Sơnăm 1941, tŏk bŏk bri kông păh Pơmơ̆t dêh char Quảng Ngãi, khul linh Phalăng pơjing “Căng an trí” Ba Tơ - ‘noh hơnih rôp chĭt rim bơngai bơ̆ jang kĕch mang. Jĭ đơ̆ng hơnih rôp chĭt ou hlôi jing hơnih pơjing kĕch mang kơ khul ƀô̆ đô̆i păng kon pơlei Khu 5 nuih mơng.

Chi ƀô̆ “Căng an trí” Ba Tơ đei pơjing, akŏm dôm bơngai kŏng san mĭnh jơhngơ̆m đon. Năr 11/3/1945, ‘măng iung tơjră Ba Tơ jơnei, năr 12/3/1945 pơjing Khul Yu kĭch Ba Tơ hăm nơ̆r pơkăp gĭt kăl “Lôch răm kơ yuơ kơ Teh đak”.

Pla ŭnh Ba Tơ hlôi hơmrok jơ̆p lơ̆m tơring Tŏk bŏk: Khul Yu kĭch Vũ Hùng (tơ̆ Quảng Nam so); Khul vei lăng kơdih hỏa xa Diêu Trì (tơ̆ Bình Định so); Khul vei lăng kơdih Tuy Hòa (tơ̆ Phú Yên so); Khul vei lăng kơdih kŏng nhân Hòn Khói (ơ̆ Khánh Hòa) păng Khul vei lăng kơdih  iung tơblăh kơ kŏng nhân Mir pơgar să Ca-da tơ̆ Dak Lăk…

Năr 16/10/1945, Kơdrăn iung tơblăh Khu 5 đei pơjing, pơđĭ rim dêh char Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Kon Tum, Gia Lai so. ‘Nou jĭ hơyak blŭng a tơbăt hơdăh ăn tơdrong iung jing, pơih trong nuih mơng pran kơtang kơ khul ƀô̆ đô̆i Quân khu 5 nuih mơng. Đơ̆ng dôm khul yu kĭch blŭng a truh rim đại đội, tiểu đoàn Vệ quốc đoàn, khul ƀô̆ đô̆i khu 5 hlôi atŏk tơ iung đei jing khul kăl hloh kơ ‘măng iung tơblăh đĭ đăng kon pơlei, tôm tong. Đại tá Võ Văn Minh, kang ƀô̆ so Trung đoàn 803 tơroi dơ̆ng:“Lơ̆m ‘măng iung tơblăh tang găn Phalăng, Liên khu 5 puăn pang ayăt pơvang. Tơdrong hơrih sa kơ Ƀô̆ đô̆i bơ̆n jăl blŭng doh sơ̆ jĭ tôch mơmat tat. Ưh kơ đei ƀrơ̆m phao kơtoang, ưh kơ đei phe sa, kon pơlei măh mot kơpor lơ ‘măng, tơgum djru ăn Ƀô̆ đô̆i đei por sa vă iung tơblăh ayăt. Tơblăh dih băl, iŏk ƀrơ̆m phao ayăt prăh ayăt".

Lơ̆m chăl sơnăm tơblăh tang găn Mi, Khu 5 hlôi jing tơring mă blŭng iung tơblăh khul ayăt pơjei iŏk teh đak. Đơ̆ng ou, “Jih pơlôch Mi”, jĭ trong iung tơblăh gơ̆h hơgei hloh kơ tơblăh vang kon pơlei, tơgop atŭm hăm khul ƀô̆ đô̆i păng kon pơlei lơ̆m teh đak pơjing đei Jơnei tih tên pơyan Puih mak 1975, pơm rơngei tơring Pơbăh, teh đak rơngei hiôk hian. Ƀô̆ đô̆i nuih mơng pran kơtang, Trung tướng Nguyễn Trung Thu, Kơdră so chĕp pơgơ̆r Quân khu 5 hơdơ̆r dơ̆ng:“Khul kơdră jang đảng Khu 5 păng Hơnih tơm chĕp pơgơ̆r Quân khu 5 pơjing “Jih pơlôch Mi".  Bơ̆n akŏm rim khul vă pơvang, tơblăh tơdrŭt lơ̆m kơđông ayăt nhen biệt động, đặc công, tơblăh tơdrŭt hăm ƀrơ̆m phao kơnong. Jih pơlôch Mi jĭ tôch gĭt kăl hloh dơ̆ng, ‘noh jĭ kơdrăn tơblăh Khu 5 lang să truh rim kơdrăn tơblăh anai".

Đơ̆ng rŏng năr teh đak rơngei keh kong, khul ƀŏ đô̆i Quân khu 5 akŏm iung jang hơmet pơ ‘lơ̆ng đơ̆ng tơblăh vang pơm ăn, tơ iung pơjing muk drăm, xek tơlang tơdrong FULRO, vei lăng tơring sơlam teh đak Pơmơ̆t Pơbăh păng iung bơ̆ jang tơdrong jang apŭng plĕnh teh. Mơjĭt sơnăm tơgŭm boăl (1979-1989) jĭ jăl trong mơnat tat hrat hrĭn hloh mă lei jei tôch hưch hanh hơmanh bơnê. Mơjĭt rơbou ‘nu kang ƀô̆, ƀô̆ đô̆i Khu 5 hlôi yak hơdoi kơjăp hăm khul lĭnh păng kon pơlei Campuchia iung tơblăh pơrăm hŭt khul ayăt, tơ iung pơjing khul kơdră chĕp pơgơ̆r, hơmet pơ ‘lơ̆ng khul lĭnh, tơgŭm kon pơlei hơmet pơ ‘lơ̆ng păng atŏk tơ iung mŭk drăm, oei sa joh ayŏ, tơpôl.

Um rup “Bơngai ƀô̆ đô̆i Khu 5” plang akou tơ̆ hơnih hli hlơt, năm tơchă, tơgŭm dŏng kon pơlei lơ̆m rim ‘măng ‘mi kial hơbŭt hơbông pơrăm, teh tơdrŭt hơlih, đak lip nhen tơ̆ Trà Leng, Phước Lộc (2020); tơgŭm kon pơlei lơ̆m ‘măng đak lip kơtang hloh tơ̆ Đà Nẵng (2022); iung jang kơtang hơnih tơm tang găn pơrang jĭ Covid-19 ... hlôi pơjing đei jơhngơ̆m đon ‘mêm kơ eng tôch bach lơ̆m jơhngơ̆m đon kon pơlei, tơgop hơmet pơ ‘lơ̆ng khul jang chinh trĭ, pơm pơ ‘lơ̆ng “jơhngơ̆m đon kon pơlei lui yom” kơjăp iăp kơtang.

80 sơnăm ou ki, tôch kơ lơ kon hơ ‘lơ̆p nuih mơng kơ khul ƀô̆ đô̆i Quân khu 5 hlôi plang ăn pham lĕch sĕch huŏng dăh mă plang ăn mĭnh păh pham lĕch sĕch huŏng kơdih lơ̆m rim kơdrăn tơblăh. 204.567 ‘nu ƀô̆ đô̆i lôch dŏng teh đak, 100.815 ‘nu ƀô̆ đô̆i rơka, pơjing đei tơdrong joăt joe nuih mơng pran kơtang đơ̆ng khul ƀô̆ đô̆i Quân khu 5 nuih mơng.Lơ kang ƀô̆, ƀô̆ đô̆i Quân khu 5 hlôi đei jing rim yŏng ƀô̆ đô̆i, kơdră chĕp pơgơ̆r Đảng, Teh đak, Khul ƀô̆ đô̆i.

Trung tướng Lê Ngọc Hải, Kơdră chĕp pơgơ̆r Quân khu 5 sơkơ̆t hơdăh, 80 sơnăm tơ iung pơjing, iung tơblăh păng atŏk tơ iung, Quân khu 5 hơnơ̆ng kiơ̆ yok rok jơ̆ng joăt joe nuih mơng pran kơtang, tơ iung pơjing khul ƀô̆ đô̆i pran kơtang tôm toong “gloh gloi, gơh hơgei”:“Rim kang ƀô̆, ƀô̆ đô̆i kơ khul ƀô̆ đô̆i Quân khu 5 ling lang kơjăp iăp kơtang jơhngơ̆m đon, ưh kơ hul hơl tơ̆ hơnăp dôm tơdrong tơnap tap, tơdrong long, ưh kơ drơ̆ng drơ̆t tơ̆ hơnăp dôm tơdrong mơmat tat, hơnơ̆ng atŏk kơtang krơ̆ng kơjăp tơ̆ hơnăp rim nơ̆r tơpŭ kư̆ kăi, chă pơchôih, hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngơ̆m đon lui kiơ̆ kơjăp iăp kơtang lơ̆m tơdrong chĕp pơgơ̆r đơ̆ng Đảng, trong jang yak truh Chủ nghĩa xã hội kơ teh đak, Khul ƀô̆ đô̆i Quân khu 5 ling lang vei lăng kơjăp jơhngơ̆m đon lui yom kơtang, ti chĕp phao kơjăp, kơrŭn đĭ ai iung jang keh đang dôm tơdrong pơjao jang, tơgop lơ̆m tơ iung pơjing păng vei lăng kơjăp iăp kơtang Teh đak Việt Nam xã hội chủ nghĩa."

80 sơnăm ou ki, nơ̆r pơkăp “Plang akou jăn kơ yuơ kơ Teh đak” đơ̆ng khul Yu Kĭch Ba Tơ doh sơ̆ oei nhen lĕ pla ŭnh mơsêh bơ blông ƀrach hơdăh lơ̆m jơhngơ̆m klơm klak rim chăl kang ƀô̆ păng ƀô̆ đô̆i Quân khu 5 hrei ou.Prăt sơnăm tăm kơrach nuih mơng pran kơtang jĭ hơnih gơnang kơjăp iăp kơtang vă kang ƀô̆, ƀô̆ đô̆i Quân khu 5 hơnơ̆ng chih tơmơ̆t dơ̆ng dôm tơdrong jơnei tih tên lơ̆m chăl hle, tơgăl hăm hơnăn “Ƀô̆ đô̆i Ƀok Hô”.