VOV4.Bahnar – ‘Măng to\ phang pơ đang âu ki, dôm dêh char tơ\ tơ ring Tây Nguyên hiong răm tôch lơ, hăm kơ hre\ng rơ bâu ha ‘long pơ tăm lôch kro ưh đei plei păng plei to\ se\t. Vă tơ gu\m ăn kon pơ lei lơ\m tơ ring tơ iung dơ\ng tơ drong jang xa, Khul kơ dră te\h đak hlôi tơ le\ch tơ drong tơ gu\m hơ met pơ ‘lơ\ng hiong răm đơ\ng to\ phang tôch tơ tom. Mă lei mưh bơ\ jang kiơ\ tơ drong tơ gu\m âu, m^nh [ar tơ ring jang ưh tơ năp, đei tơ drong glăi pơm tơ to\ đon kon pơ lei...

{ok Hồ Văn Tình, tơ\ plei Thiên An, xăh Ia Blứ, apu\ng Chư Pưh, dêh char Gia Lai đei mir xă 1 ha 6, lơ\m no\h đei 9 sao pơ tăm che\h phe păng 7 sao pơ tăm tiu. Vă đ^ hơ găt te\h pơ tăm ‘long âu hiong răm ưh đei xa kiơ đơ\ng to\ phang âu ki, hiong răm truh kơ hre\ng triu hlak jên. {ok Tình ưh đei băt yă kiơ găh tơ drong tơ gu\m ăn bơ ngai hiong răm đơ\ng to\ phang, kle\p truh m^nh [ar u\nh hnam lơ\m plei io\k đei jên tơ gu\m âu. Tơ drong tơ to\ jơ hngâm đơ\ng [ok Tình roi dêh dơ\ng mưh kơ tơ\ng đe tơ roi m^nh [ar u\nh hnam lơ\m plei mă ưh đei pơ tăm che\h phe, tiu kiơ ră mă lei oei io\k đei jên tơ gu\m hiong răm đơ\ng to\ phang:

          "To\ phang kơ na che\h phe hnam nhôn athei kăt pơ đ^ dơng sơ drai, tiu athei phă đ^ ‘năi yoa lôch kro đ^. Đơ\ng ro\ng đei trong tơ gu\m ăn hiong răm đơ\ng to\ phang hnam nhôn ưh đei io\k yă kiơ, kơ plăh ‘no\h đei hnam ưh đei che\h phe, tiu tơ tă đei tơ gu\m dơ\ng. Inh hơ pơi ‘me\h khul kơ dră tơ ring lăng năng dơ\ng tơ drong ‘nâu.”

Dôm tơ drong hl^ch kơ đon nhen: lơ\m m^nh pơ lei, dôm u\nh hnam hiong răm lei lăi băl mă lei bơ ngai đei, bơ ngai ‘no\h ưh đei io\k đei jên tơ gu\m; m^nh [ar u\nh hnam mă đơ\ng hiong răm to\ se\t đe\ch mă lei chih hơ to\k tôch lơ vă io\k thim jên; oei dôm u\nh hnam hiong răm lơ tơ pă ‘no\h ưh đei tơ roi tơ băt vă chih tơ [ôh, tơ drong ‘nâu đei tôch lơ. {ât lăp đei tơ ring, kon pơ lei oei tơ kêng kăn [o# plei, xăh, io\k pơ gâm tơ drong đơ\ng kơ pal vă io\k jên [ơk ăn ‘nho\ng o\h đe sư. Đơ\ng no\h pơm tơ le\ch tơ drong tơ kêng ako\m lơ bơ ngai đei tơ\ lơ apu\ng lơ\m dêh char Gia Lai. Mă hơ dăh j^ tơ\ dôm apu\ng Chư Sê, Chư Pưh, Chư Păh, Chư Prông, Đức Cơ.

          Tơ drong nai dơ\ng, tơ drong tơ gu\m hiong răm đơ\ng to\ phang oei tam mă lăp, oei ưh kơ tro\ m^nh păh ‘no\h yoa kon pơ lei ưh đei hlôh vao păng đon jang ưh tơ năp đơ\ng đe kăn [o# tơ\ pơ lei, tơ\ xăh. Lơ u\nh hnam kon pơ lei ưh đei chih tơ roi hơ găt te\h ‘long pơ tăm hiong răm đơ\ng to\ phang yoa tơ che\ng: Te\h đak lăp tơ gu\m ăn dôm u\nh hnam tơ nuh, u\nh hnam bơ ngai kon kông đe\ch. Kăn [o# pơ lei chih anăn dôm u\nh hnam hiong răm vă pơ tro\ đe\ch, đei hnam chih tơ roi ưh kơ tro\, oei khul kơ dră xăh ‘no\h ưh đei hơ len năng.

{ok Nguyễn Văn Tuần, Trơng thôn 5, xăh Ia Hlốp, apu\ng Chư Sê, Gia Lai, pơ ma: “Dôm sơ năm adrol ki ku\m đei tơ drong tơ gu\m hiong răm đơ\ng to\ phang mă lei mưh chă jo# hơ len ‘no\h ưh đei. Sơ năm ‘nâu, m^nh păh ‘no\h yoa đơ\ng jang hăt hot, khei ‘năr tơ gu\m ưh kơ đunh, m^nh păh ‘no\h nge\h ngăi nhen thoi dôm sơ năm adrol ki ưh đei tơ gu\m kơ na m^nh [ar ‘nu kăn [o# pơ lei bơ\ jang ưh kơ tơ năp găh tơ drong ‘nâu.”

          Ưh tơ năp đ^ [ôh hơ dăh bơih, mă lei hăm lơ trong pơ ve\r, khul kơ dră tơ ring oei tơ blang lơ tơ drong, hơ ngăh ưh đei. {ok Nguyễn Bá Hoành Thiên, Pho\ kơ dră vei lăng kon pơ lei xăh Ia Blứ, apu\ng Chư Pưh, dêh char Gia Lai, pơ ma: "Lơ\m ‘măng dăr hơ len năng ‘nâu, ưh kơ s^ ưh tro\, mă ku\m ưh kơ s^ ưh hơ to\ hơ nơ\ng ‘năi. Yoa khei ‘năr dăr lăng tơ drong tơ gu\m đơt 1 đ^ bơih, mă lăi đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h khei ‘năr to\ phang pơ dui đunh, dăr hơ len ‘măng mă 2 ‘no\h hơ găt te\h hiong răm roi to\k, mă lei dôm u\nh hnam đei chih lơ\m ‘măng dăr lăng mă 2 ‘no\h tam đei trong tơ gu\m, thoi no\h ưh kơ s^ xăh ưh đei dăr hơ len trơ\p troch ôh."

{ok Nguyễn Hữu Tâm, Pho\ Kơ dră vei lăng kon pơ lei apu\ng Chư Sê akhan, đei tơ hlăk tăk lơ\m tơ drong bơ\ jang tơ gu\m hiong răm đơ\ng to\ phang jing pơm tơ le\ch tơ drong glăi, ưh kơ lăp. Khul kơ dră jơ\p tơ ring lơ\m apu\ng Chư Sê oei bơ\ jang lơ trong vă hơ met pơ ‘lơ\ng: “Dang ei tơ drong kăl ‘no\h, kon pơ lei tam mă chih jo# nhôn pơ tho ăn khul kơ dră tơ ring athei jo# hơ len dơ\ng, đang kơ ‘no\h tơ roi ăn dêh char đei trong pơ tho jang. Oei dôm u\nh hnam hiong răm lăp đơ\ng 30-70% mă io\k đei jên tơ gu\m truh 100% ‘no\h khul kơ dră tơ ring vă io\k pơ dreu dơ\ng kơ so# jên ‘no\h ăn te\h đak.”

         Lơ\m ‘măng to\ phang pơ đang âu ki, dêh char Gia Lai đei hlo\h 30 rơ bâu ha ‘long pơ tăm răm đơ\ng to\ phang, hiong răm đ^ đăng hlo\h 840 ti hlak jên. To\ phang đei tơ\ lơ tơ ring, vă jơ\p apu\ng, th^ xăh lơ\m dêh char hloi. Bơ\ jang kiơ\ tơ drong tơ gu\m đơ\ng te\h đak vă hơ met pơ ‘lơ\ng hiong răm đơ\ng to\ phang, hăm kơ so# jên tơ gu\m đơ\ng trung ương păng tơ ring, Dơ no\ an^h vei lăng kon pơ lei dêh char Gia Lai hlôi tơ le\ch hlo\h 36 ti hlak jên ăn tơ ring vă [ơk ăn kon pơ lei. Kiơ\ tơ drong hơ găt, 1 ha ‘long kăp g^t păng ‘long xa plei (mă lơ ‘no\h che\h phe, tiu, điêu) hiong răm truh 70% đei tơ gu\m 4 triu hlak jên; hiong răm đơ\ng 30% - 70% đei tơ gu\m 2 triu hlak jên. Ku\m hăm tơ gu\m jên, dêh char Gia Lai oei tơ le\ch hlo\h 14 ti 500 triu hlak jên răt hơ dre\ch [ơk ăn kon pơ lei. Mă lei, yoa ưh kơ rơ đăh, ưh hơ to\ lơ\m tơ drong tơ gu\m, lơ tơ ring đei tơ drong tơ kêng băl hăm lơ bơ ngai vang ako\m. Hơ met pơ ‘lơ\ng tơ drong ‘nâu, dêh char Gia Lai pơ tho ăn dôm an^h jang kơ pal păng Dơ no\ an^h vei lăng kon pơ lei dôm apu\ng dăr hơ len, pơm hơ dăh, chih tơ băt hơ năp jang đơ\ng rim bơ ngai, khul gru\p vă sek tơ lang kiơ\ luât.

{ok Trương Phước Anh, Kơ dră An^h vei lăng cho\h jang xa păng ato\k tơ iung tơ ring tơ rang dêh char Gia Lai, ăn tơ băt: “Đon tơ che\ng ‘no\h glăi athei hơ met ming. Tơ dăh [ôh đei tơ drong krê ‘no\h athei găn le#. Krê tơ\ âu ‘no\h kla ưh tro\ bơ ngai, pơm tơ hiong đon lui đơ\ng kon pơ lei. Tơ dăh bơ ngai bu io\k pơ gâm, pơ j^p ‘no\h athei sek tơ lang kiơ\ luât. Pơm glăi [ât yơ hơ met [ât do\h păng jăh kla jên tơ gu\m đơ\ng te\h đak ăn kon pơ lei mă tơ te\nh, vă da [iơ\ hiong răm.”

          Dêh char Gia Lai pơ ma adro# păng tơ ring Tây Nguyên pơ ma atu\m, ‘nao đei to\ phang pơ đang tôch krưp kre\nh, kơ hre\ng rơ bâu u\nh hnam kon pơ lei lơ\m tơ ring jing mơ mat tat. Tơ drong tơ gu\m ăn kon pơ lei hơ met pơ ‘lơ\ng hiong răm, tơ iung dơ\ng tơ drong cho\h jang xa đơ\ng Khul kơ dră te\h đak đei năng j^ tôch tơ tom păng tôch kơ kăl. Mă lei, tơ\ m^nh [ar tơ ring, tơ drong tơ gu\m âu tơ tă đei he# bơ ngai jang ưh tơ năp păng io\k pơ gâm ăn kơ dih, pơm ăn kon pơ lei tôch tơ to\ đon, jing chông băl năm tơ kêng tơ\ an^h jang kơ pal. Dôm tơ drong ‘nâu athei jăh dăr hơ len pơm hơ dăh mă hrôih, găn le# tơ drong hiong huach jên te\h đak păng kăl hlo\h dơ\ng ‘no\h vă tơ drong tơ gu\m gơ\h truh hăm bơ ngai kăl tơ gu\m tơ pă.

Công Bắc: Chih

Dơ\ng: Tơ blơ\