Ƀĕnh ƀang tơdrong kơ̆m giĕng tơring Mường

Pơm lêh jur kơdeh năr Tơpơh khei Ning nơng sơnăm ou kơ bơngai Mường oei tơ tơring Hòa Thắng, pơlei tơm Buôn Ma Thuột, đei pơgơ̆r tơ̆ hnam soi tơbeh Lạc Sơn 1, thôn 2, tơring Hòa Thắng, lơ̆m ƀĕnh ƀang tơdrong oei sa joăt joe kơ̆m kang kơnang giĕng sơ̆ ki: Hơbĕn ao păng tơmam tơgŭm ăn soi tơbeh Mường, jơva chĭng chêng Mường, atŭm hăm nơ̆r pơjou Mương soi tơbeh...

Kiơ̆ đơ̆ng ƀok Bùi Văn Thành, tơ-‘ngla vei lăng hnam soi tơbeh Lạc Sơn, mĭnh ‘nu bơngai pơjou pơlei đe ư hơnhang ang hơnhăk tơ̆ Hòa Thắng, tơ̆ rim pơlei Mường, hnam soi tơbeh Mường tơring ou, đei mĭnh khul chĕp pơgơ̆r đei 6 ‘nu, iŏk jang pơgơ̆r kơ̆m kang kơnang giĕng păng lơ tơdrong pơ yoa ăn kon pơlei pơla. Lơm ou đei bơngai chĕp kơ̆l ‘noh jing bơngai tơm hloh, kiơ̆ đơ̆ng rŏng ‘noh bơngai Tơ-‘ngla hnam soi tơbeh, Kơ iĕng hnam soi tơbeh, bơngai jang thư kĭ hăm 2 ‘nu tô trơng. Lơ̆m ou, bơngai Chĕp pơgơ̆r iŏk jang vei lăng tơdrong kơ̆m kang kơnang giĕng, Tơ-‘ngla Hnam soi tơbeh iŏk jang vei lăng năng tông kon pơlei pơgơ̆r hop akom pơma dơnuh hăm kon pơlei găh dôm tơdrong lơ̆m pơlei mưh pơgơ̆r kơ̆m kang kơnang giĕng. Lơ̆m ou, kơchư̆k Bơngai chĕp pơgơ̆r ưh khan pôk rơih, mă lei kiơ̆ trong pơtăl dih băl đơ̆ng jơhnơr ou truh jơhnơr đơ̆ng rŏng. Ƀok Bùi Văn Thành tơbăt: “Bơngai chĕp kơ̆l ‘noh jĭ hơdrech hơdrung đe sư ‘mơ̆i. Jĭ bơngai păt soi tơbeh, băt hlôh chư kră sơ̆, băt hlôh tơdrong joăt joe sơ̆ ki , rim tơdrong kơ̆m kang kơnang giĕng, soi tơbeh”.

Jei kiơ̆ đơ̆ng pơjou Bùi Văn Thành, đĭ đăng rim tơdrong pơgơ̆rkơ̆m kang kơnang giĕng oei vei kơjăp tơ̆ kon pơlei Mường Hòa Thắng hrei ou jei dôm tơdrong kơ̆m kang kơnang giĕng đơ̆ng mĕ ƀă yă ƀok đơ̆ng sơ̆ pơxư̆ ăn. Lơ̆m mơjit tơdrtong soi tơbeh mă pơjou chă soi tơbeh, lăp 3 tơdrong kơ̆m giĕng đei pơgơ̆r tơ̆ Hnam soi tơbeh pơlei ‘noh: Giĕng tơjur gơ̆ng ga lơ̆m năr 7 khei Ning nơng oei krao akhan “Kơ̆m jur kơdeh” năm tơ̆ chŭn na; Kơ̆m Jơmul pơtăm-hơvơh hơvơi hơpơi ‘mi rŏ tŏ hơlăng, lơ̆m năr 13/5 (âm lĭch) păng Kơ̆m Ming hơdrơ̆m oei krao akhan Kơ̆m ôp hla ƀa lơ̆m năr 15/7 (âm lĭch) hơvơh hơvơh hơpơi ăn ƀa bluh vơ̆ jing ‘lơ̆ng, hơ iŭt hơ iăt. 

‘Ngoăih 3 tơdrong kơ̆m, Hnam soi tơbeh pơlei lăp plôih ‘măng păng pơgơ̆r kơ̆m kang kơnang giĕng kăl, tôch kơ kăl vă hơvơh hơvơi hơpơi ăn kon pơlei pran jăng grăng akou. Tơdrong gơ̆h plôih ‘măng Hnam soi tơbeh ‘noh găh khul veo lăng hnam soi tơbeh pơlei păng gô hop akom pơma dơnuh hăm kon pơlei vă tơchơ̆t. Tơdăh kơ yuơ đei tơdrong kăl yă kiơ ‘noh mă ưh kơ gơ̆h vă hop akŏm kon pơlei, Bơngai tơ-‘ngla chĕp pơgơ̆r păng khul chep pơgơ̆r tơra jên kơ dih đe sư mă vă pơgơ̆r. Tơjê̆ ou hloh, soi tơbeh hăt hot hơvơh hơvơi hơpơi ăn kon pơlei pran jăng grăng akou đei pơgơ̆r tơ̆ Hnam soi tơbeh Lạc Sơn ‘noh sơnăm 2021, mưh jĭ hơbuh Co-vid 19 pơrăm kơtang hloh tơ̆ Dak Lăk, đĭ đăng kon pơlei măh pơm kiơ̆ oei hơdrô̆. Khul chĕp pơgơ̆r măh kơdih đe sư rôp nhŭng kơdih vă soi tơbeh. Ƀok pơjou Bùi Văn Thành tơroi:“Jĭ hơbuh ou ki ‘noh Lạc Sơn 1 hăm Lạc Sơn 2 ưh kơ đei bơngai bu tơpoh jĭ Covid-19, ưh kơ đei bu đei tơdrong yă kiơ. Mă đơ̆ng ưh tơƀôh hơdăh kơ yuơ yă kiơ, mă lei nhôn jei chơt hiôk yang hơbang mĕ ƀă yă ƀok jei lăng tông nông gia bơ̆n”.

Dôm pơbŭng hnam soi tơbeh tơgoăt anglŏ sơnăm

Bơngai Mường hrei ou oei lơm lơ tơring tơ̆ Tây Nguyên, akom lơ hloh tơ̆ tơring Ia Lâu, apŭng Chư Prông, dêh char Gia Lai; tơring Bờ Y, apŭng Ngọc Hồi, dêh char Kon Tum... Mă lei tơring Hòa Thắng, pơlei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lăk ‘noh hơnih oei hrôih hloh păng jing tơring kăl hloh tơ̆ rim dêh char găh Pơbăh đei Hnam soi tơbeh Mường đei tơ iung pơjing ming man.

Kiơ̆ đơ̆ng đe kră, kon pơlei bơngai Mường oei tơ̆ tơring Hòa Tháng, ‘noh đơ̆ng dêh char Hòa Bình. Dôm ŭnh hnam lĕch đơ̆ng groi teh mĕ ƀă pơjing hrôih hloh đơ̆ng sơnăm 1952. Đơ̆ng rŏng 2 sơnăm oei pơ gia tơ̆ Hà Nội, đe sư tơdui dih băl năm oei tơ̆ tơring Pơbăh. Truh sơnăm 1955, dôm ŭnh hnam mă blŭng hlôh truh tơ̆ Buôn Ma Thuột. Lơ̆m dôm ƀok yă năm tơ̆ ou pơjing Ăp, đei 2 ‘nu ƀok yă kơtŏng Bùi, 3 ‘nu ƀok yă kơtŏng Quách, 1 ‘nu ƀok kơtŏng Cao. Măt bơngai kon pơlei Mường Hòa Bình tŏ sĕt sot oei lơ̆m tơring jih rơheng kơkot kơ Buôn Ma Thuột, păng đei pơjing hơnăn "Ăp Hòa Bình". Đơ̆ng rŏng rơngei 1975, mă jing tơring Hòa Thắng dang ei.

Truh sơnăm 1959, vă ƀlŏk hơdơ̆r kơ mĕ ƀă yă ƀok, vei răk tơdrong oei sa joăt joe, kon pơlei Ăp Hòa Bình tơ iung pơjing ming man hnam soi tơbeh blŭng a, iŏk hơnăn pơlei so pơm hơnăn hnam soi tơbeh pơlei: Lạc Sơn.

Jô̆ đơ̆ng mă noh, bơngai Mường Hòa Bình lăng Ăp Hòa Bình nhen pơlei ‘nao păng akŏm roi lơ kiơ̆ rim sơnăm đơ̆ng rŏng. Păng jei đơ̆ng noh, đei dơ̆ng 6 pơbŭng hnam soi tơbeh pơlei đei ming man tơ̆ ăp ou ‘noh, Hnam soi tơbeh pơlei Thịnh Lang 1, Thịnh Lang 2, Hnam soi tơbeh pơlei Lạc Sơn 2, Mường Pi, Cao Phong, Thạch Yên…

Lơ̆m kơsô̆ ou, hnam soi tơbeh pơlei Mường Pi tôch gĭt kăl kơ yuơ bring brih, hăm dơnơm ‘long jri tih krum pơ đĭ cham; Hnam soi tơbeh pơlei Cao Phong so sĕnh hăm dôm dơnơm ‘long tih atŭm hăm dur man, dơnơm ‘long pơrŏ đei vei lăng năng tông tơnăp păng ưh kơ jor tơroi truh hloi hnam soi tơbeh pơlei Lạc Sơn, hơnih đei pơgơ̆r rim tơdrong kơ̆m giĕng kơ kon pơlei Mường, dang ei hlôi tơbăt 1/4 măt bơngai kon pơlei tơring Hòa Thắng; pơm ăn tơring Hòa Thắng, jing mĭnh tơring oei sa joăt joe ‘lơ̆ng rŏ kơ bơngai Mường, vei răk tơƀăk mong tơdrong kơ̆m kang kơnang giĕng sơ̆ ki kơ hơdrĕch hơdrung.

Kiơ̆ đơ̆ng rim bơngai jang chă tơchĕng hơlen tơdrong oei sa đơ̆ng dêh char Hòa Bình, ưh kơ đei tơring ayơ lơ̆m mĭnh tơring mă đei lơ hnam soi tơbeh nhen tơ̆ tơring Hòa Thắng. Hnam soi tơbeh ưh kơ đei chă pơm pơrŏ tôm tong nhen rim hnam soi tơbeh kơ bơngai Yuăn, mă lei kơjăp ‘lơ̆ng hloh kơ hnam soi tơbeh Mường tơ̆ pơlei pơla tơm dơnơm Hòa Bình. Mĭnh pơbŭng hnam soi tơbeh ăn mĭnh tơring Mường, hăm tơbăt jơhngơ̆m đon ƀlŏk hơdơ̆r pơlei pơla mĕ ƀă yă ƀok pơjing sơ̆.

Bơngai chih Lê Quốc Khánh, Khul jang Chih tơdrong tơroi joh ayŏ dêh char Hòa Bình tơbăt, lơ̆m jăl trong năm tơchă băt hlôh ƀôh hơdăh vă chih pơjing kơsơ̆p hla bơar “Bơngai Mường Hòa Bình tơ̆ groi teh Tây Nguyên" đơ̆ng rim bơngai chih pơcheh tơdrong tơroi tơdrong joh ayŏ Khul Chih pơcheh jŏh ayŏ kơdŏ soang dêh char, tôch kơ lơ bơngai chih pơcheh măh chrih kơ măt hăm dôm tơdrong oei sa kơ̆m kang kơnang giĕng bơngai Mường tŏk bŏk vei răk tơƀăk mong lơ̆m dôm hnam soi tơbeh, lơ̆m jơhngơ̆m đon kon hơ ‘lơ̆p tơring Mường oei tơ̆ Hòa Thắng. Tơ̆ ou, đei dôm bơngai đơ̆ng rŏng 60 sơnăm oei hơtăih pơlei pơla tơm oei ƀlŏk hơdơ̆r dôm hơnăn pơlei pơla kơdih sơ̆; oei chăm dôm hơnăn găh rim ƀok pơjou pơlei Mường, rim tơring Mường tih iĕ tơ̆ pơlei pơla tơm dơnơm sơ̆.

Đơ̆ng kon pơlei pơla oei hơtăih tơring pơlei tơm ou, dôm bơngai jang chă tơchĕng hơlen hlôi tơchă ƀôh truh kơhrĕng sơnăm hơnăn so kơ rim hơnăn groi teh pơlei pơla Mường, găh rim apŭng Tân Lạc, Lạc Sơn, Kim Bôi, Cao Phong, Lương Sơn, Lạc Thủy, Yên Thủy, Đà Bắc păng pơlei tơm Hòa Bình. Lơ hơnăn pơlei tơring pơm ăn dôm bơngai jang chă tơchĕng hơlen jei tim mă băt truh hloi.

Đơ̆ng dôm pơbŭng hnam soi tơbeh, tơdrong pơgơ̆r kơ̆m kang kơnang giĕng đei pơgơ̆r “oei plơ̆ng nhen so” đei vei kơjăp tơƀưh 2 anglŏ sơnăm, ƀok Lê Quốc Khánh ƀôh hơdăh tơdrong vei răk tơƀăk mong dôm tơdrong oei sa joăt joe sơ̆ ki kơ kon pơlei oei hơtăih pơlei pơla mĕ ƀă pơjing nhen lĕ ‘lơ̆ng hloh kơ pơlei pơla tơm dơnơm. Ƀok Lê Quốc Khánh tơbăt:  “Ƀôh hơdăh tơdrong pơgơ̆r kơ̆m kang kơnang giĕng kơ rim hnam soi tơbeh pơlei Mường tơ̆ tơring ou mă ƀôh hơdăh tơdrong tơm a la chă sơ̆ ki kơ bơngai Mường tim mă đei tơdrong oei sa chăl hle mơ̆t lĕch lơ̆m tơdrong oei sa joăt joe sơ̆ ki đơ̆ng mĕ ƀă yă ƀok pơsư̆ ăn, ƀlep tơpă ‘noh “Năm tơ̆ hơtăih vă tơchă tơdrong ƀơ̆t jơ̆ng”.

Đơ̆ng Ăp Hòa Bình truh tơ̆ tơring Hòa Thắng

Đơ̆ng rŏng 70 sơnăm dôm bơngai Mường pơdơ̆h jơ̆ng tơ̆ tơring hle, pơjing Ăp Hòa Bình păng 50 sơnăm đơ̆ng năr Rơngei Buôn Ma Thuột, tơ̆ tơring Hòa Thắng hlôi đei hloh 1.200 ŭnh hnam, hloh 5.000 ‘nu kon pơlei ‘noh bơngai Mường, đơ̆ng jơ̆p tơring Mường kơ Hòa Bình: Bi-Vang-Thàng-Động. Ăp Hòa Bình jei hlôi jing Tơring Hòa Thắng, mĭnh lơ̆m dôm hơnih pơm tơlĕch hơdrĕch dơđăh chehphe păng ‘long pơtăm, ‘long bri tih hloh kơ Việt Nam.

Lăp đơ̆ng rŏng pơgơ̆r kơ̆m kang kơnang giĕng jur jang sa lơ̆m năr 7 khei Ning nơng, mưh pơkao chehphe chôh pơkao tơbŭk tơblăk jơ̆p pơlei pơla Mường, ‘noh rim koeng atŭm pơlei pơla jơva đơ đĭk đơ đăk kmăi chôh preh teh, hơmet ăn tăh hrok teh lơ̆m kơdŭng ăn pơyan ơng hơdrĕch dơđăh ‘long pơtăm. 

Ăp Hòa Bình sơ̆, tơring Hòa Thắng dang ei, hlôi jing mĭnh lơ̆m dôm hơnih tơm hơdrĕch chehphe păng ‘long pơtăm-‘long bri kơ Việt Nam. 

Tây Nguyên sa roi đei dơ̆ng pơyan jang sa iŏk yua kơjăp, Hòa Thắng roi năr roi jơnei tih tên. Chehphe, sâu riêng, tiu roi năr roi tŏk măt kơtang, kon pơlei Hòa Thắng roi năr roi pơdrŏng tĕnh koăng. Jang tơ̆ mĭnh hơnih ơng dơđăh ‘long pơtăm să hloh kơtă ƀơ̆t ‘măng jang hnam soi tơbeh pơlei Cao Phong, thôn 3, tơring Hòa Thắng, mŏ Lưu Thị Dân tơroi tơbăt, tơ-‘ngla rim pơgar ơng tơ̆ ou jei bơngai Mường păng pơbŭng hnam tih kơjung ‘lơ̆ng đei ming man tơjê̆ hnam soi tơbeh pơlei, jei kơ tơ-‘ngla pơgar ơng hơdrĕch ‘long pơtăm.

Ăp Hòa Bình-Tơring Hòa Thắng, đơ̆ng mĭnh tơring jih, pơsel pơsŏ, dang ei hlôi jing mĭnh hơnih kơdrơ̆m tơm tĕch mơdro-choh jang sa gơ̆h hơgei, jĭ hơnih tơƀưh kơ Trong glung Võ Nguyên Giáp, cham gre păr Buôn Ma Thuột hăm Trong gre rĕnh Khánh Hòa-Buôn Ma Thuột.

Yak jơ̆ng trong iĕ găn hơvĕn chŭn na ƀa đak, hơnih tơnglat ‘nhik choh blŭng a muih roh choh klăng chŭn mă blŭng đơ̆ng 70 sơnăm sơ̆, tơgoăt trong glung tih Võ Nguyên Giáp hăm “Ăp Hòa Bình” sơnăm ayơ, jei kơtơ̆ng tơ̆ plĕnh jơva gre păr kơdou, lơ̆m hnam soi tơbeh pơlei Mường Pi đei kơtơ̆ng nơ̆r soi tơbeh Mường păr phôt phông… Ƀơ̆t chŭn na ƀa đak glơch glach, dôm rĕng ‘long Huỳnh Liên ƀrông ƀrang,  “Ăp Hòa Bình” ‘lơ̆ng rŏ hơbŏ nhen.

Hơnih dôm kon pơlei Mường hơtơ̆p ‘long jŭk đunh kơ ou vă jê̆ 70 sơnăm sơ̆ tơpă jing groi teh ‘lơ̆ng rŏ hơbŏ nhen. Ưh khan lăp hơdrô̆ ‘long chehphe, sâu riêng mă tơchă ƀôh găh tơdrong pơdrŏng hơnŭk hơnoa, mă lei tơdrong oei sa joăt joe jei tơchă ƀôh tơdrong rong ‘me ‘lơ̆ng rŏ hơbŏ nhen. Dôm tơdrong oei sa joăt joe ‘lơ̆ng rŏ sơ̆ ki kơ bơngai Mường hơnhăk ba tơ̆ ou oei gei kơjăp, ‘lơ̆ng rŏ hơbŏ nhen, tơgoăt tơƀưh chăl sơnăm, tơgoăt tơroh kloh klĕch Tu-Pơbăh.