JƠ HNGƠ|M PRAN JĂNG GRĂNG AKAU – TƠ DRONG ERIH

Tơ drong to\ hu\l hang lơ\m pơ yan puih phang jing khei ‘năr ‘lơ\ng ăn pơ rang j^ tơ po\h, mă loi ‘no\h dôm tơ drong j^ yoa virus pơm ăn. Tơ\ đe hơ io\h, yoa jơ hngâm jăn ưh gan jăng, ưh tam ke\ tơ jră hăm tơ drong j^, kơ na lơ\m pơ yan to\ phang [ônh đei tơ drong j^ jăn hli hlơt hơmơt kơtang. Măt bơngai đe nge, hơ io\h truh khăm tơ\ dôm hnam pơ gang to\k lơ lơ\m pơ yan puih phang, mă loi lơ\m dôm năr to\ pơ dui đunh.

J^ ‘ngok Nhật Bản B: ‘no\h j^ 1 tơ drong j^ [ơm pơ rang hoan ‘ngok pơm tơ po\h j^ găh pơ yan he yua đơ\ng 1 kơ loăi Arbovirus gru\p B pơm ăn. Virus pơm ăn j^ đei hơ mur kăp đơ\ng kon tơ rong tơ po\h tơ\ bơ ngai. J^ ‘ngok Nhật Bản đei kơ so# bơ ngai lôch lơ dăh mă hơ nhăk ăn tơ drong j^ trong hoan ‘ngok ăl. Tơ drong j^ đoa tơ [ơ\p ‘no\h j^ yu\h de#h, j^ kơ\l, hăk, ư\h kơ băt kiơ, gơ\ đang kơ ‘no\h ư\h kơ hơ dơ\r hloi. 1,2 ‘nu bơ ngai đei [o#h jo trong hoan. Mư\h hơ io\h đei [o#h j^ tơ\ kơ pal ‘no\h, kăl kơ tơ te\nh ba hơ io\h năm tru\h tơ\ hnam pơ gang vă kơ đei khăm păng hơ met j^ vă tang găn [iơ\ kơ so# bơ ngai lôch păng pơm ăn tơ drong j^ ăl nai đơ\ng ro\ng âu kơnh. Tang găn j^ kăl athei vei lăng cham char mă rơ go\h, hnam oei rơ hơi, rơ ngơp, mư\h [^ch tep cho# kơ mu\ng, pru\ih pơ gang pơ lôch mur păng kơ ep lep ler, [et pơ gang vaccin tang găn j^ ‘ngok Nhật Bản ăn kơ hơ io\h [lep năr.

Che\p pơ lo\ yoa virus: Hơ io\h pơ lo\ yuh, j^ hơ âm hơ ăm jâp hơ kâu, j^ kơl, [ât lăp đei hloi hơ nơ\k, kơ se\h, hie\n. Tơ\ hơ kâu jăn đe hơ io\h le\ch [re [rônh, đa [ôh lơ ‘no\h yoa virus gro\nh Rubella pơm tơ le\ch. Sư le\ch [rong [rônh io\k đơ\ng năr mă 2 truh năr mă 4 mưh đei j^. Le\ch đơ\ng kơ\l, mu\h măt jur truh tơ\ hơ kâu, jâng ty păng mưh klăih ‘no\h klăih đơ\ng kơ pal jur tơ\ hơ la thoi no\h ‘năi. ‘Ngoăih kơ ‘no\h hơ io\h le\ch kơ nol pơ plei tơ\ ko, pơ plei âu [ât lăp tôch j^ păng đei đunh. J^ đa đei đơ\ng 3-5 năr, hơ met hăm trong pơm rơ ngơp hơ kâu jăn, nhă đak mă lơ, so\ng xa mă ‘lơ\ng păng ôp [ơ\r, muh mă rơ go\h vă huei đei j^ tơ po\h dơ\ng. Mă lei, athei kơ chăng hăm tơ drong j^ hai, yoa [ât lăp đei bơ ngai j^ ăl, j^ truh tơ\ ‘ngok nhen j^ kơ\l, hăk hơ nơ\ng, pơ ma kư\ kă, gơ\ hơ kâu, athei jăk chơ ba nghe, hơ io\h năm khăm hơ met j^ tơ tom tơ\ hnam pơ gang.

J^ tơ\ ‘ngoăih akar ngăl tơ [ơ\p hlo\h ‘no\h j^ jơ m^. ‘Nâu j^ tơ drong đei [o#h j^ tơ\ so\k sop pơm ăn kơ sư le\ch tơ\ akar jing hơ [ro\ih hơ [rônh le\ch đak, [rê păng đơ đik. Tơ drong tơm pơm ăn găh lơ đơ\ng jơ m^ ‘no\h j^ yua đơ\ng kơ ch^l trôm so\k sop đơ\ng mơ gr^, ‘me# ‘mach. Mă loi ‘no\h mư\h ‘năr to\, akâu  le\ch đak pơ u\h lơ. Hơ met jơ m^ lăp [ônh [o\ ‘no\h j^ hum ôp rơ go\h hăm sơ [o\ng dăh mă plei chanh vă pơm rơ hơi rim đing tơ le\ch hu\t tơ\ ‘ngoăih đơ\ng lơ\m akar.  ‘Ngoăih kơvei lăng pơm rơ go\h ăn kơ hơ io\h, đe me\ [a\ kăl kơ hơ len lăng hơ nơ\ng dôm an^h akar hlơp, mă loi ‘no\h j^ mư\h hơ io\h đei [o#h đơ đik vă chă [o#h păng hơ met hro#ih dôm tơ drong j^ tơ\ akar. Đei [o#h găh lơ tơ\ akar hlơp nhen tơm blu, po\k ak, hơ ko, hơ lam hơ nglâu jơ\ng ti, meng đon. Hơ met dôm tơ drong j^ âu đoa pik pơ gang kem đei ‘măn pơ gang tơ jră j^ steroid, tơ jră rơ ka păng khang sinh kiơ\ nơ\r athei đơ\ng [ok thây pơ gang.

J^ klak chroh: Tơ drong tơm pơm ăn j^ klak chroh ‘no\h yoa bơ\n pơ rang j^, virus mât lơ\m klak. J^ klak chroh yoa pơ rang j^ [ônh băt hrôih [iơ\, dang 6 jơ [ât lăp ‘no\h hiơ\ [iơ\ đơ\ng ro\ng đei pơ rang j^ tơ po\h. J^ klak chro\h đa đei đơ\ng bơ ngai nghe truh hloi tơ\ bơ ngai ‘lo\, kră mă lei 80% j^ klak chroh âu đa đei hăm đe hơ io\h hơ la kơ 2 sơ năm. Mưh nghe j^ klak chroh, athei vei lăng le## ăn hơ kâu nghe [rot đak, athei tơ nhă ăn nghe đak pơ gang orezon, truyên si-rôm ăp mă nghe j^ ăl, chroh hăk lơ, ưh gơ\h huch, nhă đak pơ gang orezon hloi đe\ch. Tơ drong yoa, huch pơ gang khang sinh păng pơ gang nai athei pơm kiơ\ nơ\r pơ tho đơ\ng [ok thây pơ gang, bơ\n ưh gơ\h năm răt yoa pơ gang hơ met j^ klak chroh kơ dih.

            Tơdrong j^ đe\i [o#h lơ\m khe\i ‘năr tơ pl^h pơyan, tơdăh ư\h kơ chăng, ư\h kơ đei hơ met tơ tom gô hơ mơt tru\h jơ hngơ\m jăn, lơ\m no\h đei j^ klak chro\h. Bác sĩ Trần Thúy Minh, kơ dră vei lăng khoa  hơ met hơ io\h j^ ako\m, hnam pơ gang de#h char Dak Lak găh tang găn păng hơ met j^ klak chro\h yua đơ\ng Rotavirus.

- {ak si ăi, j^ klak chroh yoa Rotavirus j^ 1 lơ\m dôm tơ drong j^ đa đei lơ\m khei ‘năr tơ plih pơ yan. Mưh lei, tơ drong j^ ‘nâu sư hơ mơt thoi yơ?

- Bác sĩ Trần Thúy Minh tơl: Rotavirus j^ tơ dring j^ ưh đei ‘nao kiơ, dôm sơ năm adrol sơ\ đei [ôh lơ ‘măng j^ tơ po\h bơih, mă lei mưh truh khei ‘năr tơ plih pơ yan ‘no\h j^ tơ po\h dêh hlo\h. Adrol ki ku\m đei mơ\n nghe, hơ io\h lôch yoa kơ [ăh, [rot đak lơ\m hơ kâu jăn. Tơ drong ‘no\h yoa hnam tơ no\ ưh kơ chăng, nghe hăk hơ nơ\ng, pơm ăn đak lơ\m hơ kâu jăn kơ [ăh, [rot. Hơ met, vei rong mă ‘lơ\ng ‘no\h huei kơ krê kơ lôch răm.”

- Lei ‘nei, mưh nghe, hơ io\h đei tơ drong j^ ‘nâu ‘no\h đe me\ [ă sư athei pơm thoi yơ, hă [ak si?

- Bác sĩ Trần Thúy Minh tơl:  Mưh nghe, hơ io\h j^ klak chroh, mă loi j^ Rotavirus ‘noh hăk tôch lơ, kơ na athei jăh chơ ba tơ\ hnam pơ gang je# hlo\h vă khăm hơ len, vă băt yoa kiơ nghe hăk. Mă 2 athei tơ nhă đak ăn nghe mă lơ kiơ\ nơ\r pơ tho đơ\ng [ak si. Mă 3 athei tơ nhă thim đak, nhen đak orezon ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h, mă ưh ‘noh j^ dôm kơ loăi đak bơ\n juăt yoa nhen đak phe hơ dre\ng tăh [o\h to\ se\t vă tơ nhă ăn nghe. ‘Noh j^ tơ drong kăl hlo\h. Đei lơ me\ [ă [ôh kon chroh hăk lơ ‘noh hli, ưh ăn nghe mo\m, huch đak toh, xa chao ‘nhie\m, lơ loh ưh kơ lăp ôh, athei ‘me nghe, hơ ioh xo\ng xa mă tôm, mă lăp, mă 1 ‘noh vă nghe pran dơ\ng, mă 2 ‘noh vă nghe, hơ io\h huei kơ hiang hiơp, hơ ke\ hơ kong đơ\ng ro\ng j^ klak chroh.”

- {ât lăp, yoa đon lăng pơ hơi, đei 1,2 ‘nu me\ [ă le## nghe, hơ io\h tơ\ hnam, hơ met j^ kơ tă tơ\ hnam, mưh chơ năm tơ\ hnam pơ gang ‘noh j^ ăl bơih. Thoi noh, apinh ih tơ roi, mưh đei j^ lơ liơ bơ\n athei chơ nghe năm hơ met tơ\ hnam pơ gang?

- Bác sĩ Trần Thúy Minh tơl:  J^ klak chroh đei lơ tơ drong kăl chơ ba hơ met j^ tơ\ hnam pơ gang. Mă 1 đe hơ io\h chroh hăk lơ, ưh gơ\h nhă, huch đak pơ gang, athei chơ năm tơ\ hnam pơ gang truyên si-rôm hloi. Mă 2 ‘noh kơ [ăh, [rot đak lơ\m hơ kâu jăn yoa đơ\ng chroh hăk, vă akhan nghe, hơ io\h nhă đak mơ\n ră mă lei ưh kơ tôm, pơm tơ jur natri, cali lơ\m hơ kâu păng hăm nghe, đe hơ io\h j^ klak chroh ‘no\h đa đei 1,2 tơ drong j^ nai hai, pơ tih gia j^ dăng hơ lo\ng, j^ tơ\ kơ so\h, dăh mă j^ nai hai ‘noh athei jăh chơ ba tơ\ hnam pơ gang hloi.

- Tơ drong kăl hlo\h ‘noh athei đei trong tang găn j^ ăn đe hơ io\h vă huei đei j^ jăn. Lei, ih hăm đei nơ\r tơ tă kiơ ăn mih ma duch nă bơ\n ưh?

- Bác sĩ Trần Thúy Minh tơl:  Đe me\ [ă athei vei lăng hơ kâu jăn kon nghe, đe hơ io\h mă rơ go\h ‘lơ\ng mưh vă tơ plih pơ yan, mă 2 ‘noh xo\ng xa mă rơ go\h păng mă 3 ‘noh le## ăn nghe ngôi hơ dai hăm bơ ngai đei j^, vă j^ huei tơ po\h, mă loi tơ\ dôm an^h tơ pôl nhen tơ\ hnam rong vei hơ io\h ‘no\h [ônh đei j^ klak chroh tơ po\h hlo\h.

- Lei à, bơ nê kơ ih {ak si hơ.