VOV4.Bahnar- Đơ\ng ro\ng 15 sơ năm bơ\ jang dôm tơ drong jang tih lơ\m chăl a nglo\, Việt Nam hlôi jang đei lơ tơ drong ‘lơ\ng lơ\m tơ drong sut pơ đ^ pơ ngot, tơ jur tơ nuh, pơm hơ to\ hơ nơ\ng kơ plăh dro\ kăn hăm dro\ nglo păng ato\k tơ iung pơ tho ho\k pơ hrăm. Mă lei, mât lơ\m chăl ‘nao, mưh dôm tơ drong jang to\k tơ plih đơ\ng hre\nh jing kơ jăp đunh, Việt Nam oei tơ jră hăm lơ tơ drong mơ mat tat, pơ long nol. Pơm thoi yơ vă vei đei dôm tơ drong jơ nei hlôi jang đei păng jang đang rim tơ drong jang tơm kơ chăl a nglo\ oei đei dơ\ng, năm truh tơ drong jang ato\k tơ iung pran kơ jăp? ‘Nâu j^ tơ drong tơm đei Việt Nam tơ le\ch lơ\m Hop ako\m Gru\p Nghị viện apu\ng plenh te\h mă 132 (IPU 132).

Lăng dơ\ng jăl trong bơ\ jang 8 tơ drong tơm kơ chăl anglo\ mă dôm te\h đak jang lơ\m Liên hợp quốc drơ\ng nơ\r tơ le\ch sơ năm 2000 păng adrin jang đei lơ\m sơ năm 2015 ‘no\h: Sut pơ đ^ tơ drong tơ nuh hin hot pơ ngot rơ ve\t; pơ tho ho\k pơ hrăm ‘lơ\ng jăl mônh; hơ to\k tơ drong hơ to\ hơ nơ\ng kơ plăh dro\ kăn hăm dro\ nglo păng hơ to\k an^h dơ\ng ăn dro\ kăn; tơ jur kơ so# nghe, hơ io\h lôch; hơ to\k jơ hngâm pran ăn bơ ngai me\; tang găn j^ Siđa, pơ lo\ sôt ret păng dôm tơ drong j^ hơ mơt nai; vei lăng kơ jăp ‘lơ\ng găh cham char păng pơ jing tơ drong pơ vei, jang hơ doi jâp plei te\h yoa tơ drong jang to\k iung, Việt Nam hlôi jang đei lơ tơ drong g^t kăl, đei tơ pôl lơ\m apu\ng plenh te\h hôn bơ nê păng tơ che\ng ‘lơ\ng. Mă hơ dăh, Việt Nam hlôi jang đang m^nh [ar tơ drong tơm nhen, pơ tho đang ‘lơ\ng ho\k pơ hrăm jăl mônh sơ năm 2010 păng năm truh tơ drong pơ tho pơ hrăm ‘lơ\ng ăn jăl [ar păng jăl pêng. Truh dang ei, Việt Nam ku\m jang đang tơ drong pơm hơ to\ hơ nơ\ng kơ plăh dro\ kăn hăm dro\ nglo păng hơ to\k an^h dơ\ng ăn dro\ kăn. Găh tơ drong jang pơ gang păng vei lăng jơ hngâm pran pơ ma atu\m jang đei lơ tơ drong kăp g^t. Sơ năm erih sot jo# păh lăp kơ bơ ngai Việt Nam đei to\k truh 73 sơ năm lơ\m sơ năm 2012. Lơ sơ năm adrol sơ\, Việt Nam hlôi jang đei tơ drong tang găn j^ pơ lo\ sôt ret, m^nh [ar tơ drong j^ krê hơ mơt păng oei vă jang đang tơ drong tơm pơm tơ jur kơ so# nghe, hơ io\h lôch (kơ so# nghe ‘nao rơ ne\h lôch jur pă 23 lơ\m 1000 ‘nu nghe đei rơ ne\h sơ năm 2012, jur hlo\h 2/3 pơ têng hăm sơ năm 1990). Mă loi, Việt Nam tôch adrin păng jang đang hơ drol khei ‘năr pơ kăp găh sut pơ đ^ tơ drong tơ nuh hin hot pơ ngot rơ ve\t lơ\m sơ năm 2002. Tơ drong jang tơ jur tơ nuh hin to\k pran ‘lơ\ng, kơ so# bơ ngai tơ nuh jur hre\nh. Kơ so# u\nh hnam tơ nuh jur đơ\ng 58,1% sơ năm 1993 jur oei pă 9,6% sơ năm 2012 păng oei pă 6% lơ\m sơ năm 2014. Mă lei, kiơ\ Pho\ kơ dră tơm vei lăng Tơ drong jang xa, linh j^ rơ ka păng tơ pôl Nguyễn Trọng Đàm tơ drong jang tơ jur tơ nuh hin tơ\ Việt Nam oei tơ jră hăm lơ tơ drong nol: “Tơ nuh ako\m lơ tơ\ tơ ring mơ mat tat dêh hlo\h ‘no\h j^ tơ ring kon pơ lei kon kông oei, tơ ring groi kông, jing tơ drong nol hăm bơ\n tơ\ hơ năp kơnh. Tơ drong sar bar păng hơ yu\h to\ ‘mi tơ plih oei pơ joă truh tơ\ bơ\n. Rim sơ năm đei dôm j^t rơ bâu u\nh hnam klăih đơ\ng tơ nuh mă lei yoa to\ ‘mi kial ưh kơ ‘lơ\ng kơ na huo\ng lơ\m tơ drong tơ nuh dơ\ng. Tơ drong nol nai dơ\ng ‘no\h tơ jur tơ nuh hin đơ\ng bơ\n tam mă kơ jăp, yoa đei lơ kon pơ lei jang xa đei io\k yoa dang hăm tơ drong tơ chơ\t tơ nuh tôch lơ. Vă akhan tơ drong plo\h ple\ch băl kơ plăh tơ nuh păng vă je# tơ nuh ưh măh dang yơ.”

Lơ bơ ngai juăt jang lơ\m te\h đak bơ\n păng lơ\m apu\ng plenh te\h akhan, mă đơ\ng hlôi jang đei tơ drong tơ jur tơ nuh hin păng pơ tho ho\k jăl mônh, mă lei Việt Nam oei tơ [ơ\p lơ mơ mat tat vă gơ\h vei kơ jăp dôm tơ drong hlôi jang đei ku\m nhen jang đang dôm tơ drong tơm nai dơ\ng, mă loi găh cham char, tang găn j^ Siđa. Yă Pratibha Mehta, bơ ngai pơ gơ\r jang ăn Liên hợp quốc, Kơ dră tang măt ăn Liên hợp quốc tơ\ Việt Nam pơ ma hơ dăh: 15 sơ năm âu ki, plei te\h tơ plih tôch hre\nh, hơ yuh to\ ‘mi kial ưh sơ đơ\ng păng tơ pôl roi [ônh hiong răm hlôi [ôh hơ dăh; tơ drong ưh hơ to\ hơ no\ng oei đei tơ\ lơ te\h đak, lơ te\h đak oei gơ nang băl roi dêh păng Việt Nam ku\m đei thoi no\h ‘năi. Lơ\m tơ drong jang đơ\ng kơ dih, Liên hợp quốc gô vă tơ gu\m ăn Việt Nam bơ\ jang ‘lơ\ng dôm tơ drong tơm vă jang to\k tơ\ hơ năp kơnh: “Liên hiệp quốc păng rim te\h đak jang lơ\m Liên hiệp quốc hlôi hơ len năng hlo\h 1 sơ năm âu ki găh tơ drong jang tơm đơ\ng ro\ng kơ sơ năm 2015, mă loi hăm tơ drong jang to\k iung pran kơ jăp. 88 te\h đak hlôi pơ ma nuh găh 11 tơ drong, đei hloi tơ\ Việt Nam. An^h jang kơ Liên hiệp quốc tơ\ Việt Nam gô vă tơ gu\m ăn Việt Nam jang to\k păng vă gơ\h jang đei trong jang ato\k tơ iung mu\k drăm tơ pôl đơ\ng 2016-2020, đei hloi dôm tơ drong tơm găh jang to\k iung kơ jăp ku\m nhen tơ drong vă jang to\k kơ dih đơ\ng Việt Nam. Nhen thoi no\h mơ\n, Liên hiệp quốc ‘me\h tơ gu\m ăn Quốc hội Việt Nam lơ\m tơ drong dăr lăng păng bơ\ jang kiơ\ dôm tơ drong tơ chơ\t jang to\k pran kơ jăp.”

Vă jang đei dôm tơ drong tơm kơ chăl a nglo\ păng năm truh dôm tơ drong ‘me\h jang to\k iung pran kơ jăp, Việt Nam pơ hno\ng “pơm nơ\r pơ ma jing tơ drong jang”. ‘Nâu ku\m jing tơ drong tơm Việt Nam tơ le\ch lơ\m hop ako\m tih kơ Gru\p Nghị viện apu\ng plenh te\h ‘măng mă 132 (IPU 132), vă chă io\k tơ drong pơ che\h, nơ\r tơ gop đơ\ng dôm nghị viện, dôm bơ ngai tang măt Kuo#k ho#i ăn tơ drong pơ jing trong jang to\k pran kơ jăp păng trong jang to\k jơ\p plei te\h lơ\m no\h đei Việt Nam lơ\m 15 sơ năm truh. {ok Trần Văn Hằng, Kơ dră An^h jang tơ bôl kơ Kuo#k ho#i tơ roi: “Bơ\n oei năm truh hăm tơ drong tơm jang to\k pran kơ jăp. Tơ drong jang to\k pran kơ jăp đei 17 tơ drong tơ chơ\t păng 169 tơ drong jang. Tơ drong jang đơ\ng Kuo#k ho#i ‘no\h pơm thoi yơ vă jang đei 17 tơ drong tơ chơ\t âu păng vă bơ\ jang đei athei chih tơ le\ch đei khôi luât păng trong tơ gu\m mă rơ đăh, đang kơ ‘no\h tơ le\ch trong pơ gơ\r jang vă tơ le\ch jang.”

Pơ toi dơ\ng dôm tơ drong jơ nei păng [ai ho\k kăl đei chih io\k đơ\ng 15 sơ năm bơ\ jang dôm tơ drong tơ chơ\t jang ato\k tơ iung chăl a nglo\, Hop ako\m Gru\p Nghị viện apu\ng plenh te\h 132 jing jơ năr vă Việt Nam tơ roi tơ băt păng hơ to\k đon hlôh vao ăn đ^ đăng tơ pôl găh dôm tơ drong vă jang to\k iung pran kơ jăp. Atu\m hăm ‘no\h, tơ [ôh hơ dăh tơ drong jang đơ\ng Kuo#k ho#i hơ to\k tơ drong đei yoa đơ\ng bơ\ jang dăr hơ len păng dôm tơ drong io\k đei đơ\ng jang ato\k tơ iung pran kơ jăp đơ\ng ro\ng kơ sơ năm 2015.

Hà Nam: Chih

Dơ\ng: Tơ blơ\