VOV4.Bahnar - Khei ‘năr tơ je# âu, lơ\m de#h char Gia Lai đei [o#h kơ ‘măng pơ chăh hre hăm dôm j^t ti hlak jên. Dôm ‘măng hre âu ku\m hăm lơ an^h răt tơ mam drăm đơ\ng cho\h jang sa tơ\ Gia Lai păng Tây Nguyên pơ chăh hre dôm sơ năm hơ drol, đei lơ tơ drong atu\m găh dôm tơ drong pơ hơi khôi luơ\t lơ\m tơ drong k^ gơ\ih tơ mam drăm đơ\ng cho\h cho\h jang sa păng dôm tơ drong ư\h kơ ‘lơ\ng đơ\ng tơ drong to\k io\k jên tơ\ ‘ngoăih. Yua ư\h kơ hlo#h vao păng đon lui ư\h kơ [lep hơ n^h, đei lơ kon pơ lei hlôi huo\ng tơ drong bơ ngơ\t bơ ngang [ơ\t k^ gơ\ih che\h phe, tơ mam drăm đơ\ng cho\h jang sa. An^h ạng Ko\ng an ku\m lơ ‘măng mơ\t jang dăr hơ len, mă lei tam mă đei tơ drong hơ yơ đei tơ le\ch ăn sek phak ‘mơ\i.

{ok Hà Văn Tư, oei tơ\ thị trấn Đak Đoa, apu\ng Đak Đoa tơ roi tơ băt, đơ\ng ro\ng dôm sơ năm tơ til, u\nh hnam [ok mong ako\m đei dang 2 tấn găr tiu păng vă je# 9 tấn che\h phe găr, đei kơ jă vă je# 700 triệu hlak jên. Pơ đ^ kơ so# tiu păng che\h phe âu [ok hơ nhăk k^ gơ\ih tơ\ an^h te\ch mơ dro Nguyệt Tỉnh, yua đơ\ng yă Nguyễn Thị Nguyệt oei tơ\ plei Hà Lòng 2, xăh K’Dang, apu\ng Đak Đoa pơm tơ ‘ngla. J^ an^h joăt băl, lui nge\h băl kơ na [ơ\t k^ gơ\ih [ok lăp io\k dôm hla ar ch^h ti dăh mă kơ phie#u pơ jao io\k tơ mam yua đơ\ng yă Nguyệt k^ io\k, oei kơ so# tơ mam đơ\ng ro\ng ‘no\h yă Nguyệt io\k yua pơm kiơ ‘no\h [ok ư\h kơ đei băt kiơ. Ding tru\h an^h te\ch mơ dro Nguyệt Tỉnh tơ băt hơ dăh jang sa hre ư\h kơ ke\ kla, pơ đ^ u\nh hnam [ok huo\ng lơ\m tơ drong bơ ngơ\t bơ ngang yua vă je# pơ đ^ tơ mam jang đei, mong ako\m đei dang ei ro\ lăng hiong pơ go\h. {ok Hà Văn Tư, tơ roi: “{ơ\t lăp ^nh oei ăn mơng tơ mam dăh mă ^nh te\ch tơ mam đang bơ\ih mă lei ^nh oei ăn mơng jên vă kơ đe sư jang. Lui nge\h de#h bơ\ih, lui jing măh pơ jao hloi tơ mam io\k yua đơ\ng kơ d^h rim sơ năm ăn kơ sư ‘no\h ro\ đei tơ tăm kiơ. Mă tơ pă, tơ ring hơ tăih yăih thoi âu ‘no\h đon hlo#h vao găh khôi luơ\t oei to\ se\t, kơ na [ơ\t lăp io\k đon lui băl ‘no\h tơm”.

          Tơ drong tơ roi jơ hngơ\m đon lui băl đei pơm hăm đon tơ che\ng kư\ kă păng dôm tơ drong ư\h kơ hlo#h găh khôi luơ\t lơ\m tơ drong to\k io\k, mơng, k^ gơ\ih tơ mam hơ nơ\ng đei tơ roi tru\h lơ\m dôm ‘măng pơ chăh hre tơ je# âu tơ\ Gia Lai. Dôm hla ar ch^h hre ch^h hăm ti dăh mă dôm hla ar hóa đơn k^ gơ\ih tơ mam drăm đơ\ng cho\h jang sa ư\h kơ tơ chơ\t hơ dăh tơ drong “ k^ gơ\ih” oei đei [o#h jơ\p jang. An^h jang mơ dro sa đơ\ng ro\ng io\k tơ mam drăm đơ\ng cho\h jang sa đơ\ng kon pơ lei, oei gơ\h mơ\ng kơ d^h vă io\k yua mă ư\h kơ đei dôm tơ drong pơ go\ khôi luơ\t hơ yơ. Hơ dai hăm ‘no\h, dôm tơ mam đei [o#h pơ dro\ng  đơ\ng an^h jang mơ dro sa pơm ăn kon pơ lei [ônh kơ ‘măn đ^ đon lui, pơ jao mu\k drăm mă ư\h kơ tơ che\ng tru\h ư\h kơ pu\n ai. {ok Dương Văn Chung, oei tơ\ plei Hà Lòng 2, xăh K’Dang, k^ gơ\ih 15 tấn che\h phe tơ\ an^h te\ch mơ dro Nguyệt Tỉnh đang kơ ‘no\h pă đei gơ\h io\k dơ\ng mư\h an^h te\ch mơ dro âu hre ư\h kơ ke\ kla, akhan, kăl athei đei tơ chơ\t hơ dăh păng kơ jăp hlo\h dơ\ng găh tơ drong k^ gơ\ih che\h phe- tơ mam drăm đơ\ng cho\h jang sa vă kơ an^h jang mơ dro sa ư\h kơ gơ\h mơ\ng kơ d^h chă hơ nhăk tơ mam drăm đơ\ng kon pơ lei năm mơ dro sa. Hơ dai hăm ‘no\h, an^h jang kơ pal kăl jăh tơ le\ch trong jang vei lăng hăm rim an^h răt io\k tơ mam drăm cho\h jang sa đei pơ\ih kơ d^h păng kư\ kă. Ư|\h kơ gơ\h hơ chăng kư\ kă nhen hrei ‘nâu vă an^h jang mơ dro sa kơ d^h bơ\ jang kơ d^h, đang kơ ‘no\h tơ ge\ch io\k tơ drong pơ hơi, tơ gar io\k muk drăm đơ\ng kon pơ lei: “Dang ei khôi luơ\t, trong vei lăng, phak tam mă rơ đăh kơ na tơ drong pơ hơi ‘no\h đei an^h jang mơ dro sa io\k yua. &nh ‘me\h vă, khôi luơ\t lăng thoi yơ vă đơ\ng ro\ng âu tơ pl^h, vă kơ kon pơ lei đei k^ gơ\ih ‘no\h sơ đơ\ng jơ hngơ\m, ăn mư\h no\ng thoi âu ‘no\h hiong răm đơ\ng kon pơ lei t^h de#h”.

          Ku\m lei lăi nhen lơ ‘măng pơ chăh hre hơ drol âu tơ\ Tây Nguyên, tơ drong tơm g^t kăl le# dôm ‘măng pơ chăh hre tơ je# âu tơ\ Gia Lai đei [o#h t^h, ‘no\h j^ to\k io\k jên tơ\ ‘ngoăih. Đei hơ iă yua đơ\ng jên che\h tôch kơ lơ, kơ na lơ bơ ngai chu pu\ ư\h kơ pu\n ai ăn to\k io\k jên. Tơ\ an^h te\ch mơ dro Nguyệt Tỉnh đei pơ ma pơ kăp, te\ch 10 tấn che\h phe găr mă lei ư\h kơ io\k jên hloi mă ăn to\k io\k  sơ năm đơ\ng ro\ng ‘no\h đei tơ pl^h jing 13-15 tấn. Oei tơ dăh ăn to\k io\k jên măt ‘no\h jên che\h dôm sơ năm hơ drol ‘no\h j^ 3-5% lơ\m 1 khei mă lei roi tơ\ ro\ng, jên che\h roi đei hơ to\k lơ, jo# păh lăp 6-9% lơ\m 1 khei. Pha dơ\ng, vă hơ vơn đei jên, an^h jang mo dro sa hơ to\k jên che\h to\k tru\h 3% 1 năr, vă khan 21% 1 gie\ng. Hơ me\ng kư\ kă tôch kơ tang đơ\ng to\k io\k jên tơ\ ‘ngoăih hlôi tơ pă pơm bơ bul măt lơ kon pơ lei. 1,2 ‘nu bơ ngai đei hơ me\ng kư\ kă jing măh, mă đơ\ng an^h te\ch mo dro Nguyệt Tỉnh hlôi dei pơ chăh hre tơ\ Dak Lak, hu\t năm tơ\ Gia Lai te\ch mơ dro mă lei oei ăn to\k io\k. {ok Dương Văn Hòa, oei tơ\ plei Hà Lòng 2, xăh K’Dang ăn kơ am^h te\ch mơ dro Nguyệt Tỉnh to\k io\k kơ so# tơ mam ‘no\h đei 6 tấn tiu păng 15 tấn che\h phe, đei kơ jă vă je# 1ti 700 triệu hlak jên pơ ma: “Pơ ma atu\m ba athei mă pơ ‘lơ\ng hlo\h dơ\ng oei mư\h no\ng thoi âu ‘no\h kon pơ lei hiong răm lôch kơ lơ, oei lơ bơ ngai gô athei ư\h kơ đei kiơ. Kiơ\ đơ\ng tơ drong ‘nâu, rim kơ dră jang kơ pal, an^h jang kơ pal athei sek tơ lang pơ ‘lơ\ng păng sek phak mă hret, vă ve\h ver đơ\ng ro\ng âu kơnh đei [o#h dơ\ng dôm bơ ngai thoi âu”.

Tơ drong pơ chăh hre đơ\ng 2 an^h te\ch mơ dro Nguyệt Tỉnh (apu\ng Đak Đoa) păng Kỳ- Niềm (apu\ng Ia Grai) đei [o#h ư\h kơ pha kiơ kơ dôm ‘măng pơ chăh hre tơ je# âu tơ\ de#h char Gia Lai păng Tây Nguyên. Tơ ‘ngla an^h jang mơ dro sa kơ chăng năm tru\h tơ\ an^h jang kơ pal tơ roi tơ băt hre lơ ư\h kơ ke\ kla mă kơ s^ kơ dâu kle\nh dăh mă le\ch đơ\ng tơ ring. Trong jang âu tơ gu\m an^h jang mơ dro sa ư\h khan hơ dro# ư\h kơ đei tơ kêng yoch mă oei đei an^h vă đe hoei kơ năm tơ chă ‘no\h j^ an^h vei lăng kon pơ lei xăh dăh mă Ko\ng an apu\ng [ơ\t mă tơ drong đei dăr hơ len, băt hơ dăh. Oei tơ\ 1 an^h sơ đơ\ng, tơ ‘ngla an^h jang mơ dro gơ\h chơ\n jơ hngơ\m tơ roi tơ băt păng tơ che\ng, tơ le\ch trong kla hre. Yă Nguyễn Thị Nguyệt, Kơ dră an^h jang mơ dro sa Nguyệt Tỉnh, tơ roi găh tơ drong tơm pơm ăn pơ chăh hre păng trong vă kla hre: “Ư|h pă đei jên bơ\ih ‘no\h ^nh năm to\k io\k jên che\h 3 hlak jên 1 năr (3% 1 năr). To\k io\k đơ\ng bơ ngai ‘nâu kla ăn bơ ngai to, đang kơ ‘no\h mơng che\h phe bơ ngai âu kla ăn kơ bơ ngai nai. Tru\h hơ tuch ư\h pă đei jên bơ\ih, ư\h kơ mơng đei bơ\ih ‘no\h ^nh năm tơ roi tơ băt ăn kơ dră tơ ring jang sa ư\h kơ đei. Dang ei ư\h pă đei jên che\h bơ\ih ‘no\h jang oei kla hre đei, dang ei mă jo# jên che\h ‘no\h ^nh ư\h pă kla bơ\ih”.

  Tam mă băt hơ dăh, tơ drong tơ roi tơ băt hre kla ư\h kơ ke\ bơ\ih đơ\ng an^h jang mơ dro sa Nguyệt Tỉnh păng Kỳ Niềm tơ\ Gia Lai ‘no\h j^ đei tơ pă dăh mă ‘no\h lăp jing tơ drong vă tơ gar io\k mu\k drăm đơ\ng kon pơ lei đe\ch. Yua kơ tơ roi tơ băt đơ\ng kon pơ lei, ‘nao lăp 2,3 năr hơ drol kơ tơ roi pơ chăh hre, kơ d^h kâu tơ ‘ngla an^h jang mơ dro sa hao gre t^h năm tru\h tơ\ rim u\nh hnam kon pơ lei, yua tôm nơ\r pơ ma, rim trong vă to\\k io\k, io\k k^ gơ\ih dăh mă răt tiu, che\h phe. Mă lei lăp đơ\ng ro\ng kơ tơ roi tơ băt hơ dăh pơ chăh hre, an^h ‘măn răk tơ mam kơ an^h jang mơ dro sa âu đ^ pă đei kiơ, che\h phe păng tiu kơ kon pơ lei thoi no\h mă hiong hloi.

Păng [ơ\t mă an^h jang mơ dro sa – bơ ngai hre gơ\h sơ đơ\ng jơ hngơ\m tơ roi tơ băt păng tơ che\ng trong vă kla hre ‘no\h tơ ‘ngla ăn hre – dôm kon pơ lei jang chu\n mir ‘no\h iung oei pă n^t. Đe sơ pă đei trong hơ yơ ‘no\h j^ răp gô tơ drong kơ tơ\ng ang đơ\ng an^h jang kơ pal păng răp gô dôm nơ\r pơ kă kla hre jing tơ pă. Mă lei, đ^ vă je# 10 sơ năm kơ âu jo# đơ\ng tơ drong pơ chăh hre tơ\ dôm an^h răt io\k che\h phe- tơ mam drăm đơ\ng cho\h jang sa lang să pơ đ^  Tây Nguyên, vă rim răih ư\h kơ đei bu p^nh đei kơ so# hre ăn kơ d^h hloi. Ku\m tam đei [o#h ‘măng sek tơ lang hơ yơ đei pơ\ih ăn vă tơ gu\m kon pơ lei ap^nh pơ dreo hre ăn kơ kon pơ lei. Dôm tơ drong pơ hơi khôi luơ\t lơ\m k^ gơ\ih che\h phe- tơ mam drăm đơ\ng cho\h jang sa oei đei do\h, tơ drong jang to\k jên tơ\ ‘ngoăih oei đei [o#h păng dôm ‘măng pơ cha\h hre oei hơ nơ\ng kơ đei, dui kiơ\ kơ hre\ng, rơ bâu kon pơ lei bơ ngơ\t ngang.

Thuem tơ blơ\