VOV4.Bahnar - Việt Nam jing minh lơ\m lơ teh đak đei kơxo# măt bơngai ‘lo\ xơnăm ato\k tenh. Dôm xơnăm tơje# âu, xơnăm erih kơ bơngai Việt Nam hlôi ato\k mă lei kơxo# bơngai erih grăng hơkâu adoi oei kơđeh. Kơxo# bơngai ‘lo\ [ơm j^ jăn oei lơ. Yuơ noh, tơchơ\t vă bơngai xơnăm ‘lo\ erih grăng pran păng erih tơnăp jing tơdrong oei kăl đei tơre\k lơ hloh.

Kiơ\ jo# hơlen đơ\ng Anih tơm jang găh Kơxo# măt bơngai păng pơkăp rơneh hơ ioh lơ\m unh hnam, mă xơnăm erih kơ kon pơlei Việt Nam roi năr roi ato\k mă lei tơdrong hrat hăm j^ jăn adoi ato\k mơ\n. Rim bơngai xơnăm ‘lo\ [ơm 3 tơdrong j^ păng pơdui hloi tơdrong j^ nai. Lơ\m noh, hlôi đei tơdrong tơplih đơ\ng j^ tơpoh truh tơdrong j^ ưh kơ tơpoh, dôm tơdrong j^ đunh khei năr păng tơdrong ‘nao dang ei nhen u\ng thư, j^ vơng, kơ\l ‘ngok ưh kơ hơlăng... Jên hơmet ăn rim ‘nu yă [ok kră noh kăp đơ\ng 7- 8 ‘măng pơtêng hăm hơmet j^ ăn hơ ioh. Xơnăm roi ‘lo\, tơdrong răm găh hơven hơvo roi kơjung, dăh mă kơxo# ‘năr [^ch tơ\ giơ\ng roi lơ. Lơ\m kơxo# yă [ok oei tơjra#m tơnap tap hăm dôm tơdrong erih rim kơ năr, đei hloh 90% kăl đei bơngai tơgu\m. Nhen [ok Trần Mạnh Thục tơ\ Nam Định noh minh pơtih. Erih atu\m hăm tơdrong j^ jăn đơ\ng hloh 10 xơnăm kơ âu, jên khei pơdơh kơ jang to\ xe\t xot kơ [ok Thục mă kăl noh ‘măn răt pơgang. {ok Trần Mạnh Thục ăn tơbăt:  “Đei lơ tơdrong ưh kơ ‘lơ\ng, j^ ăh pơdu\k, kơdơ\l kơtơh. Lơ\m 4-5 khei noh inh năm khăm minh ‘măng. Inh hơnơ\ng năm khăm tơ\ hnam pơgang dêh char păng apu\ng. Lăng atu\m đei lơ tơdrong j^, mă hăt noh j^ hơyô đak x^k, j^ klak, j^ plei nuih, j^ klơm, plei le\n păng kơting kơdu\ hloi. J^ jăn lơ ‘măng duh tơnap mơ\n mă lei đei kon xâu vei rong, ‘nho\ng oh lơ\m hnam tơgu\m noh tơdrong xo\ng xa, et nhă, pơdơh pơdei adoi da [iơ\ mơ\n”.

Việt Nam dang ei đei hloh 10 triu yă [ok ‘lo\ xơnăm, đei 11% kơxo# măt bơngai, lơ\m noh đeihloh 2 triu ‘nu kơpal kơ 80 xơnăm. Xơnăm erih xot noh 73 xơnăm mă lei xơnăm erih păh lăp noh 64 xơnăm. Việt Nam jing teh đak đei kơxo# măt bơngai jră tenh hloh kơpal teh. Hloh 65% yă [ok ‘lo\ xơnăm tơ\ tơring pơxe\l, noh bơngai jang mir ngăl. Lơ\m kơplăh noh, tơdrong pơyua ăn tơpôl tam mă jang tơnăp tơdrong kăl đơ\ng bơngai xơnăm ‘lo\, tam mă đei tơdrong vei rong đunh xơnăm ăn yă [ok ‘lo\. Kiơ\ kơ [ok Lê Ngọc Trọng, xơ\ jang Thứ trưởng anih tơm yte#, Kơdră Jơnu\m [ak sih unh hnam Việt Nam, kăl hơto\k tơdrong vei lăng jơhngơ\m jăn, ako\m lơ\m tơdrong vei hơlen tơdrong j^ đunh xơnăm kơ yă [ok ‘lo\ xơnăm. Mă kăl noh hơto\k xơnong jang đơ\ng [ak sih unh hnam; pơtho, tơgu\m tơplih tơdrong erih păng tang găn j^ jăn, pơm ăn yă [ok kră grăng pran, hơbe\ch hơbal... {ok Lê Ngọc Trọng akhan: "Hăm tơdrong j^ kơ yă [ok ‘lo\ xơnăm [ơm lơ tơdrong j^ noh vei rong tơ\ hnam jing kăp g^t hloh, xơnong jang đơ\ng anih jang yte# xăh noh kăp g^t. Athei tơre\k axong jang ăn yte# tơ\ tơring vă yte# đei tôm tơmam vei lăng jơhngơ\m jăn bơngai xơnăm ‘lo\ pơma adro# păng kon pơlei pơma atu\m truh unh hnam păng tơpôl”.

Giáo sư- Tiến sỹ Phạm Thắng, Kơdră hnam pơgang hơmet j^ ăn yă [ok kră Trung ương duh kơche\ng thoi âu mơ\n. Dang ei, tôm yă [ok kră erih atu\m lơ\m tơpôl. Yuơ noh, tơdrong tơm noh hơto\k pơ ‘lơ\ng tơdrong jang yte# tơ\ tơring. Trong pơkăp atu\m lơ\m kơpal teh noh adrin vei lăng bơngai ‘lo\ xơnăm tơ\ unh hnam, tơpôl roi đunh roi ‘lơ\ng ưh kơ x^ mơ\t tơ\ hnam pơgang. Vă jang keh tơdrong noh, kăl hơto\k tơdrong jang y tế tơ\ tơring. ở cộng đồng. Giáo sư- Tiến sỹ Phạm Thắng tơblang, adrol âu ki, [ơ\t kơxo# măt bơngai mơlôh, yte# tơ\ tơring hlôi xek tơlang keh tơdrong tơm kơ teh đak, noh jing [et pơgang tang găn j^, pơkăp rơneh hơ ioh lơ\m unh hnam, vei hơlen dôm tơdrong j^ hlăm ăn drăkăn păng hơ ioh. Mă lei dang ei, bơngai mă anih jang yte# athei vei hơlen hlôi tơplih, noh jing hăm bơngai kră. Yuơ noh, xơnong jang kơ anih ang yte# tơ\ tơring athei hơlen dôm tơdrong j^ đunh khei năr, mă hăt noh j^ jăn hăm bơngai kră. Tơdrong jang [ak sih unh hnam tơ\ teh đak bơ\n pơtơm tơmơ\t jang, mă lei khei năr ano# anăp kơnh gô hơto\k kơtang trong jang âu. Giáo sư- Tiến sỹ Phạm Thắng ăn tơbăt: “Anih jang yte# oei đei pơtho vă ‘nhăk tơdrong jang ‘nao, pơkăp hăm dôm tơdrong khăm hơmet j^ tơ\ tơring, ăn đe ye\t gơh đei khăm hơmet j^ ăn bơngai yơ, bảo hiểm y tế kla jên thoi yơ; trong jang găh jên hu thoi yơ mă tro\ [lep. Tơje# hăm noh trong axong jang, tơplih đơ\ng jang yte# tơ\ tơring to\k jing dêh char, jing trung ương. ‘Nâu jing tơdrong jang ưh kơ x^ minh năr [ar năr mă lei bơ\n oei hơyak kiơ\ thoi noh păng inh kơche\ng âu jing hơyak jang tro\ [lep”

Bơngai ‘lo\ xơnăm ưh kơ adro# jing anih gơnơm ăn kon xâu mă oei jing bơngai hlôh vao, gơh rơgei, gơh pơtoi tơgop ăn tơpôl. Yuơ noh, tơdrong hơvơn vang jang đơ\ng rim bơngai lơ\m tơpôl vă hơto\k tơdrong vei hơlen jơhngơ\m jăn ăn yă [ok kră; tơguăt đơ\ng vei hơlen jơhngơ\m jăn tơ\ hnam, lơ\m tơpôl, hăm tơdrong vei rong tơ\ tơring đơ\ng teh đak oei jing tơdrong kăl kơ xek tơlang, mă kăl noh, lơ\m khei năr teh đak bơ\n hăm kơxo# măt bơngai roi năr roi ‘lo\ kră nhen dang ei.

Lan chih păng rapor