Tơ̆ hop akŏm “Kăch mang Khei 8 păng Quốc khánh 2/9- Kơjă kăp gĭt kơ chăl arih păng jơhngâm pran ling lang”, ƀok Nguyễn Trọng Nghĩa, Kơdră chĕp kơ̆l Ban Tuyên giáo păng Dân vận Trung ương tơroi dơ̆ng: Adrol kơ pơyan Puih sơnăm 1945, teh đak bơ̆n huŏng lơ̆m khei ‘năr pơm đich đam hnam dông, hăm tơdrong pơgŏ pơ ‘nep chư̆ kơ nê̆ đơ̆ng hơyăt Phalăng. Lu sư man hnam phak lơ hlŏh kơ hnam trưng, teh dong, rôp phak dôm bơngai ‘mêm kơ teh đak; tơdrong gơh arih hiôk hian, chơt hơiă ‘nă hal – dôm kơjă kăp gĭt hlŏh kơ kon bơngai lu sư juă tơlơ̆r lê̆. Sơnăm 1940, phát xít Nhật mât tơ̆ Đông Dương, kon pơlei Việt Nam pŭ dơ̆ng tơdrong pơgŏ pơ ‘nep roi dêh đơ̆ng 2 hơyăt, pơgŏ pơgĕnh, tơgar iŏk mŭk drăm, rôp pơm đich đam hnam dông pơmat tat pă băt dang yơ. Mă loi jĭ tơdrong pơngot rơvĕt tơngiĕt găng ƀât hơtuch sơnăm 1944, ƀât blŭng sơnăm 1945 pơm ăn hlŏh 2 triu ‘nu bơngai lôch.

Lơ̆m dôm khei ‘năr ‘nŏh, pla unh kăch mang oei khơ̆ng hơnơ̆ng lơ̆m jơhngâm đon hơdrĕch hơdrung. Đơ̆ng đei pơjing sơnăm 1930, Đảng Cộng sản Việt Nam adrin chĕp kơ̆l pơgơ̆r kon pơlei iung tơblăh, pơjing răh khul jang chinh trĭ hai, pơjing hloi khul iung tơblăh hai, pơm lơ kơđông kăch mang, pơtho pơhlôh đon păng pơchôp kon pơlei hơdai, kơchăng hơmet tôm tơdrong vă tơjră, sơng iŏk hăm rim tơdrong đei ƀât doh sơ̆.

Khei 8 sơnăm 1945, ƀât mă tơdrong tơblăh lơ̆m apŭng plenh teh ‘măng mă 2 vă tôch, phát xít Nhật tơblăh thuơ, tơgĕch iŏk tơdrong ‘lơ̆ng rơbâu sơnăm đei 1 vât âu. Lăp dang 15 năr, kiơ̆ hla Kơ kăch mang đơ̆ng Đảng păng Ƀok Hô, đĭ đăng hơdrĕch hơdrung bơ̆n vang iung tơblăh iŏk đei jơnei tih tên, phă hŭt chăl pơm đich đam hnam dông, iŏk dơ̆ng tơdrong chĕp kơ̆l pơgơ̆r ăn kon pơlei. ‘Năr 2/9/1945, tơ̆ Cham xă Ba Đình gĭt kăl, Ƀok Hô tang măt ăn Khul kơdră kơplăh dŏh sơ̆ pơre Hla ar chih tơbăt Tơdrong rơngei chĕp kơ̆l pơgơ̆r kơdih, roi tơbăt hăm đĭ đăng kon pơlei păng apŭng plenh teh hlôi pơjing đei teh đak Việt Nam dân chủ Cộng hòa, dang ei ‘nŏh jĭ Teh đak Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Ưh lăp kăp gĭt hăm kăch mang Việt Nam đĕch, Kăch mang khei 8 iŏk jơnei oei jing tơdrong tôch tơgĭt hăm tơdrong iung tơblăh iŏk rơngei hơdrĕch hơdrung lơ̆m apŭng plenh teh lơ̆m chăl anglŏ XX dơ̆ng. Ƀok Nguyễn Trọng Nghĩa, Kơdră chĕp kơ̆l Ban Tuyên giáo păng Dân vận Trung ương pơma hơdăh: “Kăch mang Khei 8 oei ‘măn đei ƀai hŏk tôch kăp gĭt ăn tơdrong jang pơjing păng vei lăng Teh đak Việt Nam xã hội chủ nghĩa, găh hơnăp chĕp kơ̆l đơ̆ng Đảng Cộng sản păng Ƀok Hô. Tơdrong jơnei đơ̆ng kăch mang Việt Nam yoa băt tơgĕch iŏk tơdrong ‘lơ̆ng, tưk tơiung jơhngâm pran đơ̆ng tơguăt đĭ đăng hơdrĕch hơdrung hăm đon lui kơjăp đơ̆ng kon pơlei; nhen Ƀok Hô pơma sơ̆: “Plei teh ưh đei yă kiơ kăp hlŏh kơ kon pơlei/lơ̆m apŭng plenh teh ưh đei yă kiơ pran dang khul linh mât 1 ƀơ̆r đon đơ̆ng kon pơlei”.

Tơdrong jơnei đơ̆ng Kăch mang khei 8 ‘nŏh jĭ khei ‘năr ang hơdăh hlŏh lơ̆m jơhnơr arih pơjing păng vei lăng teh đak đơ̆ng hơdrĕch hơdrung bơ̆n, pơih đei chăl ‘nao lơ̆m jơhnhơr jang tŏk kơ teh đak bơ̆n – chăl 1 teh đak Việt Nam rơngei, hiôk hian chĕp kơ̆l pơgơ̆r kơdih. Kon pơlei Việt Nam đơ̆ng pơm đich đam hnam dông jing pơm tơ ‘ngla teh đak, pơm tơm kơdih găh tơdrong arih xa.

Kŭm hăm tơƀôh hdăh kơjă kăp gĭt ưh kĕ tôch đơ̆ng kăch mang Khei 8 păng Quốc khánh 2-9, Giáo sư tiến sỹ Phạm Hồng Tung, sơ̆ pơm Kơdră Anih tơchĕng hơlen Việt Nam hŏk păng Khoa hŏk atŏk tơiung (Đại học quốc gia Hà Nội) akhan, pơđou dơ̆ng tơdrong ‘nâu, bơ̆n athei hơmet kơjăp hlŏh dơ̆ng đon lui păng jơhngâm đon ‘mĕh jang tŏk kơ teh đak hơnŭk hơnoa, hiôk chơt – yoa 1 Việt Nam pran kơtang, hơnŭk hơnoa: “2 tơdrong jơnei tih hlŏh đơ̆ng kăch mang âu ‘nŏh jĭ tơdrong rơngei, chĕp kơ̆l pơgơ̆r kơ dih kơ hơdrĕch hơdrung păng chăl cộng hòa dân chủ chĕp kơ̆l pơgơ̆r kiơ̆ khôi luơ̆t – anoh jĭ anih gơnang tưk tơiung chinh trĭ, jĭ jơhngâm đon păng tơdrong joh ayŏ kơ dŏ xoang lơ̆m prăt jơhnơr arih pran kơtang đơ̆ng hơdrĕch hơdrung bơ̆n lơ̆m tơdrong iung tơblăh tang găn hơyăt, kŭm nhen rok trong bơ̆ jang tơplih ‘nao păng mât hơdoi hăm apŭng plenh teh. Mât lơ̆m chăl jang tŏk ‘nao, dôm tơdrong gĭt kăl blŭng a ‘nŏh oei hơnơ̆ng jing anih gơnang, jơhngâm pran păng đon hưch hanh ăn tơdrong jang tŏk hrĕnh păng kơjăp kơ teh đak.”

Kăch mang khei 8 hlôi tơƀôh hơdăh lơ ƀai hŏk tôch kăp gĭt lơ̆m jơhnơr arih, ‘nŏh jĭ: Tơdrong chĕp kơ̆l pơgơ̆r đơ̆ng Đảng tơdrong kăl hlŏh vă gơ̆h năm truh rim tơdrong jơnei; Chủ nghĩa Mác - Lênin, đon tơchĕng Hồ Chí Minh, hla Kơ rơngei hiôk hian, chĕp kơ̆l pơgơ̆r kơdih kơ hơdrĕch hơdrung păng chủ nghĩa xã hội jĭ tơhnit tơ̆k pơchrang trong yak ning mônh kơnh; Kon pơlei jĭ jơhngâm pran tih hlŏh kơ Kăch mang; Tơdrong ‘mêm kơ teh đak jĭ jơhngâm pran ưh kĕ pơlôch tôch; Mât 1 ƀơ̆r đon, tơguăt đĭ đăng hơdrĕch hơdrung jĭ tơdrong tơm pơjing đei tơdrong jơnei ăn kăch mang Việt Nam; Pơjing Đảng rơgŏh ‘lơ̆ng, pran kơjăp jĭ tơdrong tôch gĭt kăl ăn tơdrong jang tŏk kơ teh đak.

Phó Thủ tướng Nguyễn Hòa Bình pơma hơdăh: Iŏk đơ̆ng Kăch mang Khei 8 sơnăm 1945, jơhnơr arih Việt Nam oei chih pơ ‘yoi dơ̆ng lơ tơdrong ‘lơ̆ng hơiă: “‘Nâu ưh lăp jơnăr vă bơ̆n năng hơlen dơ̆ng đĕch mă oei jing jơnăr tơƀôh hơdăh păng tưk tơiung dôm kơjă kăp gĭt ưh kĕ tôch đơ̆ng 1 tơdrong gĭt kăl lơ̆m jơhnơr arih đei ư hơnhang ang hơnhăk. 80 sơnăm rơngei hiôk hian, chĕp kơ̆l pơgơ̆r kơdih, arih xa hiôk chơt kơ Việt Nam đĭ jing tơdrong đei kơjăp lơ̆m jơhnơr arih kơtang nuih mơng, hưch hanh sơmanh bơnê. Trong yak tơ̆ hơnăp kơnh mă đei hloi tơdrong ‘lơ̆ng hơdai hăm tơdrong nol ră, mă lei hăm jơhngâm đon adrin lơ̆m 80 sơnăm âu ki, hơdrech hơdrung bơ̆n ưh jor gô tŏk hlôi rim tơdrong pơmat tat, hơnơ̆ng yak tŏk pran kơjăp rok trong pơjing teh đak rơngei hiôk hian, chĕp kơ̆l pơgơ̆r kơdih, kon pơlei pơm tơm, pơdrong, hơnŭk hơnoa, gơ̆h hơgei păng hiôk chơt.”