Ngan saong rairah uranaih di palei Châu, xã Chư Krêy, huyện Krông Chro, Gia Lai, nghe nhan Đinh Rung oh karei hagait sa “po yang” yam tabiak meng sử thi akayat: khang kadang, oh huac glaih glar, joi taong kalin, hu akok sahneng hadah krah tuk hadar kanal saong daoh khan hu dom akayat di mukei caik veik biak bingi pang

Yaok thun tal harei 14 bilan 7 saka ia bulan, urang Thái mbong peih ngak Tết xíp xí tui njuak adat cambat tanarakun di bangsa. Ini hu mong yau Tết prong abih di urang Thái mbong di bhum Tây Bắc. Daa mikva saong taong abih guak pang kadha vak brei thau ka Tết xíp xí di urang Thái mbong di Lai Châu di Thuý Ngoạn, urang pambuak bruk saong Rayo sap ndom Việt Nam:

Urang Mông song urang Dao lac 2 talei pajaih di nyaom sap ndom panuac puac Mông - Dao di Việt Nam. Kayua daok dalam nyaom sap ndom panuac yau gauk, nan ye dom adat cambat tanarakum hu dreih gauk; yau bruk ngak ba ar dó, tok karei pandap piah ngak. Daa mik va song tong abih gauk pang yaih khan hasit ka ilamu ngak ba ar dó di bhap bini Mông song Dao tapa kadha dom bangsa adei saai adit ni.

Biar harei 30 bilan 7, di Bon Đắk R’Moan, xã Đắk R’Moan, ban sit Gia Nghĩa, UBND tỉnh Đắk Nông peih pakak saong ba tame pandar sang parang iek capi patau. Ini lac sa dalam dom labik dulich Công viên địa chất tỉnh Đắk Nông. Sang parang iek capi patau hu parang tabiak 57 janih alat ragam di dom bangsa di dunya, dalam nan hu dom janih capi patau di urang bangsa M’Nông. Tui hatai sahaneng di urang M’Nông, capi patau lac janih alat ragam klak meng kan, nyu pambuak anek manuac di dunya saong a lot diah.

Meng kan mai, bhap bini bangsa Mông diukrai rilo meng pagam pambak tame bruk ngak hamu ngak apuh, raong glang. Tal yaok bilan pala drak, urang bhian oh duah hu halau ia pruh bo pambak tame ia langik, ia hajan. Hadei di tuk ngak saong pataom hu rilo ilamu, urang Mông meng kan hu adat teik ia piah kuhria mboh dahalu bruk langik pandiak hajan. Ini hu iek lac sa bruk ngak hu makna biak praong saong hu dom baoh sang urang ngak tui sa mbang di tuk tame akaok thun birau.

Adat Gạ Ma Thú (nan lac adat Cúng palei) di bhap bani bangsa Hà Nhì bahrau hu pok brei harak chứng nhận Inem mek ilamo oh mboh di meta pakat negar. Bhap bani bangsa Hà Nhì daok di 4 xã cực Tây negar dalam huyện Mường Nhé, (Điện Biên), nan lac Sín Thầu, Chung Chải, Sen Thượng, Leng Su Sìn.

Urang Xtiêng sahaneng lac “vạn vật hữu linh”, tong abih janih jeng hu yang daok, yau yang ia harei, yang ia bilan, yang ceik, yang glai, yang hangin, yang hajan … nan ye jeng hu adat kakuh likau yang sraong daong. Dalam dom cambat tanarakun di mik va X tieng njauk ndom tal “Adat mbang lisei bahrau” - sa adat cambat prong dalam raidiuk di bhap bini urang Xtiêng. Daa mik va song tong abih gauk duah thau ka Adat mbang lisei bahrau di mik va Xtiêng tapa kadha dom bangsa adei saai adit ni

Dalam tuk peih praong taneh mai gah meraong, bhap bani meng gah barak tame peih taneh bilau Nam bộ gaok oh takik kan kandah kayua bala meng langik tasik, athur glai jhak biak rilo. Rai diuk dak harei dak tani tanat, thiết chế văn hóa làng xã jeng hu padang tagok. Bruk padang đình, ngak miếu nan lac sa jalan tín ngưỡng bản địa hu dom urang bahrau panduan mai daok dak padang angaok bhum taneh bahrau piah pabak hatai saneng di anek manuac, nan lac likau brei hu salamat, siam mekre di kreh glai ram ceik glaong. Adat cúng đình nan lac sa bruk ngak ilamo di bhap bani bhum kraong aia Nam bộ hu meng lavik mai, daa mikva saong taong abih gauk pang khaol dahlak khan brei thau hasit ka adat cúng Đình di gah Meraong tapa kadha dom bangsa adei sa-ai adit ini:

Adat ngak vía oh njauk lac eng urang bangsa Thái hu, nyu jeng lac sa binah dalam adat cambat tanarakun urang Mông saong jeng mboh dalam raidiuk urang Việt, nyu takik rilo hu dalam raidiuk. Njauk ndem lac daok labik halei ye adat nan jeng hu khik ramik saong kak kajap haong raidiuk anek menuac. Urang Thái sahaneng lac raidiuk anek manuac hu dua vaktu praong: tuk ndih tapui saong tuk palang lahik nao. Kayua yau nan ye, dalam raidiuk yaok urang brei takik di nyu hu dua mbang ngak vía. Ini lac dom mbang ngak vía praong abih, hu peh ngak dalam praong prang.

Jeng yau dom bangsa karei daok di Tây Nguyên, urang M’nông hu bruk likhah caga meng kan mai biak karei. Bhap bani saneng lac dalm rai anek manuac prong di abih lac bruk ngak lakhah tui adat cambat di urang M’nông, dom kuhria caga ka ndam lakhah njuak ngak tui adat canbat karei bo oh njuak lac bangsa halei jeng hu. Kadha dom bangsa adei sa-ai adit ini, khaol drei tui pang kadha vak di Mỹ Hằng brei thau ka “Dom gheih mekre di bruk likah caga di urang M’nông”.