Một lớp học “đặc biệt” tại điểm trường tiểu học Đun Pù, xã Nam Xuân, huyện Quan Hoá, tỉnh Thanh Hoá. Chúng tôi gọi là “đặc biệt” bởi lớp 1 ở đây chỉ có 3 học sinh được bố trí ngồi ghép cùng 6 học sinh lớp hai. Điểm đặc biệt nữa là, phòng học này được trang bị hai chiếc bảng, 6 em học sinh lớp 2 học ở chiếc bảng phía Bắc, còn 3 em học sinh lớp 1 thì quay lưng lại với các anh chị lớp hai, học ở chiếc bảng phía Nam. Điểm đặc biệt thứ 3 là cô giáo Đoàn Thị Lý cùng lúc phải giảng dạy 2 bài giảng, 2 giáo án.

Tình trạng lớp ghép, điểm trường lẻ tại Thanh Hoá và Nghệ An không còn là chuyện lạ. Chỉ tính riêng cấp tiểu học tại Nghệ An hiện nay có 970 điểm lẻ, ở Thanh Hoá con số này cũng lên đến hàng trăm. Vấn đề đặt ra là, mô hình điểm lẻ như vậy đã không còn phù hợp trong xu thế phát triển giáo dục; không thể triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

Rất nhiều ý kiến của các nhà quản lý giáo dục, giảng dạy tại Thanh Hoá, Nghệ An được đưa ra:

Nếu để các cháu tiếp tục học ở các điểm lẻ thì không có đủ giáo viên đưa đến những điểm lẻ để dạy học. Nhưng đưa các cháu về điểm chính có nghĩa là cả thầy và trò sẽ tập trung tại 1 nơi, việc bố trí giáo viên thuận lợi hơn, trang bị máy móc cũng thuận lợi hơn.

Từ năm học 2022-2023, học sinh lớp 3 trở lên phải học tin học, điểm trường lẻ không thể đáp ứng được, để nâng cao chất lượng phải đưa về điểm trường chính. Nhưng khoảng cách điểm lẻ đến điểm trường chính quá xa nên phải xây dựng trường bán trú, mà muốn bán trú phải xây phòng ở, phòng học, bếp ăn… nhiều thứ và muốn làm được, nguồn lực phải rất cao.

Nếu dồn các điểm lẻ thực hiện chương trình bán trú thì học sinh được tiếp cận nhiều hơn, học tập tốt hơn, hoạt động trải nghiệm, giao lưu nhiều hơn so với điểm trường lẻ. Nhưng nếu cơ sở vật chất chưa đảm bảo thì ảnh hưởng rất lớn, học sinh bỏ học, phải đi vận động, phụ huynh phải đưa đón….

Hiện nay có những điểm trường xây dựng 5 phòng học nhưng chỉ có 2 lớp, mỗi lớp từ 7-9 em. Quan điểm ngành giáo dục Nghệ An không thể để manh mún như vậy được, 5 -7 em cũng 1 cô, không thể dạy tin học, ngoại ngữ được thì không thể triển khai thực hiện chương trình giáo dục 2018 được.

Xoá điểm lẻ, dồn học sinh về điểm chính là cách làm đã và đang được các tỉnh Thanh Hoá, Nghệ An triển khai quyết liệt. Trường Tiểu học Nậm Cắn 1, huyện biên giới Kỳ Sơn, đã xoá 4 điểm lẻ, dồn học sinh về trung tâm theo mô hình bán trú. Từ ngày học sinh được dồn về điểm chính, cô Nguyễn Thị Mai và thầy Nguyễn Thế Hanh, cùng với giáo viên trong trường, ngoài nhiệm vụ chuyên môn, còn lo cho học sinh ăn ở, sinh hoạt. Vì là lần đầu các em xa gia đình nên thầy cô giúp đỡ, hướng dẫn các em từ việc vệ sinh phòng lớp học tới làm vườn rau…

Thế nhưng, không phải trường nào cũng làm được như trường Tiểu học Nậm Cắn ở Kỳ Sơn. Có trường, vì không đủ điều kiện tổ chức bán trú, vẫn phải duy trì điểm lẻ, hàng tuần sẽ cắt cử phụ huynh đưa học sinh ra điểm trường chính học tin học và ngoại ngữ… Nhưng cũng có trường như THCS Pù Nhi, huyện Mường Lát, Thanh Hoá, dồn được học sinh về điểm chính rồi, nhưng không tổ chức được bán trú, khiến học sinh ăn ở, đi lại rất vất vả.

Thầy Trịnh Văn Cường, Hiệu trưởng Trường THCS Pù Nhi cho biết, Ngay bản qua núi đây cách tầm hơn 5km nhưng nói tầm 11h30 tan học các cháu về được là giỏi lắm rồi. Ở đây mất 2 bản Hơ Pù và Pa Đén ở cao, tận đỉnh núi. Hiện tại, một số cháu buổi đi buổi về, một số ở lại nhà  dân. Thành lập trường bán trú mới ổn định lâu dài, còn nhà trường mà tổ chức nấu ăn bán trú cho các em thì không có nhân lực, nguồn tiền không biết lấy ở đâu, trong khi giáo viên còn thiếu nhiều lắm.

Bài toán đặt ra đối với giáo dục miền núi là phải tổ chức được bán trú, nội trú cho học sinh dân tộc thiểu số, đây được coi là bước đi bền vững. Đến thời điểm này tỉnh Nghệ An có 158 trường có học sinh dân tộc nội trú, dân tộc bán trú. Thế nhưng, số học sinh chưa được hưởng chế độ bán trú, nội trú ở khu vực miền núi còn rất nhiều.

Ông Lê Trọng Hoàn, Chánh Văn phòng Sở GD-ĐT tỉnh Nghệ An cho biết, xây dựng mô hình bán trú, nội trú không chỉ nâng cao chất lượng mà còn làm lợi cho ngân sách nhà nước. Duy trì các điểm lẻ, cái lợi là chỉ có 2-3 học sinh hưởng thụ, nhưng mất rất nhiều, mà quan trọng không thực hiên được chương trình giáo dục phổ thông mới. Thứ 2 nếu sáp nhập thì phải tính toán kỹ về diện tích có đủ điều kiện xây dựng phòng học kiên cố, phòng học bộ môn và nhà ở bán trú cho học sinh ăn ở hay không. Đó là cả 1 cuộc đấu trí. Chúng tôi phải đi tận nơi khảo sát. Tuy nhiên không phải muốn mà làm ngay được.

Nếu nhập lại thì ngân sách sẽ giảm, đầu tiên là giảm con người. Nếu 1 điểm trường cũng 1 hiệu trưởng, hiệu phó, 1 kế toán, 9 lớp có khi không đủ định biên cho 1 giáo viên bộ môn nữa. Việc sáp nhập là tất yếu. Quan điểm là nếu đi chậm thì chất lượng giáo dục sẽ ngày càng tụt giảm.

Dồn học sinh về điểm trường chính, xây dựng mô hình bán trú là hướng đi bền vững, nhưng không thể thực hiện trong một sớm một chiều. Nghệ An đặt mục tiêu, trong những năm tới, sáp nhập 45 điểm trường, 19 điểm trường phải dồn học sinh về học tại điểm trường chính. Để làm được điều này, cần nguồn lực lớn, trong khi ngân sách nhà nước chưa thể đáp ứng được.

Ông Nguyễn Hồng Hoa, Trưởng phòng Giáo dục Tiểu học – Sở GD-ĐT Nghệ An và ông Tạ Hồng Lựu, Phó Giám đốc Sở GD-ĐT Thanh Hoá nêu quan điểm: với các huyện miền núi, việc tổ chức mô hình bán trú là hợp lý nhất, dân cư thưa thớt, ở rải rác, khoảng cách từ nhà đến trường xa. Hiện nay Nhà nước đã hỗ trợ tiền gạo, tiền ăn, đủ sinh hoạt tối thiểu hàng ngày. Nhưng khi dồn về điểm chính thì phát sinh thêm chi phí như phòng học, nhà ở, nhà bếp, trang thiết bị… Mặc dù nghị định 116 đã quy định rõ, nhưng Nhà nước chưa thể một lúc đáp ứng ngay được, vì vậy tỉnh Nghệ An đi trước, ngoài ngân sách sẽ vận động nguồn lực xã hội, tập trung ưu tiên cho các trường dân tộc nội trú trước.

Nghệ An cũng đã có những giải pháp đưa ra về việc đầu tư cơ sở vật chất, đề xuất với Trung ương quan tâm các chương trình mục tiêu quốc gia để tăng cường cơ sở vật chất phát triển giáo dục miền núi và đặc biệt với địa hình miền núi chúng tôi mong muốn đưa vào chương trình tăng cường, xây dựng thêm các cơ sở giáo dục nội trú, bán trú, tạo điều kiện con em đồng  bào dân tộc có điều kiện học hành đảm bảo thời gian, chất lượng

Chân lý “Để học được chữ phải no cái bụng” luôn luôn đúng. Những năm gần đây, chính sách hỗ trợ của nhà nước đối với học sinh miền núi phần nào giúp các em đỡ nhọc nhằn hơn. Thế nhưng, giáo dục miền núi cần tính đến chuyện “thực học – thực dạy”, chứ không phải đánh trống ghi tên. Mô hình bán trú đã và đang thể hiện đầy đủ tính ưu việt của giáo dục vùng khó.

Cùng xem một số hình ảnh về mô hình bán trú,“bệ phóng” của giáo dục miền núi:

Vì không có nhà bán trú,người dân đến dựng giường bằng tre cho các em học sinh Trường PTDTBT - Tiểu học Mai Sơn (xã Mai Sơn, huyện Tương Dương, Nghệ An)

Vì là lần đầu các em xa gia đình nên thầy cô giúp đỡ, hướng dẫn các em từ việc vệ sinh phòng lớp học tới cách ngồi vào bàn ăn...

Trường PTDTBT - Tiểu học Mai Sơn (xã Mai Sơn, huyện Tương Dương, Nghệ An) triển khai mô hình trường học bán trú bậc Tiểu học cho học sinh lớp 3-5. 

Học sinh từ lớp 3 ở các điểm lẻ cũng được gom về trường chính để thuận tiện trong việc dạy và học.

Bài 3: Thách thức trước làn sóng “di cư” của giáo viên về đồng bằng

Sỹ Đức/VOV1