Nùng dăh mă Mông, Dao jei vang mơ̆t lơ̆m rim Khul dŏng teh đak.

Bơngai chih tơdrong tơroi hle Nông Viết Toại, dang ei hlôi 99 sơnăm oei hơdơ̆r dôm khei ‘năr păh kơchoong đei pôk tơmơ̆t lơ̆m Khul Việt Minh: “Lơ̆m mă noh sơ̆ ba dang 15-16 sơnăm, ‘nao hŏk đang. Jei băt hlôh ƀôh hơdăh trong bơ̆ jang trŏ lăp đơ̆ng Việt Nam độc lập đồng minh. Ưh kơ ‘nhoen tơdrong tơnap tao, gleh grat. Kon jên hu ưh kơ đei mă lei mŭk drăm, che, phe ƀa, ‘meh vă yă kiơ ‘noh kon pơlei jei tơgŭm ăn hloi. Kon pơlei jei lui akhan gô iŏk đei jơnei, hơdrin vă Việt Nam pơm tơm kơdih”.

Đơ̆ng sơnăm 1941 - 5/1945, tơdrong jang Việt Minh atŏk tơ iung pran kơtang jơ̆p groi kông. Đơ̆ng Cao Bằng - hơnih oei Khul kơdră chĕp pơgơ̆r kĕch mang Việt Nam, tơdrong  jang Việt Minh lang să nhen thoong đak kro kiơ̆ jơ̆ng kông, nhen hla ‘long kial tơhlu mơ liơk, krao hơvơn kon pơlei jơ̆p tơring tơrang Cao - Bắc - Lạng - Hà - Tuyên - Thái “iung bĕ bơ̆n” kiơ̆ yok rok jơ̆ng Ƀok Ké (Nguyễn Ái Quốc), ƀok Văn (Võ Nguyên Giáp), Phạm Văn Đồng, Lê Thiết Hùng, Cao Hồng Lĩnh… Khei 9/1943, Hơnih Việt Minh Thiện Thuật đei pơjing kơ yuơ ƀok Dương Kim Đao (bơngai Mông) chĕp kơ̆l. Khei 11/1943, hơnih Việt Minh Quang Trung đei pơjing kơ yuơ ƀok Lý Văn Thượng (bơngai Dao) chĕp kơ̆l.

Năr 22/12/1944, pơm lêh pơjing khul Việt Nam Pơrô̆ pơrôp Pơm rơngei đei pơgơ̆r lơ̆m bri kơdrơ̆ng Trần Hưng Đạo (Nguyên Bình, dêh char Cao Bằng). Ƀok Dương Mạc Thăng, Bí thư so dêh char Cao Bằng tơroi dơ̆ng akhan: Lơ̆m mă noh sơ̆, ƀă ƀok ‘noh (ƀok Dương Mạc Thạch, hơnăn ư̆ Xích Thắng) ‘noh chính trị viên kơ Khul, lơ̆m 34 kang ƀô̆ đei 25 ‘nu ‘noh kon hơ ‘lơ̆p rim hơdrung Cao Bằng:“ Rơih Nguyên Bình vă pơm hơnih pơjing khul Việt Nam Pơrô̆ pơrôp Pơm rơngei jei đei lơ tơdrong kăl. Jơ ‘năr truh bơih, iung tơblăh yu kĭch kơ toei ‘noh ưh kơ kĕ jơnei mă lei kăl đei khul ƀô̆ đô̆i tơm, bơ̆n pơjing đei jing tiểu đội, đại đội ‘noh jei oei ưh kơ kĕ, adoi tim mă trŏ lăp. Lăp tơ iung pơjing đei mĭnh Trung đội 35 ‘nu. Trong rơih rim ƀô̆ đô̆i ‘noh chă rơih rim bơngai bơ̆ jang kĕch mang kơ rim khul gak vei lăng, apĭnh mơ̆t kơdih, iung yak ưh kơbăt năr brŏk vih”.

80 sơnăm sơ̆ đơ̆ng bri kông Việt Bắc, “khul ƀô̆ đô̆i Việt Nam” iung năm tơ̆ tơring tơmăn, atŭm hăm kon pơlei lơ̆m teh đak pơjing đei jơnei tih tên Kĕch mang Khei Tơhngam sơnăm 1945, pơjing đei teh đak Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, pơih trong ăn Chăl Pơm tơm kơdih-Rơngei hiôk hian ăn hơdrĕch hơdrung. Dôm tơdrong jang joăt joe kĕch mạng ‘noh ling lang pơm ranh jơhngơ̆m đon ƀok Lưu Văn Sơn, vă ƀok hơdrin đei jing bơngai đang viên, plang jơhngơ̆m đon ăn pơlei pơla lơ̆m prăt vă jê̆ 70 sơnăm ou ki păng hơnơ̆ng pơjao dơ̆ng ăn kôn mon kon sou kiơ̆ yok rok jơ̆ng:“Đe ƀok yă chă pơtho khan inh lơ lou, kôn mon kon sou bơ̆n kăl hơdơ̆r tơdrong tơgop tih tên đơ̆ng mĕ ƀă yă ƀok bơ̆n, dôm bơngai bơ̆ jang kĕch mang, vang jang kĕch mang mơnat tat, hrat hrĭn. Hrei ou hơnhăk ba đei tơdrong hiôk hian ăn kôn mon kon ou bơ̆n, kôn mon kon sou bơ̆n kăl vei răk tơƀăk mong mă ‘lơ̆ng, ling lang tơgăl kôn mon kon sou pơlei pơla kĕch mang”.

80 sơnăm đơ̆ng rŏng, rim jơhnơr tơ̆ rim “pơlei gĭt kăl” nuih mơng pran kơtang oei hơnơ̆ng kiơ̆ yok rok jơ̆ng joăt joe kĕch mang kơ mĕ ƀă yă ƀok. Nhen thoong đak tu ro hơnơ̆ng đơ̆ng Pác Bó, nhen la boa đàn tính oei vơ vak đơ̆ng loel Lam Sơn nuih mơng.